۷۰۰ گونه جانور دریایی در خطر انقراض/ پلاستیک و نفت مهم‌ترین دلیل آلودگی خلیج فارس و دریای خزر/ آیا می‌شود برای حال خراب دریاها کاری کرد؟

سرویس اجتماعی فردا: بر اساس گزارش آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا، این کشور تنها در مدت یک سال، تقریبا 32 میلیون تن ضایعات پلاستیکی تولید کرده و تنها حدود 9 درصد این مواد به چرخه بازیافت بازگشته است. این بدان معناست که عمده ضایعات پلاستیکی در محیط زیست پراکنده می‌شوند. نکته جالب این است که پلاستیک به حرکت به سمت راه‌های آبی و اقیانوس‌ها تمایل نشان می‌دهد. متاسفانه در حالی که می‌دانیم آلودگی پلاستیک‌ها در اقیانوس‌های جهان اتفاقی خوبی به شمار نمی‌رود، اما فقط شناسایی تاثیر پلاستیک‌ها بر اکوسیستم دریایی را آغاز کرده ایم!

تخمین زده می‌شود که حدود 270 هزار تن پلاستیک بر روی سطح اقیانوس‌ها شناور باشد و بر اساس پژوهش اخیر دانشگاه پلی‌موث، به واسطه همین میزان از پلاستیک‌ها، قریب به 700 گونه جانوری دریایی در معرض خطر قرار دارند. فراتر از آن، پژوهشگران بر این باورند که پلاستیک نقشی کلیدی در افزایش نرخ انقراض گونه‌های جانوری ایفا می‌کند.

پژوهش‌ها نشان داده که 693 گونه جانوری دریایی با مشکلات ناشی از ضایعات پلاستیکی دست و پنجه نرم می‌کنند و در همین حال 400 گروه از آنها گرفتار این ضایعات هستند. خطر آلودگی ناشی از پلاستیک‌ها به واسطه آسیب‌های اکوسیستمی، بر هر دو گروه جانوران کوچک و بزرگ دریا تاثیر منفی می‌گذارد.

در طول 40 سال گذشته، حدود 52 درصد از گونه‌های جانوری وحشی دنیا منقرض شده اند و ادامه روند دفع زباله‌های پلاستیکی در دریاها، افزایش این آمار را موجب خواهد شد. گرچه انسان همواره به خاطر آلوده کردن دریاها سرزنش می‌شود، اما از طرفی قدرت آن را دارد که تخریب دریاها را متوقف سازد.

خلیج فارس نیز که به عنوان یکی از مهم‌ترین شاهر‌اه‌های دریایی دنیا مطرح است، از معضل‌ آلودگی دریایی رنج می‌برد و خطرات ناشی از آن، تاثیرات جبران ناپذیری را بر اقلیم این خلیج خواهد گذاشت. اواسط خرداد ماه سال جاری، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت از محیط زیست با تشریح چالش‌های پیش‌روی خلیج فارس، گفت: «صید بی رویه و کاهش شدید ذخایر آبزیان، ورود گونه‌های مهاجم غیر بومی به علت تکثیر و پرورش آبزیان غیر بومی و تخلیه آب توازن، تخریب سواحل و جزایر و نابودی زیستگاه‌های حساس، قاچاق گونه‌های در معرض خطر انقراض، بهره برداری بیش از توان زیستی مناطق ساحلی- دریایی، ورود انواع پسماندها به‌خصوص پسماندهای پلاستیکی به دریا برخی از این چالش‌ها هستند.» پروین فرشچی در ادامه افزود: «آلودگی آب‌ها ناشی از تخلیه قاچاق سوخت، تغییرات شدید اقلیمی و نوسانات سطح آب دریا، افزایش ریزگردها، تکمیل نبودن شبکه پساب شهری در شهرهای ساحلی و ورود آن به دریا، آلودگی نفتی با منشا دریا، سوانح دریایی، کشتی‌ها و تانکرهای حامل نفت و فرآورده‌های نفتی از دیگر چالش‌های محیط زیستی این منطقه مهم دریایی است.»

دریای خزر هم که به عنوان یکی از محبوب‌ترین تفرج‌گاه‌ها نزد مردم کشور به شمار می‌رود، از گزند آلودگی دریایی در امان نمانده و شاخص‌های محیط زیستی از آلودگی بیش از حد بزرگترین دریاچه جهان حکایت دارد. گسیل انبوهی از گردشگران به سوی شمال ایران و رهاسازی پسماندها به خصوص مواد پلاستیکی در سواحل خزر، ورود فاضلاب شهری و حتی فاضلاب معادن ارمنستان به دریای خزر و البته نشت آلودگی‌های ناشی از استخراج نفت در این دریاچه، وضعیت خزر را بحرانی ساخته است؛ به نحوی که امید صدیقی، اکوبیولوژیست، چندی قبل در گفت‌وگو با مهر گفته بود: «مهم‌ترین آلودگی‌های دریای خزر شامل سموم ارگانوکلره و ارگانوفسفره هستند که از طریق پساب‌ها وارد دریای خزر می‌شوند و به دلیل کشاورزی متراکم در سواحل دریای خزر و استفاده بیش از حد از این سموم میزان این آلودگی سرطان‌زا در دریای خزر بسیار بالاست. همچنین به دلیل ورود فاضلاب خانگی از شهرهای ساحلی به این دریا باز هم احتمال سرطان‌زا بودن آب دریای خزر وجود دارد.» در همین ارتباط، پروفسور پرویز کردوانی نیز پیرامون آلودگی دریای خزر می‌گوید: «دریای خزر که به عنوان بزرگترین دریاچه از آن یاد میشود، آلودگی بسیار زیادی را از کشورهای اطراف به ویژه از ایران دریافت می‌کند. گرچه ایران برداشت نفتی از دریای خزر ندارد، اما مشکلات این پهنه آبی روز به روز در حال افزایش است.» این استاد علم کویرشناسی در ادامه توضیح می‌دهد: «به دلیل حرکت و جهت جریان‌های آب در سواحل جنوبی دریای خزر رسوبات بستر در بخش سواحل جنوبی دریای خزر تجمع دهنده مقادیر بالایی از هیدروکربن‌های حاصل از آلودگی‌های نفتی است.» معاون دریایی سازمان محیط زیست نیز چندی پیش گزارش داده بود که روزانه 14 هزار تن زباله در استان‌های ساحلی ایران تولید می‌شود و ادامه روند فعلی دفع این زباله‌ها، تهدیدی جدی علیه زیست‌بوم دریاها خواهد بود.

در مورد آلودگی ناشی از پلاستیک‌ها، به گفته معاون محيط زيست انساني سازمان حفاظت محيط زيست، تجربه کشورهاي موفق نشان مي‌دهد که حذف کيسه‌هاي پلاستيکي امکان پذير است. براي نمونه در پايتخت فرانسه استفاده از کيسه هاي پلاستيکي ممنوع شده است. در نتیجه در کشور ما نيز مي‌توان با الگوبرداري مناسب و بومي‌سازي طرح حذف کيسه‌‌‌هاي پلاستيکي، بخش زيادي از آسيبي را که به محيط زيست کشور تحميل مي‌شود، کم کرد. اما پیرامون آلودگی‌ها نفتی و فاضلاب‌های شهری؛ باید گفت که به واسطه ورود آلودگی نفتی 5 کشور مختلف به دریای خزر، اجرای دقیق پروتکل «مقابله با آلودگی‌های نفتی دریای خزز» که پیش از این میان ایران، روسیه، آذربایجان و ترکمنستان به امضا رسیده بود و نهایتا در سال جاری و با امضای قزاقستان به تصویب رسید، راهکاری امیدوارانه و مقتضی در راستای مقابله با معضل آلودگی دریای خزر به شمار می‌رود. آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از فاضلاب شهرهای ساحلی نیز، آن‌طور که مسئولان امر بیان داشته اند، با سامان دادن به شبکه فاضلاب شهرها و جلوگیری از ورود آن به دریاها - چه خزر و چه خلیج فارس - می‌تواند کاهش یابد. در نتیجه با ورود خزر و خلیج فارس به شرایطی این چنین بحرانی، امید آن می‌رود که حفظ محیط زیست دریاها به عنوان یک اولویت در دستور کار قرار گیرد.