ناگفته‌های یک «پروژه نادر» در جلوگیری از فاجعه ملی

شب هنگام یک کشتی نروژی با برخورد به جکت نصب شده در فاز 13 پارس جنوبی در حالی که یک چاه حفاری شده به مخزن وصل بود، این فاز از میدان گازی پارس جنوبی را در شرایط انفجار قرار داد.

«مسعود زیاری» مدیرعامل شرکت پتروگوهر فراساحل کیش و دیگر مدیران ارشد این شرکت ایرانی که در مهار و مدیریت این حادثه نقش داشتند ابعاد آنرا تشریح کردند.

آنچه در ادامه می آید حاصل گفت‌وگوی تسنیم با «مسعود زیاری» مدیرعامل این شرکت خصوصی فعال در صنعت نفت ایران است.

بسیار خوشحالیم که امروز میزبان مدیرانی هستیم که توانستند با افتخارآفرینی و از جان گذشتگی از بروز فاجعه ای بزرگ جلوگیری کنند.

زیاری: من و همکارانم نیز از حضور در خبرگزاری وزین تسنیم بسیار خرسندیم. حقیقتا رسالت خبرگزاری و رسانه، رسالتی بین المللی است و ما اول از همه از حیث رسانه ای داریم تحریم می شویم.

عمده تلاش و تقابل امپریالیسم و ایادی امپریالیسم با ملت مظلوم ایران و امت مظلوم اسلام بر این است که اولاً از نشر حقایق ممانعت کنند و ثانیاً با به خدمت گرفتن نبض کار در عرصه رسانه ای و خبرگزاری ها، آن خوراک فکری و روحی و سیاسی مد نظر خودشان را برای دنیا تهیه کرده و ارائه بکنند و در نتیجه یأس و ناامیدی را القا کنند که اکنون داریم می بینیم در سراسر دنیا خیلی ها از روی یأس و ناامیدی نسبت به دولتمردان اصلاً اظهار نظر نمی کنند.

*ایادی استکبار نتوانستند ناامیدی را به ملت ایران تزریق کنند

زیاری: اینکه چطور می شود ملت ها را در انزوا می برند، سکوت می کنند و هیچ اظهار نظری نمی کنند؛ چون به نقطه ناامیدی و یأسی می رسند که می گویند کاری از دست ما ساخته نیست، لااقل سکوت کنیم و آسیبی نبینیم و اینطور می شود که ملتهایی خنثی در برابر ظلم ایادی استکبار وجود دارند.

وقتی هم در یک فضایی عده ای خلاف نظر ایادی استکبار حرکت می کنند، با به خدمت گرفتن تمامی عناصر در خدمتشان چنان جوی را بر مردم حاکم می کنند که به نظر برسد این جامعه آماده انفجار است.

شرایط دشوار تحریم را بر ملت ایران تحمیل کردند و تلاش کردند در عرصه رسانه ای توانمندی های ایران بیان نشود و یأس و ناامیدی را مثل بسیاری از ملت ها به ملت ایران نیز تزریق کنند اما نتوانستند و من می گویم شرایط تحریم برای ما یکی از نعمات خفیه الهی بود چرا که موجب شد عزمی جدی برای جمع کردن تمامی توانمان و باور "ما می توانیم" ایجاد شود و این شرایط سخت ما را قدرتمندتر و توانمندتر از گذشته کرد.

این "ما می توانیم" همان اساس اقتصاد مقاومتی است

زیاری: بله، امروز حرکت درست، صراط مستقیم است و صراط مستقیم همان راه ولایت است. باید گوش به فرمان ولی امرمان باشیم. وقتی ولی امر ما می گوید من یک انقلابی هستم یعنی شما هم یک انقلابی باشید. وقتی فرمودند هویت مستقل در خودتان ایجاد کنید و در نسل آینده هویت مستقل ایجاد کنید، وقتی هویت مستقل داشتید می توانید مقاومت کنید و اقتصاد مقاومتی از دل این بیرون می آید.

وقتی هویت مستقل نداشته باشید از پیش باخته اید. جرأت و جسارت تقابل ندارید. در این صورت، جرأت و جسارت اینکه از حق خودت دفاع کنی را نداریم. اگر ما غافل بشویم و این هویت استقلال طلبانه و حق طلبانه را از ما بگیرند چیزی نداریم.

*چطور سربازی هستیم که ولی امر ما تذکر "اقدام و عمل" می دهد

زیاری: این "ما می توانیم" را پیش از این رهبر معظم انقلاب در فرمایشات خودشان بیان کرده بودند تا اینکه ایشان سیاست های اقتصاد مقاومتی را بسیار جامع تر بیان کردند. ما باید به اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی می پرداختیم و لازم نبود آقا چند سال بگویند تا مجبور شوند اعلام کنند "اقتصاد مقاومتی اقدام و عمل". من چطور سربازی هستم که ولی امر من باید به من تذکر اقدام و عمل دهد.

شرکت پتروگوهر فراساحل کیش در زمان تحریم ها تشکیل شد؟

زیاری: این شرکت دقیقا در زمانی که دشمنان ما و استکبار به عنوان حربه تحریم به تقابل با جمهوری اسلامی بلند شدند و انتظار داشتند که ما تسلیم شویم و دستان خود را بالا ببریم، تأسیس شد. در سال 1389 در اوج تحریم های اقتصادی، شرکت پتروگوهر فراساحل کیش ایجاد شد. این یک شرکت خصوصی است که به همت عزیزانی که عرق اسلام و جمهوری اسلامی و نظام و انقلاب را داشتند تشکیل شد. در واقع تحریم این هم افزایی را ایجاد کرد تا متخصصان دور هم جمع شدند.

شما دقت بفرمائید شرایط قبل از تحریم و بعد از تحریم در صنایع بالادستی را به لحاظ آماری. بررسی کنید ببینید تعداد شرکت های خارجی و ایرانی در صنایع بالادستی ایران قبل از تحریم به چه میزان بود و بعد از تحریم به چه میزان رسید. توجه کنید که بعد از شروع تحریم ها و حین تحریم ها چه روند و نرخ رشد و ایجاد را داریم. در زمان تحریم که غربی ها پیش از آن در صنایع بالادستی ایران حضور فعالی داشتند به ناگاه تجهیزات و تکنولوژی های خود را از ایران خارج می کنند و انتظار داشتند ما زمین گیر شویم.

*اگر هر ایرانی یک روز دست از کار بکشد جهان مختل می شود

زیاری: ایرانی ها همواره باهوشند ولی متاسفانه این هوش را در کنار هم کمتر استفاده می کنیم؛ مگر در شرایط اینچنینی که تحریم ما را مجبور کند تا هوشمندان ما کنار هم جمع شوند. ایرانی ها امروز در سراسر جهان در مسئولیت ها و فعالیتهای حساسی مشغول به کارند و زمانی که دنیا ایران را تحریم کرد، اگر هر ایرانی فقط برای یک روز قلم بر زمین می گذاشت و هیچ کاری نمی کرد و در واقع می گفت دنیا کشور من و مردم من را تحریم کرده و من دنیا را تحریم می کنم، مطمئنا جهان در آن روز مختل می شد.

در سال 89 در شرایطی که دنیا ما را تحریم کرد متخصصین دور هم جمع شدند و کسانی که قبل از این جذب شرکت های خارجی بودند یک به یک بیرون آمدند و گفتند اگر شرکتهای خارجی بخش بالادستی نفت ایران را رها کردند ما خودمان کارها را بدست می گیریم. متخصصین صنایع بالادستی ایرانی که عرق وطنشان را داشتند شروع به ایجاد هسته های کوچک سرویس کمپانی ها کردند.

قبلا سرویس DIRECTIONAL در صنایع بالادستی صرفا توسط شرکت شلمبرگر انجام می شد و وقتی این شرکت رفت، انتظار داشت ما زمین گیر شویم اما شرکتهای مختلف دیگری در این حوزه ایجاد شد. در سایر حوزه ها نیز مثل سرویس گل، سرویس سیمان و سایر سرویسهای صنایع بالادستی شرکت هایی ایجاد شد. ‌فراتر از آن شرکت های قدر قدرت EPD کار که مهندسی، خرید و دیریلینگ حفاری را مدیریت کنند در ایران ایجاد شد.

به هر حال در این شرایط شرکت پتروگوهر فراساحل کیش به عنوان یک EPD Contractor ایجاد شد و با آموزش جوانان متعهد سرمایه کنونی شرکت پتروگوهر پدید آمد. بسیاری از همکاران من که در مجموعه حضور دارند عمدتا جوانان هستند که میانگین سنی آنها کمتر از 32 تا 35 سال هستند.

*حادثه فاز 13 پارس جنوبی به مراتب از حادثه خلیج مکزیک خطرناک تر بود

زیاری: مثل شرکت پترو گوهر شرکت های مختلف دیگری هم در شرایط تحریم ایجاد شدند و جان تازه ای گرفتند. وقتی متخصصین به آن عزت مندی خودشان پرداختند و به دور هم جمع شدند پاسخ کوبنده ای به تحریم خارجی صنایع بالادستی دادند و نتیجه این شد که روز به روز نه تنها زمین نخوردیم بلکه قوی تر شدیم و امروز می توانیم بگوییم که شرکت پتروگوهر فراساحل کیش به عنوان یک شرکت قدرتمند EPD CONTRACTOR به خصوص در بخش فراساحل، توانمندی دارد که بریتیش پترولیوم ندارد.

با دلیل این را عرض می کنم. ما با همت این جوانانمان و متخصصان متعهدمان پدیده 13A را خلق کردیم. به جز BP شرکت های دیگر هم چنین تجربه ای ندارند. من از BP‌ نام بردم چون در فاجعه خلیج مکزیک حضور داشت. اما آن فاجعه و مهار کردن آن قابل قیاس با سکوی 13A نیست . تفاوت های عمده ای داشت. در حادثه خلیج مکزیک سیال نفت بود و در حادثه 13A سیال گاز بود. نقطه اشتعال آن کجا و این کجا. وضعیت به مراتب از خلیج مکزیک خطرناک تر بود.

در حادثه 13A گویا ابعاد حادثه هم روشن نبود؟

زیاری: بله، وقتی حادثه برخورد کشتی با جکت 13A رخ داد ما را در هاله ای از ابهام گذاشت. یعنی حادثه رخ داد، تصادم رخ داد، ولی اتفاقی نیفتاد. یعنی ما هر لحظه منتظر اتفاق بودیم و در شرایط ابهامی قرار داشتیم که هر لحظه چه اتفاقی می خواهد بیفتد. آیا این میدان گازی اینجا منفجر می شود؟ چرا با عظمت این برخورد منفجر نشد؟ در اینکه این چاه منفجر نشده ما وظیفه داریم جانفشانانه برویم کاری کنیم این میدان منفجر نشود. هر لحظه ممکن است این حادثه رخ دهد. اگر این حادثه رخ می داد خسارات زیست محیطی و تهدیداتی که برای منطقه در پی داشت مطمئنا بسیار عظیم و غیرقابل تصور بود. و ما باید می رفتیم و از بروز آن پیشگیری می کردیم.

اما در خلیج مکزیک نشت نفت رخ داده بود و با تمام پیچیدگی هایی که در نوع خود داشت باید می رفتند جلوی فوران نفت را می گرفتند اما اینجا شما با یک وضعیتی مواجه بودید که هیچ دیدی نسبت به آن نداشتید. آیا اساسا این میدان گازی بر اثر شدت برخورد نفتکش از طریق چاهی که به مخزن متصل است در معرض انفجار قرار دارد؟ آیا ولوهای سرچاهی سلامت خودش را حفظ کرده اند؟ آیا 3S ولوها فشار گاز پشت خودشان را که 3700 PSI‌ است به بعد از خودش منتقل نکرده اند؟ این سوال اول بود که پاسخ آن به راحتی قابل احصا نبود. ولهد سرچاه بر اثرشدت این برخورد واژگون شده و 45 متر در اعماق دریا با زاویه 140 درجه قرار گرفته، آیا بر اثر این شدت برخورد تجیهزاتش سلامتند؟ آیا نشت گاز نداریم؟ اگر نشت گاز داریم نشت چه گازی؟ گازی که همراه با گاز بسیاری سمی H2S است؟

همه اینها بر پیچیدگی های اینکار می افزود. ما اکنون در پرونده خود به عنوان یک شرکت EPD کار جمهوری اسلامی ایران چیزی داریم که سایر شرکت های قدر قدرت دنیا در صنایع بالادستی ندارند. شل، توتال و BP چنین رزومه ای و ثبت چنین کاری را در پرونده خود ندارند. ما با اتکا به خدا و ایمان به فرمایش امام راحل عزیزمان که فرمودند "آن خود باوری را داشته باشید که ما می توانیم" تکیه کردیم و توانستیم.

فرمودید شرکت پتروگوهر فراساحل کیش از سال 89 با پیوستن متخصصان ایرانی در صنایع بالادستی شکل گرفت. در چه سالی نخستین فعالیت خود را در بخش فراساحل آغاز کردید؟

زیاری: پترو گوهر از سال 89 ایجاد شد. از سال 90 اولین تجهیزات حفاری را به خدمت گرفت. سال 91 در نخستین سکوی گازی شروع به حفاری کردیم. اولین سکویی که ما مستقیما به عنوان یک شروع نوپای ایرانی در بخش فراساحل فعال شدیم سکوی 13A بود. عملیات حفاری سکوی 13A در 5 آبان سال 1391 آغاز شد.

این شرکت علی رغم همه تحریم ها در مدت 25 ماه این سکوی 11 حلقه ای را به پیشرفت 93 درصدی رساند و آماده مراحل تکمیل چاه شد. به آذرماه 1393 رسیدیم. این در نوع خود یک رکورد محسوب می شود. اجرا در شرایط تحریم و با کسانی که می گفتند نمی توانند توسط یک شرکت نوپا که حاصل تحریم است صورت گرفت و رکورد آماده مراحل تکمیل کردن 11 حلقه چاه در 25 ماه به ثبت رسید. ما ممنون تحریم هستیم چرا که اگر این نبود ما نبودیم و انقدر قدرتمند نبودم. بله سخت بود. اما نابرده رنج گنج میسر نمی شود. کاسبی تحریم در واقع این است. ایجاد شرکت های توانمند ایرانی در زمان تحریم، کاسبی تحریم است.

در آذرماه 93 با 93 درصد پیشرفت، 11 حلقه چاه آماده Complition شدند. تمهیدات ایمنی بر روی چاهها انجام شد و رها شدند تا زمانی که تجهیزات تکمیلی سرچاهی برسند. تجهیزات الکترونیکی و هشدار دهنده را نصب کردیم و رفتیم تا به بقیه مأموریت های پتروگوهر رسیدگی کنیم. در فاصله 3 ماه و نیم بعد، یعنی در تاریخ دوم فروردین ماه 1394 متاسفانه یک کشتی نفتکش نروژی شب هنگام در میدان پارس جنوبی مسیر خودش را تعیین می کند و به این سمت آمده و برخورد سهمگینی با جکت 13A رخ داد. این 11 حلقه چاه در اثر این ضربه سهمگین واژگون می شوند و تجهیزات به حدود 45 متری اعماق دریا سقوط می کنند و هم کجت نگهدارنده و هم لوله ها به اعماق آب می روند.

کسی بررسی کرد که اتفاق عمدی بوده یا نه؟

زیاری: اتفاق عمدی نبوده است. چون هیچ آدم عاقلی خودش را به یک میدان گازی آماده انفجار نمی زند. مخصوصا کشتی های غربی. پس گزینه عمدی بودن منتفی است. همچینین شرایط این سکو شرایطی نیست که کسی جرأت برخورد با این جکت آماده را داشته باشد. 3.5 ماه قبل از این تاریخ، ما فوران گاز را داشتیم و تست های مربوطه به ثبت رسیده بود که چاههای این سکو به مخزن متصل شده اند. پس قطعا سهوی بوده و در این شرایط وقتی به خود اومده بود و قصد داشت که برود، با کمک نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران از خروج این کشتی جلوگیری شد و مجبور شدند بر اساس مستندات به مسئولیت های حقوقی خود تن دهند و کارهای لازم را به جریان بیندازند تا پیگیریهای لازم انجام شود.

علت اینکه انفجار رخ نداد را بررسی کردید؟

زیاری: برای ما نکات ابهام زیادی وجود داشت . نمی دانستیم تجهیزات سرچاهی سالم هستند و 3S ولوها عمل کرده اند یا نه؟ آیا تمام لوله ها و لوله های چندجداره ای که تو در تو در هم قرار دارند دچار پارگی شده اند که نشت گاز داشته باشیم یا نه؟ نمی دانستیم و چون در اعماق 45 متری دریا بود به راحتی قابل بررسی نبود. ما غواصی عمیق هم می خواستیم انجام دهیم. باید نیروی ما 10 دقیقه در آن عمق می ماند و بالا می آمد. چون سلامتش به خطر می افتاد. پس غواصی آن محدوده باید غواصی خاصی باشد. غواصان ما با کپسول می رفتند 8 ساعت در اعماق آب می ماندند. یک غواص کارش را انجام می دادد و می آمد در کپسول. بعد از 8 ساعت غواص می آمد در کپسول به مدت 16 ساعت می ماند تا آهسته آهسته فشار این کپسول به شرایط عادی باز گردد و غواص بتواند خارج شود.

غواصهای ایرانی در این کار مشارکت داشتند؟

زیاری: ما برای اینکار تماماً از غواص های ایرانی استفاده کردیم.

در خصوص میزان صدمات توضیح می دهید؟

زیاری: جکت نگهدارنده بعد از برخورد کاملا از بین رفته و بر سر چاه آوار شده بود. تجهیزات سرچاهی که به لوله های سرچاهی وصل است واژگون شد و در بستر دریا قرار گرفت. با وجود اینکه این حادثه برای ما دردناک بود اما ماحصل آن، تکنولوژی و فهم فنی ما را به نقطه ای رسانده که می گوییم ما کاری کردیم که شرکت های قدرقدرت دنیا نکرده اند و این حاصل تحریم است و ما با تکیه بر خدا و خودباوری این کار بزرگ را برای جمهوری اسلامی شکل دادیم.

در مجموع چه میزان صدمه به تجهیزات فاز 13 پارس جنوبی وارد شد؟

زیاری: طبق برآوردهایی که صورت گرفت مجموع خسارت مالی واردشده به پروژه فاز 13 به میزان 250 میلیون دلار برآورد شد و پس از اینکه برای همگان مسجل شد نفتکش نروژی سهواً با این جکت برخورد کرده شرکت بیمه‌ای که بیمه این نفتکش را انجام داده بود با فرستادن نمایندگان مورد اعتماد خود به خلیج فارس و حضور در کلیه عملیات انجام شده پرداخت هزینه‌ها را متقبل شد.

در خصوص عملیات بفرمائید. AIR DIVINGکه انجام شد آیا لوله های غرق شده بازیابی شد؟ نشتی گازی شناسایی شد؟

زیاری: عملیات در چند مرحله تعریف شد، اولا اینکه ما قبل از هرگونه اقدام باید شرایط را به شرایط ایمن می رساندیم. این مهمترین بخش عملیات بود. چون چاهی آماده انفجار را داشتیم که در کمتر از ثانیه ای با یک جرقه ممکن بود فاجعه ای غیرقابل تصور رخ دهد. پس مرحله حساس و پرخطر کار، مرحله ایمن سازی و کُشتن چاه بود. این چاه جان همه انسانهای منطقه را تهدید می کرد و ما به دنبال ایمن سازی منطقه بودیم که مرحله پیچیده ای بود .

11 حلقه چاه شماره گذاری شده بود. فقط یک چاه به شماره 05 به مخزن وصل شده بود تا با اطلاع از فشار مخزن و دیگر پارامترها بتوانیم اطلاعات خود را از مخزن تکمیل کنیم. بعد از اینکه از مراحل پیچیده مهار و کشتن این چاه گذر کردیم و رسیدیم به مرحله ایمن، آن موقع است که در شرایط ایمن آواربرداری می کنیم و زمین را تمیز می کنیم تا به شرایط عادی اجرای یک پروژه برسیم.

*تجهیزات باکیفیت ساخت ایران و کار باکیفیت متخصصان ایرانی موجب شد در جریان این حادثه بزرگ، نشت گاز و انفجار نداشته باشیم

بعد از دوم فروردین ماه تقریبا 1500 نفر ساعت عملیات غواصی انجام دادیم تا مطالعاتمان کامل شود. چون راه حل مناسب بدون شناخت دقیق حاصل نمی شد. یک تحلیل مهندسی و یک تحلیل ریسکی انجام شد.

با انجام 1500 نفر ساعت غواصی زیر آب موقعیت موجود را مورد مطالعه و بررسی قرار داد و موفق شدیم با انجام یک عملیات منحصر به فرد و بی‌نظیر طی انجام 350 هزار نفرساعت کار کارشناسی تا تاریخ 24 اسفند سال 94 چاه شماره 05 را که به مخزن گازی وصل بود به‌طور کامل بکشیم و شرایط ایمن را به منطقه بازگردانیم.

نکته جالب دیگری که در این پروژه وجود داشت این بود که ما برای نخستین بار از ولهد سرچاهی ساخته شده توسط یک شرکت ایرانی استفاده کرده بودیم. این ولهد به‌اندازه‌ای با کیفیت ساخته شده بود که در شرایطی که 11 ماه در زیر بستر دریا روی تجهیزات چاهی که با زاویه‌ای 140 درجه خم شده و واژگون شده بود، قرار داشت، در تمام این مدت کارایی خود را از دست نداده بود و استفاده از چنین تجهیزات باکیفیت ساخت ایران در کنار کیفیت انجام کار توسط متخصصان ایرانی موجب شده بود در جریان این حادثه بزرگ، نشت گاز و انفجار نداشته باشیم. اکنون که با مهار و کشتن چاه 05 فاز اول پروژه انجام شده، مرحله آواربرداری آغاز می شود و پس از آن جکت دیگری برای نصب در فاز 13 پارس جنوبی ساخته خواهد شد.