وقتی که ایران خودرو برای جذب مشتری، خودکشی می‌‎کند!

فرصت امروز: ایران خودرو هفته گذشته اعلام کرد که محصولات خود را با سود مشارکت 27درصد پیش‌فروش خواهد کرد. اقدامی که بر اثر فشار بازار، کاهش تقاضا و سعی در ایجاد بازار شب عید صورت گرفته و این شرکت خودروسازی را مانند گروه سایپا از ماموریت اصلی خود دور کرده و به شکل صندوق سرمایه‌گذاری درآورده است. اقدامی که کارشناسان از آن جذب مشتری به روش خودکشی یاد می‌کنند. ابتدای پاییز سال جاری، گروه خودروسازی سایپا برای خروج از رکودی که بر همه صنایع سایه انداخته بود، اقدام به راه‌اندازی طرح اتو خدمات سایپا کرد. در این طرح تعدادی از محصولات این شرکت پیش فروش شده و در ازای مبلغ پرداختی از سوی مشتریان تا زمان تحویل خودرو، سود مشارکت 28 درصدی از سوی نارنجی‌پوشان جاده مخصوص پرداخت می‌شد.در همان زمان انتقادات زیادی به این طرح شد و حتی گفته می‌شود استعفای دو نفر از اعضای هیأت‌مدیره این شرکت نیز در مخالفت با این طرح بوده که سایپایی‌ها را ناچار کرده سود اعلام شده را از جیب خود بپردازند. حالا در آخرین ماه سال، آبی‌پوشان جاده مخصوص قصد دارند همان راهی را بروند که پیش از این سایپایی‌ها رفته‌اند و آن هم پرداخت سود مشارکت 27 درصدی به مشتریان است. پرداخت بهره 27 درصدی رفتاری خطرناک این اقدام خودروسازان بیشتر از سر ناچاری و شکل نگرفتن بازار شب عید است. تحریک تقاضا با 7 درصد سود بیشتر نسبت به بانک‌ها. اقدامی که آنها را بیش از آنکه خودروساز جلوه دهد، صندوق سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد. اما چنین اقدامی چقدر در دنیا مرسوم است و چه تأثیراتی بر عملکرد خودروسازانی دارد که هر کدام زیان‌های انباشته چند هزار میلیارد تومانی را در پرونده دارند؟ امیرحسن کاکایی، استاد دانشگاه علم و صنعت ایران، در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «به دلیل تورم بالا، درصد بهره هم در کشور بالاست؛ اتفاقی که در کشورهای توسعه‌یافته رخ نمی‌دهد. در ایران بانک‌ها بعد از سال‌ها در حال پایین آوردن بهره بانکی هستند، این فرصت خوبی برای مشارکت در تولید است اما باید شرایط جذابی برای آن ایجاد شود، بنابراین خودروسازان از این فرصت استفاده می‌کنند و برای جذب نقدینگی و بالا بردن فروش، پیشنهادات جذاب اینچنینی ارائه می‌دهند که تا اینجا اقدام منطقی است.‌»‌ ‌ او ادامه می‌دهد: «اما اینکه چنین اقدامی در بلند‌مدت چه تأثیری بر فعالیت صنعت خودرو می‌گذارد، موضوع دیگری است. اکنون مردم به دلیل رکود انتظاری، تقاضا را کاهش داده‌اند و خودروسازان هم محصول تازه‌ای ارائه نداده‌اند که برای مردم جذاب باشد، بنابراین دست به عملیاتی کردن این مکانیزم مالی زده‌اند که ماموریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری است و در شرایط بین بودن و نبودن چنین تصمیمی را گرفته‌اند. ایران خودرو برای اینکه تولید کند، نیازمند جذب نقدینگی است. سود کردن یک موضوع است و تولید نکردن اتفاق بدتری است که ایران خودرو بین این دو راه، تولید کردن را تحت هر شرایطی انتخاب کرده که ممکن است در بلند‌مدت آسیب‌هایی را به دنبال داشته باشد.‌»‌ ‌ فربد زاوه، کارشناس صنعت خودرو نیز در این زمینه در گفت‌وگویی بیان می‌کند: «وقتی یک خودروساز 27 درصد بهره می‌دهد یعنی حدود 10 درصد روی نرخ مصوب بانک مرکزی، سود پرداخت می‌کند و این عدد بسیار بزرگی است و به عبارتی جذب مشتری به روش خودکشی است. در هیچ کجای دنیا خودروساز منابع مالی‌اش را از طریق مردم تأمین نمی‌کند، بلکه ابزارهایی نظیر لیزینگ دارد که منابع مالی را برای مردم فراهم می‌کند بنابراین این رفتار متداول در دنیا نیست.‌»‌ ‌ او می‌افزاید: «ایران خودرو می‌تواند با این پول، بخشی از بدهی‌هایش را پرداخت کند و بخشی از هزینه‌هایش را نیز مدیریت کند اما در درازمدت ایران خودرو آنقدر سود ندارد که بخواهد این بهره را پرداخت کند و در شرایطی که بازار باز شود، این رفتار به‌شدت خطرناک خواهد بود. اما در این شرایط وقتی منابع بانکی گران و قطره چکانی به ایران خودرو می‌رسد؛ چاره‌ای جز رجوع به مردم برای تأمین منابع ندارد. در کوتاه‌مدت این روش فروش یک‌ساله را تضمین می‌کند اما خطر تعهدات معوق را نیز زیاد می‌کند.‌»‌ ‌ ترغیب مشتری به سرمایه‌گذاری رکودی که حتی با اجرایی شدن برجام و رسیدن شب عید نیز از بازار ایران رو برنگردانده، خودروسازان را ناچار کرده تا برای تحریک تقاضا اقدام به پرداخت سود کنند. درحالی‌که ایران خودرو حدود 2 هزار میلیارد تومان و سایپا 6 هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارند و پاک شدن این زیان‌ها صرفاً با سوددهی خواهد بود. اکنون پرسش اینجاست که با این اقدام ماموریت خودروسازان که تولید و گسترش بازار است؛ به ماموریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری تغییر نمی‌کند؟ کاکایی در پاسخ به این پرسش اظهار می‌کند: «موضوع لیزینگ و بانکداری مربوط به شرکت‌های تخصصی است اما متأسفانه در ایران چون چرخه اقتصادی مشکل دارد، خودروسازان ناچار شدند به حیطه‌هایی ورود کنند که ماموریت‌شان نیست. البته بخشی از این اقدام به کم‌کاری خودروسازان نیز مربوط می‌شود که در جهت توسعه محصولات تلاش نکرده‌اند.‌»‌ ‌ زاوه نیز در این‌باره می‌گوید: «کاری که ایران خودرو انجام می‌دهد، ترغیب مشتری به خرید نیست بلکه ترغیب به سرمایه‌گذاری است که دخالت در شبکه بانکی تعبیر می‌شود. در شرایطی که امروز ایران خودرو قرار دارد، جذب سرمایه با چنین سودی، جایگزین منابع مالی است که ایران خودرو پیش از این با بهره‌های بالاتر دریافت کرده و اکنون باید آنها را تسویه کند. با این‌کار ماهیت این شرکت که فروش خودرو است به صندوق سرمایه‌گذاری تغییر خواهد کرد.‌»‌ ‌ به گفته زاوه، پیش فروش محصولات برای یک‌سال، یک آرزو برای شرکت‌های خودروسازی جهانی به شمار می‌رود اما تحقق این رؤیا در ایران به دلیل ساختار درست اقتصادی نبوده، بلکه ناشی از بسته بودن فضای بازار و حمایت‌های دولتی است. حالا اگر در آینده یکی از شرکت‌های خودروسازی جهانی به صورت مستقل در ایران سرمایه‌گذاری و تولید کند، همه رویاهای ایران‌خودرو از هم خواهد پاشید و هزینه‌های بی‌شماری برای این خودروساز در پی خواهد داشت. اگر این رفتار صرفاً برای تحریک تقاضا در شب عید باشد، خطر جدی آبی‌پوشان جاده مخصوص را تهدید نخواهد کرد اما در بلند‌مدت، هیچ چیز تضمین شده نخواهد بود.