چطور مبارزه با داعش به متروی تهران کشیده نشد؟

سرویس سیاسی فردا: پنج سالی است که مسئولیت حوزه عربی و آفریقای وزارت خارجه را برعهده دارد و چنین زمانی برای این حوزه پرتنش و ملتهب، زمان کمی نیست. حسین امیرعبداللهیان، معاون عربی و آفریقای جواد ظریف است؛ اگرچه پیش از او و در دوره وزیر قبلی (علی‌اکبر صالحی) هم در این سمت بود؛ اما با انتخاب ظریف، در همین سمت ابقا شد. او حوزه عربی را خوب می‌شناسد و در این حوزه هم او را خوب می‌شناسند. حدود دو دهه‌ای که وارد دستگاه دیپلماسی شده، تقریبا همه سمت‌های مرتبط با حوزه معاونت عربی را تجربه کرده است. مدیرکل خلیج‌فارس، رئیس ستاد عراق، کار‌شناس سفارت عراق و سفیر ایران در بحرین، بخشی از کارنامه کاری‌اش است. ویژه نامه شرق در گفت‌وگو با حسین امیرعبداللهیان درباره ریاض، ماجرای تعرض به سفارت عربستان و سوریه صحبت هایی داشته که در ادامه می خوانید. وی در ارزیابی خود از وضعیت حوزه عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه می گوید: در پنج سال اخیر، پرچالش‌ترین موضوعات را در حوزه غرب آسیا، خاورمیانه و شمال آفریقا داشتیم. اگر امروز در این حوزه شاهد آن هستیم که این چالش‌ها هنوز ادامه دارد، به عوامل مختلفی برمی‌گردد. اولین موضوع به عنوان یک موضوع ریشه‌دار و اساسی به تحولات عراق برمی‌گردد. برخی از کشور‌ها ازجمله عربستان هنوز نتوانسته‌اند عراق جدید را در عرصه سیاست خارجی خودشان هضم کنند. تحولات بیداری اسلامی یا بهار عربی که حدود پنج سال پیش آغاز شد نیز در فضای عربی تأثیرات و پیامدهای خاص خودش را گذاشت. علاوه بر این‌ها به موضوعات پرچالش ما و برخی از کشورهای عربی یک عامل جدید هم اضافه شد. قبل از آن باید به نکته‌ای اشاره کنم. ما همان‌طورکه در حوزه هسته‌ای به غلط می‌گفتیم جامعه جهانی در مقابل ما قرار دارد، درست نیست که الان بگوییم روابط عربی ما دچار مشکل شده است؛ بلکه باید بگوییم روابط عربستان سعودی و برخی دوستانِ عربستان با ما دچار مشکل شده است. اگر بگوییم روابط عربی ما دچار مشکل شده به این معناست که باید همه اقداماتی را که عربستان در مقابل ما انجام می‌دهد، همه کشورهای عربی هم، انجام دهند که این‌طور نیست. در مسئله قطع رابطه ما با کشورهای حوزه خلیج‌فارس فقط بحرین بود که در همراهی کامل با عربستان، روابط خود را با ایران قطع کرد؛ اما ما روابط خودمان را با سایر کشور‌ها داریم و فکر می‌کنم منطقه از این مرحله هم عبور خواهد کرد. وی در ادامه عنوان کرد: بعد از همین حادثه‌ای که در پی اعدام آیت‌الله شیخ نمر در مقابل سفارت عربستان در تهران اتفاق افتاد، عربستان تلاش زیادی کرد که کشورهای مهمی را به قطع رابطه با ما ترغیب کند؛ اما در ‌‌نهایت چند کشور کوچک -که البته ما احترام خاصی برای آن‌ها قائلیم- به اضافه سودان شمالی، با ما قطع رابطه کردند؛ بنابراین کشورهای بزرگ و تأثیرگذار با عربستان همراهی نکردند. اتفاقا بسیاری از کشور‌ها عربستان را از این سیاست نهی کردند. معاون عربی آفریقایی وزارت خارجه عامل سوم و جدیدی که باعث شد عربستان، قدری از مدار عقلانیت فاصله بگیرد را به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات هسته‌ای در سال ٩۴ دانست و گفت: به‌نتیجه‌رسیدن مذاکرات هسته‌ای مؤید این مسئله است که ایران در فضای جدید یک بازیگر منطقه‌ای فعال‌تر از گذشته خواهد بود و سعودی‌ها در یک برداشت غلط، تصور می‌کنند ما و غربی‌ها در مذاکرات هسته‌ای توافقاتی کرده‌ایم که این توافقات را در موضوعات منطقه‌ای هم تعمیم خواهیم داد. سعودی‌ها به دنبال تداوم انزوای جمهوری اسلامی ایران بوده و هستند. آن‌ها تصور می‌کنند بعد از توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، جایگاه ایران در منطقه برآمده‌تر شده و این در مقابل منافع عربستان سعودی است. این یکی از عواملی بود که رفتار تند و شتابزده سعودی‌ها را در پی داشت. عبداللهیان درباره ماجرای تعرض به سفارت عربستان و اینکه در آن ساعات پرتنش، تجمع و بعد تعرض به سفارت در تهران و کنسولگری در مشهد، دستگاه دیپلماسی چه تلاش‌هایی کرد، عنوان می کند: امنیت سفارتخانه‌ها به پلیس دیپلماتیک مربوط می‌شود و ما در وزارت خارجه فقط وظیفه‌مان این است که پیگیری و اطلاع‌رسانی کنیم و در هماهنگی کامل با بخش‌های امنیتی و انتظامی کار دنبال شود. این مسئله هم در بخش تشریفات انجام می‌شود و مدیرکل تشریفات به پلیس دیپلماتیک و مدیرکل امنیت وزارت کشور اعلام می‌کند؛ اما به دلیل اهمیت موضوع، قبل از بروز حادثه، خودم با مقامات عالی‌رتبه وزارت کشور چند مرتبه تماس گرفتم و در جلسه‌ شورای معاونین هم از نگرانی‌های خودمان صحبت کردیم. فراموش نمی‌کنم در‌‌ همان جلسه، آقای سرمدی، قائم‌مقام وزارت خارجه، با مسئولان ذی‌ربط وزارت کشور صحبت‌هایی داشتند. تا آخرین دقایق به دلیل ارتباطاتی که من با سفیرمان در ریاض و مسئولان ذی‌ربط وزارت کشور داشتم، لحظه‌به‌لحظه موضوعات را دنبال و مسائل را منتقل می‌کردیم. در محل هم کار پیگیری می‌شد. حتما هیچ توجیهی را راجع به وقوع این اتفاق، نمی‌توانیم بپذیریم. یک تصادف بود یا یک غفلت بود یا هر چیز دیگر، بالاخره امنیت سفارت عربستان باید به طور کامل تأمین می‌شد. در شورای‌عالی امنیت ملی، جلسات مفصلی راجع به این موضوع برگزار شد. افراد زیادی راجع به این قضیه به وسیله دستگاه قضائی جلب شدند. بازجویی‌های مختلفی انجام گرفته است. آقای شمخانی هم اعلام کردند محاکمه این افراد به‌زودی انجام می‌شود. بروز چنین اتفاقاتی بعد از ٣٧ سال از انقلاب، برای شأن نظام مقتدر جمهوری اسلامی هم جالب نیست. وی درخصوص مسئله آینده حج نیز گفت: نحوه برخورد عربستان با این موضوع و نحوه رفتار مسئولانه یا غیرمسئولانه عربستان نسبت به برگزاری حجِ آینده در عربستان و تصمیمی که ایران می‌تواند در این موضوع بگیرد، تأثیر دارد. فراموش نمی‌کنیم افکار عمومی در ایران، همچنان به‌شدت نسبت به این مسئله ملتهب است و حتی برای اعزام زوار نیازمند این هستیم که بتوانیم افکار عمومی را متقاعد کنیم و باید تضمین‌های امنیتی لازم را داشته باشیم؛ البته عربستان اعلام کرده ما حج را از بحث رابطه جدا می‌دانیم؛ اما تا الان با مکانیسم‌های اجرائی و عملی، در موضوع مسئولیت‌پذیری در حادثه منا و حج سال آینده، شاهد اقداماتی از سوی عربستان نبوده‌ایم. بحث حج تمتع یک بخش مهم شرعی دارد که درباره این بُعد، علما و مراجع تقلید نظر خواهند داد. یک بُعد دیگر، سیاسی و بُعد دیگر، اجرائیات حج است. این موضوع، هم در وزارت خارجه و هم در شورای‌عالی حج و هم در شورای‌عالی امنیت ملی در دستور کار قرار دارد. برگزاری هرگونه حجی باید توأم با عزت باشد، باید تضمین لازم را برای امنیت حجاج، از طرف مقابل دریافت کنیم. عبدالهیان همچنین در خصوص حضور مستشاران نظامی ایران در سوریه عنوان کرد: ما بنا به درخواست دولت سوریه مستشار نظامی در سوریه داریم که پس از ورود روسیه به دعوت دولت سوریه به این کشور و گسترش عملیات علیه گروه‌های تروریستی داعش و جبهه النصره در سوریه برای تقویت پیوند بین مستشاران نظامی ایران و پشتیبانی نیروی هوایی روسیه و ارتش سوریه ما نیروهای مستشاریمان را افزایش دادیم. این یک مسئله در جنگ با تروریسم است. در‌عین‌حال از ابتدای بحران سوریه، موضوعی که بسیار برایمان مهم بود، حفظ اماکن متبرکه در سوریه بود که تعدادی به عنوان داوطلب، ثبت‌نام کردند و آموزش‌هایی دیده بودند یا دیدند و برای دفاع از حرم، راهی سوریه شدند؛ بنابراین ما دو مقوله را در سوریه داریم: جوانانی که برای دفاع از حرم می‌روند و مستقر می‌شوند و درعین‌حال مستشارانی که عملیاتی و بنا بر ضرورت حضور پیدا می‌کنند. در مقطعی، شهدای ما در سوریه خیلی اندک بودند. به دلیل اینکه حضور مستشاری ما صرفا ستادی بود؛ اما توسعه عملیات علیه تروریست‌ها در سوریه، ضرورت‌هایی ایجاب کرد که برخی از مستشاران ما در حوزه‌های عملیاتی حضور پیدا کنند که درواقع شاهد افزایش شهدایمان در سوریه هستیم. وی در پاسخ به این سوال که چگونه مبارزه با داعش به ایران و مترو کشیده نشد، گفت: در راهبرد کلانی که جمهوری اسلامی ایران دنبال می‌کند، دوراندیشی مقام معظم رهبری، مهم‌ترین نکته بود. وقتی بحران تصنعی تحت عنوان انقلاب در سوریه شروع شد و به طور طبیعی هم پیش نرفت، به‌سرعت گروه‌های تروریستی از خارج، وارد این کشور شدند. آقای ظریف عبارت جالبی را به کار می‌برند؛ اینکه در سوریه باید دید، تروریست‌ها با چه زبانی سخن می‌گویند. این خودش گویای آن است که از چه کشورهایی تروریست وارد سوریه شده است. در‌‌ همان مقطع، نگاه دقیق مقام معظم رهبری این بود که تحولات سوریه هم جبهه مقاومت را هدف قرار داده و هم در ‌‌نهایت جمهوری اسلامی ایران را؛ بنابراین رویکرد استراتژیک ما بر دفاع از سوریه در مقابل تروریست‌ها قرار گرفت. مایلم با صدای بلند این را بگویم که جمهوری اسلامی ایران اجازه نداد تروریست‌ها در سوریه، بشار اسد را سرنگون کنند. این نکته کلیدی و بسیار مهمی است. وقتی این اقدامات تروریست‌ها ادامه پیدا کرد و به صورت یک موج، مجددا به داخل عراق برگشت و موصل در یک خیانت داخلی و منطقه‌ای و همکاری‌های بین‌المللی [سقوط کرد] داعش به ۶٠ کیلومتری مرز ما رسید؛ حتی برای خیلی‌ها که در دفاعمان از منطقه در مبارزه با تروریسم تردید داشتند، روشن شد که آن نگاهِ عمیقِ پنج‌ سال پیش، اکنون جاری و ساری است. اگر بخواهیم بگوییم که در همسایگی و پیرامون ما هر اتفاقی می‌خواهد بیفتد؛ اما ما کشور امنی خواهیم داشت، حتما برداشت غلط و نادرستی است؛ البته ما امیدواریم هیچ‌یک از کشورهای پیرامونی ما عرصه درگیری با تروریسم نباشد و همه کشور‌ها در نظام بین‌الملل، اقدامات جدی انجام دهند که در درون کشور‌هایشان با تروریست‌ها مبارزه شود تا نه در داخل آن کشور‌ها، خسارتی وارد کنند و نه فرصت پیدا کنند در کشورهای پیرامونی و نقاط حساس خلیج‌فارس و غرب آسیا اقداماتی انجام دهند.