راهکار‌های جهانی برای تعویض خودروهای فرسوده

دنیای اقتصاد: خودروسازی جهان با گردش مالی بیش از ۲۷۹۰ میلیارد دلار و اشتغال مستقیم و غیرمستقیم بیش از ۴۸ میلیون نفر در این صنعت خود به تنهایی معادل هفتمین اقتصاد بزرگ دنیا است. به همین دلیل دولت‌ها در مواقع بحران از این صنعت حمایت می‌کنند. در سال ۲۰۰۸ همزمان با رکود بزرگ در دنیا، کشورهای آمریکا، استرالیا، کانادا، چین و ژاپن و کشورهای اروپایی برنامه‌هایی را تحت عناوین مختلف برای تعویض خودرو‌های فرسوده در دستور کار قرار داده‌اند. این برنامه‌ها در واقع دو هدف کلی را دنبال می‌کرد: رونق خودروسازی در وهله نخست و پاکسازی شهر‌ها از خودروهایی که تولید گازهای گلخانه‌ای غیراستاندارد داشتند در وهله دوم. این برنامه‌ها عموما در دو گروه کمک‌های مالی و نقدی و امتیازات ویژه برای خودروهای مدرن مانند تخفیف‌های مالیاتی برنامه‌ریزی شده‌اند. در انگلستان در سال ۲۰۰۹، دولت در ابتدا بودجه‌ ۴۹۵میلیون دلاری را برای حدود ۳۰۰ هزار مشتری در نظر گرفت. در آن زمان هر نفر به ازای تحویل خودروی فرسوده‌اش (خودروهایی که قبل از سال ۱۹۹۹ خریداری شده‌اند) ۳۳۳۶ دلار کمک نقدی دریافت می‌کرد که نیمی از آن را دولت و نیمی از آن را صنعت خودرو پرداخت می‌کرد. در ۲۸ دسامبر سال ۲۰۰۹ دولت با توجه به موفقیتی که در فروش خودرو به‌دست‌آمده بود، بودجه خود را گسترش داد و این طرح را برای خودروهایی که قبل از سال ۲۰۰۰ تولید شده‌اند (سن ده سال و بیشتر) نیز اجرا کرد. این برنامه تا سال ۲۰۱۰ ادامه داشت و بعد از آن کمک‌های نقدی روی خودرو‌های الکتریکی و پاک متمرکز شد. این کمک هزینه فقط برای خرید خودروهای جدید و تولید انگلستان بود و به شخصی که به مدت حداقل یکسال مالک خودروی فرسوده بود تعلق می‌گرفت. این برنامه برای خودرو‌های کوچک و ون‌ها اجرا شده بود و با فروش یک خودرو تنها یک خودروی جدید قابل خرید بود. در آمریکا نیز دولت فدرال برنامه ۳ میلیارد دلاری به نام (CARS) برای کمک به شهروندان در تعویض خودروهای فرسوده با خودرو‌های جدید در سال ۲۰۰۹ اجرا کرد. در این طرح هر شخصی که خودروی زیر ۲۵ سال داشت با توجه به نوع اعتبار شخص و خودروی فرسوده‌ای که تحویل می‌داد تا سقف ۴۵۰۰دلار کمک نقدی دریافت می‌کرد تا بتواند خودرویی جدید و به صرفه‌تر از لحاظ مصرف سوخت بخرد. این طرح بعد از گذشت حدود یک ماه با استقبال زیادی روبه‌رو شد و دولت ۲ میلیارد دلار به بودجه کمک‌هایش اضافه کرد، در نهایت بعد از دوماه با تمام شدن مقدار کمک هزینه، این طرح به پایان رسید که اثرات مثبت زیادی به همراه داشت. حدود ۷۰۰ هزار معامله ثبت شده بود و شرکت‌های خودروسازی فروش خود را مثبت ارزیابی کرده‌بودند، تویوتا ۴/ ۱۹ درصد، جنرال‌موتور ۶/ ۱۷درصد، فورد موتور ۴/ ۱۴، هوندا ۱۳درصد و نیسان ۷/ ۸درصد افزایش فروش داشتند. براساس مقاله‌ای که در آن زمان در نشریه اکونومیست منتشرشد، رونق بخشی به تقاضاها در واقع راهی برای فرار از دام نقدینگی بود. این وضعیت در شرایط رکود اقتصادی ایجاد می‌شود. درواقع به‌دلیل انتظار افزایش نرخ بهره به مفهوم گرانتر شدن پول و منابع مالی، خریداران شروع به احتکار پول می‌کنند تا اسیر افزایش قیمت‌ها در آینده نشوند، مردم نیز سعی می‌کنند برای حداقل کردن زیان ناشی از افزایش نرخ بهره سرمایه خود را به‌صورت ذخایر راکد نگه دارند. دولت آمریکا با ارائه سیاست‌ تشویقی یعنی تزریق پول به جامعه و تشویق مشتریان به خرید از رکود بازار خودرو در آن زمان جلوگیری کرد. اما منتقدان اقتصادی، این سیاست را مثالی از نظریه «پنجره‌های شکسته» تعبیر کرده‌اند. به این معنی که با افزایش نقدینگی در جامعه، به ظاهر اقتصاد از رکود خارج شده‌ است اما نتایجی در لایه‌های پنهان جامعه خواهدداشت که در نهایت باعث ایجاد تورم می‌شود. در این صورت امکان خرید از قشر کم‌درآمد به‌طور کلی گرفته می‌شود و آسیب این برنامه برای همین قشر خواهد بود. در همان سال‌ها در آلمان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های تعویض خودرو فرسوده به اجرا در‌آمد. در این برنامه شخصی که بیش از یکسال صاحب خودرویی با سن ۹ سال یا بیشتر بود، در صورت تعویض خودروی خود با یک خودروی جدید ۳۳۲۰ دلار کمک نقدی دریافت می‌کرد. این طرح در سال ۲۰۰۹ و به‌صورت محدود برای ۶۰۰هزار نفر با بودجه ۵/ ۱ میلیارد دلاری اجرا شد. با اجرای این طرح رونق بازار خودرو ۴۰درصد نسبت به سال ۲۰۰۸ افزایش پیدا کرد و به‌همین دلیل دولت تصمیم گرفت تا آخر سال این طرح را ادامه دهد و در نهایت با صرف بودجه ۸ میلیاردی به اتمام رسید. با توجه به استقبال مردم، فروش شرکت فورد با اجرای این طرح ۵۶ درصد افزایش یافت، اما شرکت‌های لوکس خودرو‌سازی مانند بی‌ام‌دبلیو، مرسدس‌بنز و پورشه سود چندانی نداشتند. تفاوت آلمان با آمریکا در کنترل نکردن بازار خودروهای فرسوده بود که خودروها را به انبار خودرو‌های از کار‌افتاده می‌فرستاد و همین قضیه باعث قاچاق ۵۰ هزار خودروی فرسوده به آفریقا و اروپای شرقی شد. در روسیه طرح تعویض خودروهای فرسوده در سال ۲۰۱۰و ۲۰۱۱ به اجرا درآمد. در این طرح به افرادی که دارای خودروهای با عمر۱۰ ساله یا بیشتر بودند در صورت خرید خودروی جدید و داخلی کمک هزینه‌ایی معادل ۱۷۵۱ دلار داده می‌شد و در نهایت ۵۰۰ هزار معامله خودرو در این برنامه ثبت شده است. این طرح بار دیگر در سال ۲۰۱۴ با کمک هزینه ۱۳۲۰ دلار برای خودروهای با عمر شش سال یا بیشتر به اجرا د‌رآمد که ۱۷۱۰هزار معامله به ثبت رسیده‌است و کاهش خرید خودرو را نسبت به سال قبل از آن که ۹/ ۲۲ بود به ۹/ ۹ رساند. تازه‌ترین نمونه راهکار تعویض خودروهای فرسوده نیز به تازگی توسط دولت هند به اجرا درآمده است که هدف از تشویق مردم به تعویض خودروهای فرسوده، دستیابی به اهداف برنامه شهرهای پاک تا سال ۲۰۲۰ و رونق خودروسازی‌ هندوستان بوده است.