اگر آوینی زنده بود فیلمی ماننده «ایستاده در غبار» می‌ساخت/ مهدویان: روایت فتح من را از سردرگمی در فیلم سازی نجات داد

سرویس فرهنگی فردا؛ سوره سینما نوشت: نشست «آوینی ما، آوینی آن‌ها» عصر سه شنبه با حضور بهروز افخمی کارگردان سینما، محمدحسین مهدویان کارگردان فیلم «ایستاده در غبار» و وحید یامین‌پور پژوهشگر و استاد دانشگاه در سالن شهید آوینی پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران برگزار شد.

اجرای این برنامه را سیدمحمد حسینی منتقد سینما برعهده داشت. وی در ابتدای مراسم با اشاره به اینکه هدف اصلی این نشست بررسی «چالش فرم و محتوا در سینما» با تامل بر مقاله‌ «ماهیت سینما» از مجموعه آیینه جادو شهید آوینی است، بخش‌هایی از این مقاله را خواند و گفت: بحث پیرامون فرم و محتوا در سینما یک بحث بسیار طولانی و پرتکرار است که تا حدودی شبیه ماجرای مرغ و تخم‌مرغ شده است!

افخمی: اعتقادی به فرم و محتوا در سینما ندارم!

بهروز افخمی اولین مهمان این برنامه بود که حسینی نظر او را در ارتباط با این چالش جویا شد. افخمی در پاسخی کوتاه به این سوال گفت: به نظر من فیلمسازی یک کار تجربی و عملی است و مشغول شدن به الفاظی چون فرم و محتوا در زمینه عملی به کار نمی‌آید و در واقع با آن نمی‌توان فیلم ساخت و من به آن‌ها اعتقادی ندارم.

محمدحسین مهدویان کارگردان فیلم سینمایی «ایستاده در غبار» دومین مهمان برنامه بود که در ارتباط با چالش فرم و محتوا در سینما اظهار کرد: به نظرم شهید آوینی در آخرین مقاله خود یعنی همان تکنیک در سینما می‌خواست این نگاه فرم و محتوا به سینما را اصلاح کند.

وی افزود: من هم به عنوان یک فیلمسازی که تازه فعالیت جدی خود را در این عرصه آغاز کرده است، معتقدم که فیلمسازان وقتی تصمیم به تولید یک اثر می‌گیرند، خیلی خود را درگیر این فرم و محتوا نمی‌کنند و بیشتر سعی می‌کنند براساس درک خود از آن‌چه که می‌خواهند به مخاطب نشان دهند، عمل می‌کنند.

یامین‌پور: مخلوط نکردن فرم و محتوا باعث ابتذال در سینما می‌شود

وحید یامین‌پور پژوهشگر و استاد دانشگاه آخرین مهمانی بود که مورد سوال مجری در ارتباط با چالش فرم و محتوا در سینما قرار گرفت. یامین‌پور گفت: آوینی در مقالات سینمایی خود معتقد است فرم و محتوا باید توامان با یکدیگر بجوشد و از هنرمندی که این دو را با یکدیگر مخلوط نکند اثر دینی تولید نمی شود و حتی مخلوط نکردن این دو باعث ابتذال در سینما خواهد شد و اثر را به ضد محتوا تبدیل می‌کند.

اگر تکنیک و فرم در سینما رعایت نشود، اثر به ابتذال کشیده خواهد شد و تولد توامان فرم و محتوا از این زاویه توسط شهید آوینی نقد می‌شود. تا وقتی که شهید آوینی در نقدهای خود اسمی نمی‌آورد، به او احترام می‌گذاشتند اما زمانی که در نقدهای خود از کارگردانان بزرگ اسم ‌برد، حمله‌ها علیه او آغاز شد.

افخمی: اگر آوینی زنده بود، می‌خواست فیلمی چون «ایستاده در غبار» بسازد

در ادامه این نشست بهروز افخمی با اشاره به اینکه تکرار بحث‌هایی چون فرم و محتوا به ویژه در سینمای ما، بیشتر شامل بحث‌هایی است که تاثیری عملی در سینما ندارد، بیان کرد: معمولا در کشور ما الفاظی در کار فیلمسازی استفاده می‌شود که برای مخاطب عام معنایی ندارد.

وی اضافه کرد: برای مثال تعریف میزانس از نظر یک سینماگر و یا یک تئاتری متفاوت است و منتقدین نیز براساس تعریف تئاتری‌ها به بررسی میزانسن در سینما می‌پردازند. در حالی که باید پرسید اصلا این اصطلاحات به چه درد ما می‌خورد و درواقع این همه بحث‌های نظری چه کمکی به ساخته شدن فیلم خوب در سینما می‌کند؟ همچنان که ساخت فیلم های خوب هم هیچ کمکی به ترویج بحث‌های نظری نکرده است.

مجری برنامه «هفت» در ادامه سخنانش تاکید کرد: ما باید به دنبال این باشیم که امروز تفکرات آوینی چه جایگاهی دارد و چگونه می توانیم از آن استفاده کنیم؟ من معتقدم امروز اگر آوینی زنده بود و فیلم محمدحسین مهدویان را می‌دید، می‌گفت ایکاش من این فیلم را ساخته بودم.

افخمی: وجه عملی آوینی بر نظریه‌پردازی او تقدم داشت

افخمی با تاکید بر غلبه وجه عملی آوینی بر فعالیت‌های نظریش گفت: به نظرم وجه نظری سید مرتضی آوینی نسبت به وجه عملی او آن‌قدر ارزش ندارد. بلکه وجه عملی او عکس‌العملش در برابر مسائل و خرافاتی بود که آن‌ روزها می‌خواستند در سینما باب کنند.

وی افزود: البته اگر او به مباحث نظری ورود پیدا کرد چون می‌خواست در مقابل تصورات و خرافات رایج سینما و هنر که به وسیله فضای روشنفکرانه آن دوران بدیهی محسوب می‌شد، مقابله کند و در مقابل اندیشه آن روزهای سینما که می‌خواست تارکوفسکی را به یک ایده‌آل در سینمای ایران تبدیل کند، ایستاد.

الهام گرفتن افخمی از آوینی در تولید «روز فرشته»

کارگردان فیلم سینمایی «عروس» با انتقاد از فلسفه‌بافی‌های مرسوم در عرصه تئوری‌ها سینمایی گفت: من معتقدم از نظریه پردازی و فلسفه‌بافی‌های امروزی به جایی نمی‌رسیم؛ چون پرداختن به آن عمر تلف کردن است. اگر احساس کردید می خواهید نظریه پردازی کنید باید در جهت نفی نظریه پردازی قدم بردارید.

وی همچنین در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان در ارتباط با میزان تاثیر شهید آوینی بر آثار بهروز افخمی گفت: من نمی‌توانم در ارتباط با این موضوع اظهارنظر کنم و دیگران باید بگویند که این تاثیر را تا چه اندازه در آثار من می‌بینند. البته من با الهام از یکی از جملات او یکی از سکانس‌های اصلی فیلم «روز فرشته» را ساختم ولی در ارتباط با تاثیرات دیگر، من نمی‌توانم اظهارنظر کنم.

مهدویان: روایت فتح من را از سردرگمی در فیلم سازی نجات داد

پس از این سخنان، محمدحسین مهدویان در ارتباط با تاثیر شهید آوینی بر روند فیلمسازی خود گفت: فیلم نامه ها و فیلم های شهید آوینی در کار من خیلی موثر بود. من در دوره دانشجوییم فیلم نامه های شهید آوینی را مطالعه می‌کردم و فیلم های روایت فتح را هم می دیدم و آن‌ها من را از سردرگمی در فیلم سازی نجات داد.

وی افزود: اگر با تفکرات شهید آوینی آشنا نمی شدم، فیلم هایی مثل «آخرین روز زمستان» و «ایستاده در غبار» را نمی‌ساختم و اگر می ساختم هم بدون شک این گونه نبود.

سکانسی از روایت فتح که باعث ساخته شدن «ایستاده در غبار» شد

این کارگردان جوان سینما با گلایه از بی‌توجهی به اندیشه‌های شهید آوینی در دانشگاه‌ها اظهار کرد: یکی از دلخوری های من این است که چرا در این برنامه های دانشگاه ها مثل دانشگاه های تهران درباره فیلم های آوینی صحبت نمی شود. در محافل هنری آوینی نادیده گرفته شده و صحبتی از فیلم های او در مجامع هنری نیست.

وی با اشاره به یکی از سکانس‌های فیلم روایت فتح که تاثیر زیادی بر او گذاشته بود، بیان کرد: سکانس مربوط به قسمت شب عاشورایی روایت فتح که مربوط به حضور غواصان در شب عملیات و خداحافظی آن‌ها با هم بود، آن‌قدر بر من تاثیر گذاشت که به دنبال ساخت این دو فیلم رفتم.

مهدویان اضافه کرد: بعد از دیدن این سکانس و آشنایی با دیدگاه ساده شهید آوینی نسبت به ساخت فیلم، بسیاری از فیلم‌هایی که منتقدین به آن‌ها توجه می‌کنند، برایم به عنوان آثاری متظاهر جلوه می‌کنند که سعی کرده‌اند، کار را بدون دلیل پیچیده کنند.

کارگردان «ایستاده در غبار» خاطرنشان کرد: من از دوره نوجوانی فیلم‌هایی همچون «عروسی خوبان» و یا «هامون» را می‌دیدم که اصلا دوست نداشتم ولی فکر می‌کردم باید برای کارگردان شدن حتما آن‌ها را ببینم اما بعد از آشنایی با اندیشه شهید آوینی نگاهم نسبت به این موضوعات تغییر کرد و فهمیدم که آوینی به خاط همین تفکرات بود که در میان مردم ماندگار شد.

یامین پور: فیلمسازان باید خود را به حقیقت نزدیک کنند

وحید یامین پور در خصوص آثار شهید آوینی گفت: نسبت روایت فتح به مقالات آوینی نسبت عرفان عملی و عرفان نظری است. ساختن فیلم خیاطی نیست، بلکه خلق اثر است. در روایت فتح تمام شان نظری آوینی را می‌بینیم که هیچ تعارضی بین روایت فتح و مقالات آوینی وجود ندارد.

وی در ادامه در ارتباط با مباحث فرم و محتوا در سینما گفت: تمام نقدهایی که آوینی به این سینما دارد این است که یک فیلمساز باید خود را به حقیقت نزدیک کند و تصور نکند که اثر فقط برای خودش است نه برای مخاطب. در واقع او معتقد بود سینما برای مخاطب عام است و در اختیار فیلم ساز نیست، بلکه در اختیار حقیقت است.

این استاد دانشگاه با اشاره به جایگاه آموزش و تئوری‌های سینمایی در عرصه تولید آثار سینمایی بیان کرد: آموزش در سینما لازم است. البته که هر کسی نمی تواند نقد داشته باشد، چه بسیار کسانی که آموزش می دهند، اما خود نمی‌توانند نقد کنند.

یامین پور: آوینی منتقد نظام آموزش هنر و سینما بود

وی ادامه داد: شهید آوینی خودش یکی از منتقدین نظام آموزش هنر و سینما بود و معتقد بود که از این آموزش افرادی که به درد سینمای کشور بخورند و فیلم ایرانی بسازند بیرون نمی آید. تلاش آوینی این بود که دلایلش برای فیلم های خوب را ارائه دهد. در واقع تئوری آوینی تئوری سینمای ملی است.

یامین‌پور خاطرنشان کرد: دلیل نقد آوینی به بسیاری از کارگردانان همچون مرحوم علی حاتمی و داریوش مهرجویی این بود که آن‌ها و آثاری همچون «هزاردستان» و «هامون» که به وسیله آن‌ها ساخته شد، نسبتی با سینمای ملی نداشت و دلیل آن هم فاصله گرفتن این افراد از حقیقت بود.