دیواری کهن‎ترین از دیوار چین در ایران! +تصاویر

خبرگزاری مهر: میراث تمدن هر دیار، درحكم دریچه‌هایی است، كه رو به سوی حیات و خلق خوی و آداب و رسوم ساكنین آن دیار باز می‌شود. از هر دریچه كه به فرهنگ مردم در هر كجای دنیا باشد، بنگریم، یك پیام كاملاً شفاف را که از دل تاریخ بر كتیبه زمانه حك شده می‌بینیم و آن پیام این است که آینده از آن ملتی است كه گذشته خود را می‌شناسد. دیوار گرگان با قدمتی چند هزارساله نیز از آن دسته از آثار تاریخی است که هر چه در شناخت آن روبه‌جلو می‌رویم با شگفتی‌های بیشتری از گذشته سرزمینمان آگاه می‌شویم. قزل آلان يا مار سرخ معروف به ديوار بزرگ گرگان قزل آلان يا مار سرخ معروف یا همان ديوار بزرگ گرگان، طولانی‌ترین اثر معماری ايران باستان و پس از دیوار چين دومين ديوار تاريخی قاره آسيا با ۲۰۰ کيلومتر طول، در دشت گرگان و ترکمن‌صحرا قرار دارد. دیوار دفاعی گرگان از شرق دریای خزر در ناحیه گمیشان شروع و پس از گذر از شمال آق‌قلا و گنبدکاووس به‌طرف شرق ادامه داشته و در کوه‌های پیش کمر، پایان می‌یابد. در نوشته‌های تاريخي، ديوار بزرگ گرگان را که مانعی در برابر بیابان‌گردان آسيای ميانه بوده، به نام‌های سد اسکندر، سد انوشيروان، سد فيروز، ديوار دفاعي و ... نامیده‌اند. طول این دیوار ۱۵۵ کیلومتر است. در حال حاضر، دیوار در فواصل و مسیرهای مختلف، بین دو الی پنج متر ارتفاع دارد و عرض دیوار حدود ۱۰ متر است. در فواصل مختلف قلعه‌هایی در سمت جنوب دیوار ساخته‌شده است. نخستین پژوهش بر روی دیوار گرگان از ۱۰۰ سال پیش نخستين پژوهش‌های باستان‌شناسی اين ديوار توسط ژاک دمرگان فرانسوی درست ۱۰۰ سال پيش صورت گرفت که بخشی از مسير ديوار را از روی نقشه ترسيم کرد. بعد از او باستان‌شناس فرانسوی به نام آرن، در سال ۱۳۱۲ خورشيدی بخشی از ديوار گرگان را به شکل پيمايشی، شناسايی و معرفی کرد. در سال ۱۳۱۶ خورشيدی اريک اشميت آمريکايی با پرواز بر فراز منطقه، خط قرمزرنگی را روي زمين مشاهده کرد که با پیچ‌وتاب از دريا به سمت کوه‌های پيش کمر در شرق استان ادامه يافته است. او با ديدن اين منظره عجيب، پرواز را بار ديگر تکرار کرد و با تهيه عکس‌های هوايی گام مهمی در شناسايی ديوار برداشت. بعدازآن دکتر محمد يوسف کيانی در سال ۱۳۵۰ با پرواز مجدد روی ديوار، موفق به برداشتن عکس‌های جالب‌توجهی از ديوار شد و طول ديوار را ۱۷۵ کيلومتر با ۳۲ قطعه وابسته شناسايی کرد. در سال ۱۳۷۸ با شروع ساخت سد گلستان، بخشی از مسیر دیوار در محدوده‌ کانال آبياری و زهکشی سد قرار گرفت و بنا بر ضرورت حفظ ديوار، آب سد از طريق دو کانال از زير ديوار هدايت شد. بعدازآن در سال ۱۳۸۱ ديوار در شش فصل کاوش شد که اطلاعات فراوانی از آن به دست آمد به‌طوری‌که هم‌اکنون باستان شناسان طول ديوار را ۲۰۰ کيلومتر می‌دانند. ازآنجایی‌که در برخي از نوشته‌ها اين ديوار تا مرو ادامه داشته، باستان شناسان احتمال می‌دهند طول ديوار بيشتر از ۲۰۰ کيلومتر باشد که در کاوش‌های آينده به جواب آن خواهند رسيد. طبق آخرين نمونه‌های آزمایش‌شده در آزمایشگاه‌های معتبر، اين ديوار مربوط به دوره ساسانی است. ديوار گرگان در مناطق کوهستانی دو متر و در دشت ۱۰ متر عرض داشته و آجرهای بزرگ آن ابعاد ۴۱ در ۴۱ و قطر ۱۰ سانتيمتر در ده‌ها کوره آجرپزی پخت می‌شده است. بسته به خاک منطقه‌ای که آجر پخته می‌شد، رنگ آن از نخودی تا قرمز فرق می‌کند. خندقی ۳۰ متری هم در جلوی ديوار کنده‌شده که آب از طريق آن به دشت‌ها و کوره‌های مسير می‌رسید. از ارتفاعات پيش کمر تا روستای زاو در پارک ملی گلستان که ۳۵ کيلومتر است، بخش‌هایی از ديوار سالم‌تر باقی‌مانده و با حفاری در چندين نقطه خوشبختانه بقايای ديوار از زیرخاک بيرون آمده است. کشف سربازخانه و آتشگاه در حفاری ها در کاوش‌هایی که تاکنون انجام‌شده است، دو هزار مترمربع از ديوار حفاری‌شده که در پی آن يک آتشگاه و استراحتگاه سربازان که وابسته به ديوار بوده کشف‌شده است؛ همچنين دو قلعه از حدود ۳۸ دژ تخمين زده در طول ديوار کاوش شده که به نظر محل سکونت سربازان بوده است. قلعه‌ها از اندازه‌های ۱۲۰ در ۱۲۰ متر شروع و بزرگ‌ترین آن به ۲۴۰ در ۳۰۰ متر می‌رسید. اکنون برای حفاظت ديوار در قسمت‌هایی از آن در دو طرف ديوار ميله گذاری انجام‌شده تا حريم ديوار حفظ و از خرابی آن جلوگيری شود. تحقیقات روی یکی از دژها یا سربازخانه‌های این دیوار دفاعی نشان می‌دهد که حداقل تا یک قرن پس از ساخته‌شدن فعال بوده است و نشانه‌هایی از حضور سربازان در آن دیده می‌شود اما بعدازآن به عللی متروک‌شده است. ازجمله دلایل متروک شدن این تأسیسات دفاعی می‌تواند نیاز به حضور سربازان بیشتر در نبرد با امپراتوری بیزانس یا مقاومت در برابر حمله اعراب بوده باشد. راندن خودروها روی آجرهای ريخته از ديوار موجب شکستن و از بين بردن آن‌ها شده و بعضی از اهالی از آجرهای ديوار برای ساختمان‌سازی خود استفاده کرده‌اند. طبق گزارشات مردمی نمونه‌هایی از آجرهای ديوار نزديک ساحل دريای خزر و داخل خليج گرگان دیده‌شده است. گفتنی است ديوار تميشه، ديوار ديگری در جنوب ديوار بزرگ گرگان است که بخش شمالی آن در خليج گرگان وجود دارد و احتمال اينکه ديوار بزرگ گرگان و تميشه زمانی يک ديوار بوده است، وجود دارد. این دیوار از دیوار هادریان که توسط امپراتور هادریان در مرز انگلستان و اسکاتلند احداث شد طولانی‌تر و از بسیاری از بخش‌های دیوار چین، کهن‌تر است. تصور می‌شود که این دیوار سومین دیوار بزرگ تاریخی بعد از دیوار چین و دیوار سمیز آلمان در جهان و بزرگ‌ترین دیوار آجری دنیا باشد. بررسی‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که مهندسی ایران و امپراتوری ساسانی به‌خوبی با مهندسی امپراتوری روم رقابت داشته و یا حتی از آن پیشی گرفته است. بررسی‌های اخیر این دیوار، بینشی اروپایی مدار نسبت به تاریخ جهان را به چالش می‌کشد.