برگ برنده ایران در تولید طلای سیاه

سرویس اقتصادی فردا؛ روزنامه آرمان نوشت: تاثیر نفت در اقتصاد ایران بسیار عمیق و تاریخی است؛ نقشی که از قیمت های نجومی تا نرخ های نازل پردامنه بوده است. در دهه هشتاد خورشیدی، هر بشکه نفت ایران با قیمتی معادل ۱۴۰ دلار رکورد دار تاریخ نفت ایران است. اما از وجهی دیگر، نفت ایران با قیمت پایینی تولید می شود که امتیاز دیگری برای آن است. بنابر اعلام وال استریت ژورنال، نفت ایران از نظرقیمت تمام شده برای هر بشکه، جایگاه دوم جهانی را در اختیار دارد. این موضوع در وضعیت کنونی که قیمت جهانی نفت، اندکی بیش از ۴۰ دلار است، اهمیت ویژه ای پیدا می کند. به عبارت دیگر، قیمت پایین تولید نفت در ایران، برگ برنده این کشور در معادلات بازار جهانی انرژی است. قیمت هر بشکه نفت ایران در هشت سال نخست دهه شصت بین ۱۳ تا ۱۷ دلار بود. قیمت ارز نیز طی این هشت سال از ۲۷ تومان در سال ۶۰ به ۱۲۰ تومان در سال ۶۸ رسیده بود. با این روال، میزان فروش نهایی نفت طی دو دولت سوم و چهارم، عددی معادل ۱۱۰ میلیارد و ششصد میلیون دلار بوده است. در دوران سازندگی، هر بشکه از نفت ایران بین ۱۷ تا ۲۱ دلار فروخته می شده است. قیمت دلار نیز در این دوره از ۱۲۰ تومان به ۴۷۸ تومان در سال ۷۶ رسیده بود. با این حساب در دو دولت پنجم و ششم، درآمدهای نفتی ایران بالغ بر ۱۴۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار بوده است. قیمت نفت در دو دولت اصلاحات دامنه ای بین ۱۲ تا ۳۴ دلار را تجربه کرد و در حالی که قیمت دلار طی این هشت سال به ۹۰۴ تومان رسیده بود، کل درآمدهای نفتی کشور در این مدت به ۱۵۷ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار بالغ می شد. در دو دولت نهم و دهم از یک سو قیمت نفت از بشکه ای ۳۴ دلار در سال ۸۴ به ۵۰ دلار و سپس به ۱۱۳ دلار در سال ۹۰ رسید و از سوی دیگر هر دلار ۱۹۰۰ تومان ارزش پیدا کرد. ماحصل این دو اتفاق درآمد نجومی ارز به میزان ۵۳۱ میلیارد دلار در پایان دولت دهم بود؛ عددی که همچنان رکورد دار درآمدهای نفتی ایران است. تفاوت تولید و صادرات میزان تولید و صادرات نفت ایران طی سال های بعد از انقلاب فراز و فرودهای بسیاری داشته است. این فراز و فرودها به طبع بر میزان درآمدهای ارزی ایران هم تاثیرات زیادی را بر جای گذاشته است. در این میان باید دو موضوع را کاملا از یکدیگر جدا کرد تا مساله درآمدهای نفتی ایران که از نوسانات نرخ ارز و نیز میزان صادرات تاثیر می پذیرد به درستی تحلیل شود. مساله تولید روزانه نفت از مساله صادرات آن به طور کامل جداست. به عبارت دیگر، لزوما به میزان عددی که نشان دهنده تولید روزانه نفت است، از صادرات نمی شود. از این رو، میزان درآمدهای نفتی، نه به میزان تولید که به میزان صادرات بستگی دارد. بنابراین در این روند، پارامترهای گوناگونی و از جمله میزان مصرف داخلی هم بسیار اهمیت دارد. نکته مهم دیگر در رابطه با درآمدهای حاصل از صاردات نفت، به توان تولید و هزینه های تولید مربوط می شود که در جای خود قابل بررسی است. در این میان، موضوع تحریم های نفتی از آغاز انقلاب تاکنون، تاثیرات مستقیمی بر درآمدهای نفتی ایران داشته است. میزان صادرات میزان صادرات نفت ایران به سه دلیل کاهش سهمیه ایران در اوپک به دنبال کاهش قیمت نفت در شرایط بحران مالی و اقتصادی جهان، افزایش ظرفیت مصرف داخلی نفت در ۴۰ سال اخیر و کاهش ظرفیت تولید نفت در سه دهه گذشته، به ۲ تا ۲/۲ میلیون بشکه در روز رسیده که معادل صادرات نفت ایران در سال ۱۳۴۷ است. کمترین میزان تولید روزانه نفت ایران در ۳۰ سال اخیر در سال ۱۳۶۰ و معادل ۲/۱ میلیون بشکه در روز بوده که از این میزان میزان ۷۱۴ هزار بشکه آن صادر شده است.بنا بر اطلاعات موجود، میزان صادرات روزانه نفت ایران از ۱/۲ میلیون بشکه درسال ۸۲ تا ۲/۲ میلیون بشکه در سال ۸۷ نوسان داشته است. این در حالی است که میزان تولید نفت ایران در این دوره معادل ۵/۳ تا ۴ میلیون بشکه در روز بوده است. معنای این سخن این است که در بخش صادرات نفت، همچنان نتوانسته ایم به جایگاه پیش از تحریم ها بازگردیم. دورخیز برای افزایش تولید میزان صادرات روزانه نفت ایران در حال حاضر کمتر از ۲ میلیون بشکه در روز است. طی روزهای گذشته مدیر امور بین‌الملل شرکت نفت گفته است: «صادرات نفت ایران امسال به دو میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد.» خبرگزاری مهر از قول محسن قمصری نوشت:«پیش‌بینی می‌شود حجم صادرات نفت خام ایران تا پایان سال ۲۰۱۶ میلادی با امضای قراردادهای جدید به دو میلیون بشکه در روز افزایش یابد.» از سوی دیگر، وزیر نفت در مهر سال گذشته و در گفت و گو با سی ان ان وعده داده بود، تولید نفت ایران را در پایان سال ۲۰۱۶ به ۴ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. سی ان ان ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۵ از قول بیژن زنگنه نقل کرد:« ایران پیش از برداشتن گام‌هایی برای تسلط بر بازار دیگر کشورها را درنظر نخواهد گرفت و پس از لغو تحریم‌ها سطح تولید خود را به ۲/۴ میلیون بشکه در روز خواهد رساند.» به این ترتیب اگر میزان تولید نفت ایران به ۴ میلیون بشکه در روز برسد و از سوی دیگر زمینه ها برای صدور بیش از ۲ میلیون بشکه نفت در روز برای ایران فراهم شود، درآمدهای ارزی ایران از این محل، با احتساب دلار ۳۴۰۰ تومانی، رقم قابل ملاحظه ای خواهد بود. دلار ۳۴۰۰ تومانی و درآمدهای نفتی میادین نفتی ایران علاوه بر اینکه به لحاظ میزان ذخایر در جایگاه چهارم جهان قرار دارند، از نظر هزینه‌های اندک تولید هم در جایگاه دوم جهان ایستاده اند. وال استریت ژورنال در گزارش اخیر خود نوشت:«عربستان با قیمت تمام شده تولید ۸ دلار و ۹۸ سنت کمترین قیمت تمام شده تولید را دارد بعد از آن ایران ۹ دلار و ۸ سنت در جایگاه دوم و عراق با ۱۰ دلار و ۵۷ سنت در جایگاه سوم قرار گرفته است.» بر این مبنا، با قیمت کنونی نفت اوپک همچنان سود قابل توجهی از صادرات روزانه نفت عاید ایران می شود. چنانچه نفت ایران با دامنه‌ای بین ۳۰ تا ۴۰ دلار در هر بشکه به فروش برسد، با احتساب هزینه تولید نفت در ایران، میانگین ارز حاصله چیزی در حدود ۲۵ دلار در هر بشکه می شود. چنانچه در نظر بگیریم که ایران در حال حاضر حدود یک میلیون و هفتصد هزار بشکه در روز صادر می کند، ماحصل ارزی ایران در هر روز از محل صدور نفت بالغ بر ۴۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار می شود. این رقم با دلار ۳۴۰۰ تومانی معادل ۱۴۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان را به طور روزانه وارد اقتصاد ایران می کند. با این محاسبه سرانگشتی، به نظر می رسد افزایش میزان تولید و صادرات نفت طی سال های آینده، میزان ارز آوری در اقتصاد کشور را هم افزایش دهد، مضاف بر اینکه هزینه‌های تولید نفت ایران، کمترین سهم از درآمدهای حاصله را به خود اختصاص می دهد. با این همه، این مهم اتفاق نمی افتد مگر آنکه ایران در ترمیم و توسعه زیرساخت‌های صنعت نفت خود اقدامات عاجلی انجام دهد. ایران تا پایان سال ۱۴۰۴ یعنی سند چشم انداز باید ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری داخلی و خارجی جذب کند و همین رقم نشان می دهد که صنعت نفت به سرمایه گذاری عظیم صد ها میلیارد دلاری نیازمند است و حداقل در چند سال پیش رو باید منابع قابل توجهی را سرمایه گذاری کنیم.