نمایشگاه بیست و نهم در خط پایان

روزنامه صبح نو: بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هم با تمام فرازوفرود‌ها و چالش‌ها و فرصت‌هایش تمام شد. نمایشگاهی که برگزاری آن بیشتر در زمرۀ مناسک مدیران فرهنگی و اهالی نشر تعریف می‌شود. در این مطلب تلاش می‌کنیم تا مهم‌ترین ویژگی‌ها و نکات در مورد نمایشگاه را مرور کنیم. ۱. نمایشگاه کتاب تهران، بالاخره از مصلی رخت بست و به خانۀ جدیدش آمد، به شهر آفتاب. مجموعه‌ای که تا دو ماه مانده به شروع نمایشگاه هم چندان امیدی به آماده شدن آن نمی‌رفت ولی دیدیم که برای میزبانی از مهم‌ترین و پرشور‌ترین آیین فرهنگی سال، مهیا شد. البته بی‌حاشیه و کم‌اشکال هم نبود. از سقف سالن‌ها باران می‌بارید و در کف برخی سالن‌ها آب-گرفتگی پیش آمد. شهر آفتاب به وضوح کوچک‌تر از مصلی امام خمینی (ره) است. همین کوچک بودن هم شرایط خاصی را به وجود آورد. تعدادی از ناشرین موفق به حضور در نمایشگاه را نشدند و سایر ناشرین هم در غرفه‌هایی کوچک‌تر از سال‌های گذشته مستقر شده بودند. نکتۀ مهم دیگر در خصوص شهر آفتاب، دسترسی به این مجموعه بود. تمهیدات فراوانی اندیشیده شد، از مستقر کردن اتوبوس و ون و تاکسی در برخی از میادین مرکزی شهر تهران تا راه‌اندازی بزرگ‌ترین ایستگاه متروی خاورمیانه در شهر آفتاب. ۷۵۰۰ جای پارک هم برای کسانی که با خودروی شخصی راهی می‌شوند پیش‌بینی شد. این بخش هم بی‌اشکال نبود اما حقا باید به آن نمرۀ قبولی داد. از برخی از ناهماهنگی‌ها و تاخیرهای مترو و سختی‌های پیش آمده بر اثر بارش‌های بهاری که صرف نظر کنیم، می‌-توانیم به مجموعۀ مدیریتی شهرداری بابت چنین ایام پرزحمتی خدا قوت گفت. ۲. نکتۀ بسیار غافل‌گیرکننده در نمایشگاه کتاب بیست و نهم، استقبال چشمگیر مخاطب از این رویداد بود. این مورد، از جملۀ نکاتی بود که پیش از شروع به کار نمایشگاه، همواره با علامت سوال همراه می‌شد و در مورد آن عدم‌اطمینان جدی وجود داشت. اما شرایطی که در طی ده روز گذشته در شهر آفتاب رقم خورد نشان داد که تعداد بازدیدکننده به احتمال قریب به یقین، کمتر از بازدیدکنندگان سال‌های گذشته نبوده است. اگرچه هستند عده‌ای که این مسئله را ناشی از تبلیغات گستردۀ شهری در مورد شهر آفتاب می‌دانند و جذابیت دیدن سالن‌های ساخته شده را عاملی می‌دانند که اگرچه مخاطب زیادی را در سال اول جذب خود کرد، اما برای سال‌های آینده چندان اهمیتی نخواهد داشت. اما برای اهالی نشر، بیش از تعداد بازدیدکننده، کیفیت بازدیدکننده اهمیت دارد. امسال نیز مانند چند سال گذشته، شاهد بازدیدکنندگان گذری بودیم. کسانی که به بهانۀ کتاب به نمایشگاه نیامده بودند و بیشتر به دنبال گذران وقت بودند. جنبۀ دیگری نیز در نمایشگاه کتاب شایسته تحلیل است و آن میزان فروش و گردش مالی رقم خورده در این ایام است. نمایشگاه کتاب امسال رکورد فروش سال گذشته را زد. البته بدون تردید بخش قابل توجهی از این افزایش، به بالا رفتن قیمت کتاب مربوط می‌-شود. ۳. نمایشگاه کتاب امسال، حاشیه هم کم نداشت. انتشار دو عنوان کتاب از عباس جدیدی -کشتی‌گیر عضو شورای شهر تهران- در مورد نماز و سبک زندگی ایرانی اسلامی نکته‌ای بود که با واکنش برخی از اهالی نشر و اندیشه مواجه شد. مسئلۀ بعدی نمایشگاه، نامرتب بودن غرفه‌ها به نسبت سال‌های گذشته بود. امسال در موارد متعددی به غرفه‌هایی برمی‌خوردیم که بر اساس ترتیب حروف الفبا چینش نشده بودند و این برای بازدیدکنندگان دردسرهایی را ایجاد می‌کرد. کم بودن پایگاه-های اطلاع‌رسانی در مورد غرفه‌ها و ضعف نرم‌افزاری هم موجب سرگردانی بیشتر شده بود. البته یکی از اقدامات شایسته تقدیر امسال، تهیه اپلیکیشن «پینش» بود. این نرم‌افزار که توسط کمیتۀ اطلاع‌رسانی نمایشگاه تولید شده بود، امکان جستجوی کتاب و ناشر و نویسنده را برای همگان فراهم می‌کرد و قطعا با ارتقای آن و کامل‌تر شدن پایگاه اطلاعات آن، سهولت بیشتری برای مخاطبان نمایشگاه فراهم می‌آید. ناکارآمدی سیستم برق‌رسانی نمایشگاه در روزهای اولیه نیز حاشیه دیگری برای نمایشگاه کتاب امسال ایجاد کرد که آن را هم باید ناشی از مهیا نبودن زیرساخت‌های برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب دانست. ۴. مجموعۀ نمایشگاه کتاب امسال دو نکتۀ حائز اهمیت دیگر هم داشت. یکی فقدان کتاب جریان‌ساز در نمایشگاه کتاب امسال است. در میان همۀ سی و چند هزار عنوان کتاب چاپ اول امسال، تقریبا هیچ کتابی نبود که جریان‌سازی کرده باشد. شاید با اغماض بتوان «کتاب» آقای فاضل نظری، «قاف» آقای یاسین حجازی را به عنوان کتاب‌های مورد توجه در نمایشگاه کتاب اسم برد. نکتۀ پایانی در خصوص این دوره از نمایشگاه کتاب، عدم بازدید مقام معظم رهبری از این رویداد است. این رفتار، اگرچه بی‌سابقه نیست و دو سال پیش هم به وقوع پیوسته بود اما، برخلاف مورد مشابه قبلی، تعبیر به مخالفت رهبر با سیاست‌های وزارت ارشاد نشد. در هر صورت نمایشگاه کتاب امسال هم با تمام شد. کاستی‌های زیرساختی شهر آفتاب برای میزبانی از اهالی نشر مشخص شد و امکانات و توانمندی‌های جدیدی در مجموعه‌های مختلف مدیریتی برای برپایی نمایشگاهی با وسعت نمایشگاه کتاب، تجربه شد. چالش‌های صورت فعلی برگزاری نمایشگاه کتاب، تنها با جابجایی فیزیکی قابل درمان نیستند و بهتر است که مدیران فرهنگی فکری عمیق‌تر به حال نمایشگاه کتاب کنند.