لبخند بازار به عروسک‌مامان‌ دوخت

روزنامه صبح نو: وقتی وارد اسباب‌بازی‌فروشی‌ها می‌شوی، همه اسباب‌بازی‌ها چینی هستند مگر اینکه خلافش ثابت شود که معمولاً هم نمی‌شود! این روزها آرزوی خانواده‌ها این است که فرزندانشان به جای روی آوردن به بازی با تلفن‌های هوشمند و رایانه، بیشتر وقت خود را با اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های خلاقانه بگذرانند. اگر از بازی‌های فکری برای بزرگسالان و کاربردهای غیرسرگرمی عروسک‌ها و لوازم بازی چشم‌پوشی کنیم، نزدیک به 23 درصد از جامعه 77 میلیونی ایران را کودکان و نوجوانانی تشکیل می‌دهند که بازار بزرگی برای لوازم بازی و سرگرمی محسوب می‌شوند. اما چقدر از این بازار سهم تولیدات داخلی است؟ بازار 17 میلیون نفری اسباب‌بازی در ایران سبب شده سال گذشته کنتور واردات گمرک، عدد 25 هزار و 418 تن اسباب‌بازی را نشان دهد و نزدیک به 72 میلیون دلار ارز برای خرید اسباب‌بازی‌ها خارج شود. هرچند ورود به بازار تولید اسباب‌بازی فناوری پیچیده‌ای لازم ندارد، اما تنها 5 درصد از این بازار در اختیار تولیدکنندگان داخلی است و تقریباً 95 درصد دیگر در قبضه اسباب‌بازی‌های چینی است. از شکست دارا و سارا تا موفقیت شکرستانی‌ها دستگاه‌های حاکمیتی تلاش زیادی برای مدیریت این بازار داشته‌اند اما توفیق چندانی به دست نیامده است. در کلام مسوولان، کمتر دغدغه تولید اسباب‌بازی ایرانی به چشم می‌خورد و با یک گام عقب‌نشینی، نگران اثرات مخرب فرهنگی این اسباب‌بازی‌ها هستند. بازار اسباب‌بازی در سال‌های گذشته تجربه‌های فراوانی در زمینه شخصیت‌سازی ایرانی داشته است. از تجربه شکست‌خورده «دارا و سارا» تا تجربه موفق‌تر «کلاه قرمزی و پسرخاله» و عروسک‌های «شکرستان» که هریک، گامی در جهت فرهنگ‌سازی برداشتند. حالا مسوولان یک گام عقب‌تر نشسته و پروژه‌هایی چون جمع‌آوری عروسک‌های مخرب مطرح می‌شود. کشورهای دیگر نیز این خطر را احساس کرده‌اند. شخصیت‌های عروسکی زیادی در کشورهای مختلف ساخته شده و بازار داخلی ایران نیز مقاومتی در برابر این شخصیت‌های بومی نشان نداده است اما تا تصاحب 95 درصد دیگر بازار اسباب‌بازی راه زیادی مانده و ظرفیت‌های زیادی می‌تواند در این مسیر فعال شود. میراث گذشته به سبک جدید پیشینه ساخت عروسک‌های دست‌ساز به آیین‌های کهن فرهنگ ایرانی برمی‌گردد و در مناطق گوناگون کشور عروسک‌های دست‌سازی به چشم می‌خورد که هریک، حاصل فرهنگ نقطه‌ای از کشور بوده است. اما در روزگار جدید بسیاری برای این عروسک‌ها مرثیه گرفته و به نظرشان این عروسک‌ها به همراه خاطرات و گنجینه تاریخی خود به خاک سپرده می‌شود. عروسک‌های پارچه‌ای خاطره شیرین بسیاری از والدین است که یک نسل را با خود همراه کرده و کمتر کسی به امکان بازگشت این عروسک‌ها فکر کرده بود اما تولید نسل جدید این عروسک‌ها با سر و شکل جدید سبب شده بازار روی خوشی به این عروسک‌ها نشان دهد و امروزه تولیدی‌های خرد و خانگی بسیاری در این مسیر گام برداشته‌اند. اینستاگرام، بازار عروسک‌های دست‌دوز ظرفیت تولیدی‌های خرد سبب شده که بازار عروسک‌های خانگی به یکی از سوژه‌های مناسب برای کسب و کارهای خانگی تبدیل شود و تولیدکنندگان خانگی سهم خود از بازار تشنه عروسک و اسباب‌بازی را کسب کرده‌اند. خانم فهیمه طیبا، فارغ‌التحصیل رشته گرافیک مدتی است وارد بازار تولید عروسک‌های پارچه‌ای شده و حالا کسب و کار پررونقی را راه‌اندازی کرده است. او درباره استقبال مشتری‌های کودک و حتی بزرگسال می‌گوید: «مدتی است مردم برای خرید عروسک‌های دوختی علاقه‌مند شده‌اند و بازار خوبی پیدا کرده و ظرفیت زیادی برای کار وجود دارد. اگر ایده و زمان و فکر برای این کار گذاشته شود حتماً کسب و کار پررونقی خواهد بود.» شاید عروسک‌های تولیدشده جدید شباهتی به نمونه‌های سنتی نداشته باشند اما شخصیت‌های خلق‌شده در این عرصه نمونه‌ای بازطراحی شده از چهره‌های بومی هستند. خانم طیبا این روزها اینستاگرام و بازارچه‌های عرضه صنایع دستی را برای فروش محصول خود انتخاب کرده و هر ماه 200 عروسک بدون واسطه می‌فروشد. او معتقد است که شخصیت‌های بومی و عروسک‌های سنتی نیاز به اندکی خلاقیت دارند تا با یک بازطراحی بتوانند در عین بومی بودن برای مخاطب کودک هم جذاب باشد. نزدیک به 50 تولیدکننده داخلی اسباب‌بازی به صورت رسمی در حال فعالیت هستند که اغلب آنها در حوزه بازی‌های فکری ورود کرده‌اند. شاید بسیاری تا پیش از این تصور می‌کردند برای حضور گسترده‌تر در بازار اسباب‌بازی‌ها نیازمند تأسیس کارخانه‌های بزرگ‌تر و استفاده از فنّاوری‌های جدیدتر هستیم و همیشه چند گام از رقبای خارجی عقب‌تر خواهیم بود ولی با تغییر ذائقه مخاطب به سمت عروسک‌های پارچه‌ای و غیرصنعتی و علاقه کودکان به شخصیت‌های داخلی، تولیدکنندگان توانسته‌اند زمین رقابت با تولیدکنندگان خارجی را عوض کرده و در شرایط جدید از ظرفیت‌های بیشتری برای تصاحب این بازار پرسود استفاده کنند.