هنوز به علوم انسانی نگاه دارالفنونی داریم

روزنامه صبح نو: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی روز گذشته میزبان نشستی با حضور اندیشمندان علوم انسانی بود تا «تجربه ایرانی مواجهه با علوم انسانی مدرن» را به بحث و بررسی بگذارد؛ تجربه‌ای که یک سوی آن تمدنی کهن به قدمت چند هزار سال دانش و معرفت و سوی دیگر آن علومی نوین است که در دهه‌های گذشته با قوت گرفتن مظاهر تجدد در ایران و جهان به مساحت تمدن ما ورود پیدا کرده است اما در این میان نحوه مواجهه ایرانیان مسلمان به طور عام و حوزه‌های علوم اسلامی به طور خاص، موضوع بحث یکی از سخنرانان این همایش بود: حجت‌الاسلام دکتر حمید پارسانیا، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مدرس علوم دینی است. او که برای رسیدن به این جلسه خود را از قم به تهران رسانده بود پشت تریبون رفت تا نحوه مواجهه نهاد علوم دینی را به عنوان نهادی که با زیست دیندارانه ایرانیان پیوند خورده، با علوم انسانی مدرن روایت و بازخوانی کند. دکتر پارسانیا ابتدا بحث خود را با تقسیم‌بندی سه مقطع آغاز کرد؛ 1-‌تعریف مفاهیمی مانند علوم انسانی 2- معناشناسی مواجهه با علوم انسانی مدرن 3- نگاه انضمامی به تاریخ مواجهه با علوم انسانی مدرن. او با اشاره به مفهوم علوم انسانی آن را متفاوت با علم انسانی مورد نظر فارابی دانست و علوم انسانی مدرن را متافیزیک علوم جدید نامید. پارسانیا معتقد است علوم انسانی را چندان نمی‌توان از علوم پایه و فنی مهندسی جدید جدا دانست. بخش دوم سخنرانی دکتر پارسانیا به تشریح رویکردهای سه‌گانه‌ای اختصاص داشت که در علوم انسانی مدرن مورد توجه قرار گرفته و نحوه مواجهه طلاب علوم دینی با هریک از این سه رویکرد تعیین‌کننده نظر آنها نسبت به علوم انسانی جدید است. وی رویکرد نخست را تبیینی یا پوزیتیویستی، رویکرد دوم را تفسیری و انتقادی و رویکرد سوم را پدیدارشناسانه و ذات‌گرا نامید و سپس به توضیح هر سه رویکرد در علوم انسانی جدید پرداخت. او در توضیح رویکرد نخست گفت پوزیتیویست‌ها هرگونه معرفتی را که از طریق تجربه و آزمون به دست نیاید، مهمل و بی‌معنی می‌دانند که حلقه وین از تندروترین آنها هستند. او این نگاه به علم را در تضاد با معنای مقدس از علم در نگاه اسلامی دانست. پارسانیا سپس به رویکردهای تفسیری اشاره کرد و گفت: «آنها معنا را برساخته می‌دانند و همه چیز به علت کارکردی که در جامعه دارد بقا پیدا کرده است از جمله دین، وگرنه حقیقتی فراسوی همین ساختارها وجود ندارد... حالا شما بیایید به یک طلبه بگویید با این نگاه فقه بخوان، قطعاً معنای فقه دگرگون خواهد شد.» عضو هیات علمی دانشگاه تهران سپس به نقد تاریخی مواجهه با علوم انسانی مدرن پرداخت و گفت: «مواجهه ابتدایی ما با دنیای جدید، نظامی بود. توپ و سلاح آنها را دیدیدم و نگاه فناورانه به آنها داشتیم و به همین دلیل دارالفنون تأسیس کردیم. هنوز هم نگاه دارالفنونی داریم و به لایه‌ها و تفاوت‌های عمیق فرهنگی و هویتی توجه نمی‌کنیم.» دکتر پارسانیا با انتقاد از حذف کردن لفظ «فرهنگ» از وزارت آموزش عالی، آن را نشانه بی‌توجهی به سبقت فرهنگ به این علوم دانست. وی در پایان، فلسفه و عرفان اسلامی را دارای ظرفیت‌های خوبی برای مواجهه و باز تعریف علوم انسانی مدرن دانست.