السیسی تمایلی به رویارویی با ایران ندارد

دیپلماسی ایرانی: «عربستان سعودی، مصر را می ‎بلعد.» این تصوری بود که (برخی) پس از دیدار پنج روزه ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، از قاهره در اوایل ماه جاری داشتند. در جریان این دیدار معاهدات و توافق نامه های بسیاری، از جمله انتقال حاکمیت دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی، امضا شد. هزاران مصری در اعتراض به انتقال حاکمیت این دو جزیره به خیابان ها آمدند. این در حالی است که پیش تر پرسش های بسیاری درباره زمان و دلیل سفر ملک سلمان به مصر مطرح شده بود.

سیاست ریاض در برابر تهران در حال حاضر هسته اصلی سیاست خارجی عربستان سعودی را تشکیل می دهد. به این ترتیب، دیپلماسی منطقه ای و مانور ریاض در سیاست خارجی نیز باید در همین چارچوب و با فرض این که عربستان به دنبال توسعه و افزایش گزینه های استراتژیک خود در منطقه است، دیده شود. در همین حال، مصر علاوه بر تلاش برای غلبه بر مشکلات اقتصادی، بیش از پیش بر مقابله با تروریسم و بی ثباتی در شبه جزیره سینا و لیبی متمرکز شده است.

با اتحاد میان یک ریاض ثروتمند و جویای همکاری و قاهره ای ضعیف و نیازمند، می توان فرض کرد که ریاض احتمالا پس از شراکت با مصر، نقش منطقه ای قاطعانه تری را ایفا خواهد کرد. اما آیا هیچ همکاری منطقه ای میان دو طرف وجود دارد؟ و اینکه تغییر (شکل) ارتباط عربستان سعودی و مصر چه مفهومی برای ایران دارد؟

با توجه به اولویت های منطقه ای مصر و سیاست این کشور در برابر بحران سوریه و یمن، به سختی می توان گفت که قاهره با نقشی که عربستان از آن می خواهد مطابقت دارد. علاوه براین، ایران درک درستی از نقش بالقوه مصر در خاورمیانه دارد. از نگاه ایران، یک مصر مستقل تر و فعال تر می تواند به عربستانی ها فشار آورد که چیزی برای نگرانی وجود ندارد. تاریخ به ما می گوید که عربستان سعودی نقش مثبت تهران و مصر را در منطقه تحمل نمی کند. تاریخ همچنین به تهران می گوید که یک مصر فعال تر (در منطقه) به معنی تعادل بیشتر در خاورمیانه است یا حداقل تعادل بیشتر در سیاست های جهان عرب.

گرچه عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهوری مصر، بر مسائل داخلی تمرکز کرده اما در مقایسه با محمد مرسی، رئیس جمهوری برکنارشده پیشین، رویکرد متفاوتی را نسبت به تحولات منطقه ای در پیش گرفته است. مواضع دولت السیسی در برابر بحران یمن و سوریه به گونه ای بوده است که سعودی ها را خشمگین کرده و باعث شده تا برای همسو کردن دولتمردان مصری به تکاپو بیفتند. به همین دلیل است که مصر تلاش کرده تا میان ایجاد روابط حسنه خود با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس از یک سو و استقلالش در سیاست معطوف به یمن و سوریه و ترکیه و دیگر کشور ها از سوی دیگر تعادل برقرار کند. این حفظ تعادل، فاصله زیادی با تضاد (و تقابل) با سیاست های منطقه ای ایران دارد. در حقیقت از زمان روی کار آمدن السیسی، مصر هیچ گاه تا این حد به ایران و سوریه نزدیک نبوده است.

با چنین پیش زمینه ای، عربستان سعودی تلاش دارد تا مصر را به جبهه مخالفان ایران بکشاند. سعودی ها می خواهند السیسی آنچه که آن را «تهدید ایران» می خوانند در اولویت های منطقه ای خود قرار دهد. سعودی ها باور دارند که ورود مصر به جبهه مخالفان ایران، موازنه قدرت را در منطقه به نفع ریاض و به ضرر تهران تغییر خواهد داد. (همین حالا هم) گزارش های زیادی منتشر شده که از تلاش های ریاض برای تشکیل مثلت عربستان، ترکیه و مصر علیه ایران حکایت دارد. گرچه این می تواند خبر بدی برای تهران باشد اما (ایرانیان) توجه زیادی به آن نکرده اند. البته این بدان معنی نیست که ایران نگران تغییر موازنه قدرت در منطقه نیست بلکه (واقعیت این است) که تهران ایجاد روابط حسنه سعودی ـ مصر را به چهار دلیل جدی نمی گیرد.

هزینه های حفظ این روابط حسنه: قرار گرفتن مصر در جبهه مخالفان ایران به معنی سرمایه گذاری گسترده سعودی ها و کمک های مالی بلندمدت برای قاهره در ازای دور شدن مصر از ایران و ماندن در کنار ریاض، یا حداقل سکوت در برابر برخی مسائل مناقشه برانگیز است. علاوه بر مبالغ سنگینی که احتمالا سعودی ها باید هزینه کنند، ریاض مجبور است برای مدیریت اختلافات خود با شرکای مصری، بر روی بخش خوب سیاست خارجی خود، به ویژه ترکیه، تمرکز کند و این به معنی تمرکز کمتر بر مواجهه با ایران در جهت مدیریت روابط با مصر است.

درگیری ها داخلی: مصری ها بیش از آرمان های منطقه ای عربستان سعودی، نگران چالش های داخلی خود هستند. به همین دلیل تمایل زیادی به حمایت از عربستان ندارند. علاوه براین، مصری ها روشن کرده اند که وقتی صحبت از خاورمیانه به میان می آید اولویت ها خود را دارند. قاهره از ارزش خود برای سعودی ها آگاه است و برای همراهی خود با ریاض هزینه سنگینی طلب خواهد کرد. در واقع، السیسی نیاز دارد برای معامله با عربستان چیزی بیشتر از سرمایه گذاری سعودی و منابع مالی عایدش شود.

پرهیز از رویارویی: آیا مصر هیچ گاه رویارویی با ایران را می خواهد؟ گرچه پاسخ روشنی به این پرسش داده نشده اما سیاست منطقه ای و استراتژی قاهره در برابر مسائل مهم خاورمیانه ای، از جمله یمن و سوریه، نشان می دهد که مصر تمایل بیشتری به رقابت با ریاض و به ویژه آنکارا دارد تا هر نوع مقابله ای با تهران. (در واقع) گرچه هیچ نوع همکاری منطقه ای میان ایران و مصر وجود ندارد اما مقابله با ایران نیز جزو اولویت های السیسی نیست.

پتانسیل محدود: مصر چگونه می تواند وزنه تلاش های منطقه ای عربستان علیه ایران را سنگین تر کند؟ پاسخ این است: «نمی تواند». در حقیقت پتانسیل های استراتژیک قاهره در خاورمیانه به اندازه ای محدود است که نمی تواند مانع حمایت قطر از مخالفان داخلی خود شود. البته حضور مصر در جبهه مخالفان ایران در خاورمیانه برخی مزیت های سیاسی دارد و به همین دلیل است که ملک سلمان سعی دارد تا حمایت السیسی را جلب کند.

در مجموع، دشوار است که بتوان تصور کرد هرگونه ائتلاف ضدایرانی به رهبری عربستان ـ مصر، ائتلافی موثر ار کار درآید. جنگ علیه یمن به رهبری سعودی ها محدودیت های ائتلاف سازی عربستان را نشان داده است. به این ترتیب، انتظار نمی رود که مانور عربستان در اطراف مصر تغییر موازنه منطقه ای محسوسی را برای ریاض به ارمغان بیاورد.