بررسی تعطیلی بی سر و صدای برنامه‌های فضایی ایران
هشتمین شب از ویژه برنامه "انقلاب ادامه دارد..." حال و هوای متفاوتی داشت چراکه در حین بررسی دستاوردهای فضایی انقلاب اسلامی، متخصصین و نخبه‌های فعال در این عرصه از به حاشیه رفتن این صنعت در تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های دولت گلایه کردند و نارضایتی خودشان را از عدم توجه دولت به این صنعت ابراز کردند.
هشتمین شب از ویژه برنامه «انقلاب ادامه دارد...» حال و هوای متفاوتی داشت چرا که در حین بررسی دستاوردهای فضایی انقلاب اسلامی، متخصصین و نخبه‌های فعال در این عرصه از به حاشیه رفتن این صنعت در تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های دولت گلایه کردند و نارضایتی خودشان را از عدم توجه دولت به این صنعت ابراز کردند.
نوید مقصودی در ابتدای برنامه با ارائه اسلایدهایی به دستاوردهای فضایی ایران پرداخت و اظهار داشت: ماهواره سینا ماهواره‌ای است که روس‌ها برای ما ساخته‌‌اند و در مدار قرار گرفت؛ اما اولین ماهواره‌ای که خودمان ساختیم و خودمان پرتاب کردیم ماهواره امید است.
*در ماهواره سینا روس‌ها به ما اجازه ندادند که جلو برویم و ببینیم چه کار می‌کنند
وی در خصوص اهمیت این موضوع که خودمان پرتاب‌گر داشته‌ایم، خاطرنشان کرد: ما قبلا ماهواره‌هایی داشتیم که مانند ماهواره مصباح به دور دنیا رفته است اما پرتاب نشده است که این به ویژگی‌های چند بعدی فضایی بازمی‌گردد یعنی شما ماهواره دارید ولی بنا به ملاحظه برایتان پرتاب نمی‌کنند و پول هم مشکل را حل نمی‌کند چراکه هوافضا اطلاعاتی امنیتی دارد.
محسن مقصودی، مجری ثریا اظهار داشت: حتی در همان ماهواره سیناهم روس‌ها بسیاری از اطلاعات را به ماندادند و اصلا اجازه ندادن جلو برویم و ببینیم که چه‌کار می‌کنند و از زمانی که خودمان توانستیم پرتاب بکنیم، توانستیم به دانش کامل برسیم.
نوید مقصودی اظهار داشت: در خصوص ماهواره نوید به نکته‌ای که باید اشاره کرد این است که سال 84 در شورایعالی فضایی تصمیم گرفته شد که سه پروژه دانشجویی تعریف بشود و سه تا از دانشگاه‌های کشور مسئول شدند تا ماهواره بسازند؛ اولین ماهواره که آماده شد ماهواره نوید بود. این کار بسیار سرمایه‌گذاری درستی بود یعنی زمانی که ما در سال 76 وارد دانشگاه شدیم اصلا نمی‌دانستیم که ماهواره چیست اما زمانی رسید که دانشجوهایی در این پروژه کار کردند و یک تجربه کاملا واقعی داشته‌اند.
*حساسیت غربی‌ها به این دلیل است که فناوری ماهواره‌برها برای ایران اقتدارآور است
این پژوهشگر حوزه فضایی گفت: اگر بخواهید یک شیئی را در مدار زمین قرار بدهید به ماهواره‌برها نیاز دارید که آن را با یک سرعتی تنظیم کنید تا در مدار بچرخد که این کار را ماهوارهبر انجام می‌دهد و ماهوارهبر چیزی جز یک راکت نیست لذا فناوری ماهوارهبر با فناوری بالستیک گره خورده است و حساسیت غربی‌ها نیز از همین‌جا شروع می‌شود
وی افزود: هیچ شکی وجود ندارد که برنامه فضایی برنامه شفاف و صلح‌آمیزی است و بطور مثال روس‌ها بالغ بر 2000پرتاب داشته‌اند و آمریکایی‌ها حدود 1500 پرتاب کرده‌اند اما حساسیتی که غربی‌ها دارند این است که کشوری که بتواند ماهواره در مدار بگذارد، اقتدار خاصی دارد.
نوید مقصودی تاکید کرد: صنعت یک ویژگی دارد که آزمایش برابر است با ماموریت؛ شما در صنعت هوایی، هواپیما را در تونل باد می‌ارید و غیره تا آن را آزمایش می‌کنید اما در صنعت فضایی اینگونه نیست و باید ماهوارهبر و ماهواره پرتاب شوند تا آزمایش شوند بنابراین روندی است که باید بیشتر روی آن وقت و هزینه گذاشت.
*در ساختار فضایی بعد از 22 دوسال دوباره به صفر رسیدیم!
این پژوهشگر فضایی در خصوص روند بخش‌های سازمانی، گفت: اگر بخواهیم خلاصه بگوییم باید بگوییم که این ساختار در مجموع چهار، پنج بار به هم ریخته و عوض شده است؛ پژوهشکده هوافضا سال 72 زیر نظر وزارت علوم شروع به فعالیت کرد، 84 سازمان فضایی شد و یک روند ادغام و بزرگ شدن ایجاد شد که منجر شد به یک سازمان فضایی بزرگ با کلی نیروی انسانی ولی بنا به دلایلی الان دوباره به نقطه صفر رسیدیم و ساختار مثل همان ابتدای کار شده است و این‌ها را بگذارید کنار افزای استعداد دانشجویان و اینکه بخش خصوصی هوافضا در کشور پا گرفته است و منتظر این است که اولویت دستگاه‌های دولتی به این سمت برود اما دوباره ساختار در حد یک معاون وزیر شد!
نوید مقصودی تاکید کرد: نکته‌ای که وجو دارد این است که در اواخر جنگ نیاز شد که باید آموزش راه‌اندازی بشود؛ نیروی انسانی در حوزه هوافضا یکی از منابع اصلی قدرت است و اسلایدها نشان می‌دهند که در آن سال‌ها که یک عزم ملی ایجاد شده، در کنار آن نیروی انسانی خوبی جذب شده یعنی آن تبلیغات و اولویتی که به این حوزه داده شد باعث شد خیلی از دانشجوها به این حوزه بیایند و الا با یک تعدای دانش‌آموخته باهوش و توانمند سروکار داریم که باید برای آنها ظرفیت‌سازی بکنیم.
*هرچه در علوم فضایی سرمایه‌گذاری کنیم، بهره بیشتری می‌بریم
دکتر فتح‌الله امی، رئیس پژوهشگاه هوافضا وزارت علوم در پاسخ به این سوال که باتوجه به اینکه آخرین پرتاب ما سه سال پیش بوده است، آیا با فاصله سه سال پرتاب، می‌توانیم بگوییم که در حوزه فضایی پیشرفت چشم‌گیری داریم یا خیر و یا اینکه اصلا باید هر یک سال، سه پرتا داشته باشیم، اظهار داشت: علوم فضایی مانند سایر علوم است و هرچه شما سرمایه‌گذاری کنید بهره می‌برید و به این ده‌ها عامل بستگی دارد؛ ما در دهه 60 پیشرفت خوبی در موضوع فضا داشته‌ایم و باتوجه به اینکه در فناوری فضایی هیچ سابقه‌ای نداشته‌ایم بطوریکه وقتی بنده با همافرانی که به آمریکا می‌رفتند و دوره می‌دیدن، صحبت می‌کردم، می‌گفتند که وقتی در کلاس‌ها بحث به موضوعات فناوری فضایی می‌رسید ما را از کلاس بیرون می‌کردند که این اتفاق برای قبل از انقلاب است.
وی افزود: بعد از انقلاب یکی از برکات پنهانی که جنگ داشت، توسعه فناوری فضایی بود چراکه ما مورد صدمه موشک‌های فضایی قرار گرفتیم و به ناچار از سال 65 که تهران موزد اصابت موشک‌های فضایی قرار گرفت، این موضوع مطرح شد که فعالیت فناوری فضایی شروع بشود و این کار انجام شد، خصوصا از سال 67 به بعد که اولین تست موفق اولین موشک فضایی در ایران در سال 70 انجام شدکه شهید طهرانی مقدم آن را انجام داد.
*وقفه سال هفتاد در سازمان فضایی به دلیل معطوف شدن بودجه به سازندگی بود
دکتر امی خاطر نشان کرد: در سال 70 یک وقفه‌ای ایجاد شد چراکه بودجه متوجه سازندگی کشور بعد از جنگ شد و حرکت فعالیت فضایی بعد از اولین پرتاب حالت پیلوت پیدا کرد اما مجددا سال 80 فعالیت‌ها مورد توجه قرار گرفت که منجر به اولین پرتاب در سال 87 شد و یک گام بلندی در فناوری فضایی بود.
رئیس پژوهشگاه هوافضا وزارت علوم خاطرنشان کرد: فعالیت فضایی مانند فعالیت‌های دیگر مثل نانو است و شما هرچقدر اعتبارات را بیشتر در آنجا متمرکز کنید بهره بیشتر می‌برید؛ حالا عواملی اقتصادی و سیاسی باعث می‌شود که در کار شما وقفه ایجاد بشود. اگر ما سه روز یکبارهم پرتاب داشته باشیم دیر است منتهی باید شرایط آن باید از همه جهت فراهم باشد.
*آیا اختصاص تنها 7درصد بودجه پروژه‌های فضایی به معنای تطیل کردن برنامه‌های فضایی نیست؟
محسن مقصودی خطاب به دکتر علی‌اکبر گلرو گفت: ما با متخصصین مختلف در حوزه فضایی صحبت می‌کردیم که ببینیم واقعیت چیست؛ همه دوستان حرف دلشان این بود که خیلی از پروژه‌ها روی زمین مانده است کماینکه هفته گذشته هم دکتر منطقی، رئیس مرکز ملی فضایی در گفتگوی ویژه خبری اعلام کرد در دوسال اخیر تنها 7درصد از بودجه پروژه‌های مصوب برنامه‌های فضایی کشور اختصاص داده شده است؛آیا این به معنی تعطیل کردن پروژه‌ها نیست و آیا واقعا حوزه فضایی، اولویت دولت و سیاست‌گذاران هست یا خیر؟
دکتر علی‌اکبر گلرو، قائم مقام و معاون توسعه و برنامه‌ریزی راهبردی سازمان فضایی ایران در پاسخ به این سوال گفت: در اینکه بودجه بخش فضایی کشور آنگونه که مورد نظر متخصصان فضایی نیست، شکی نیست چراکه این بحث تابع شرایط عمومی اختصاصی کشور است و باید به امکانات دولت بر گردیم اما نکته اساسی‌تر این است که ملاک زمان با پرتاب اصلا قیاس درستی نیست یعنی اینکه بگوییم سه سال یکبار یا یک ساعت یکبار پرتاب کرده‌ایم درست نیست بلکه باید ما هدفی از پرتاب‌ها فضایی داشته باشیم بطورر مثال مهمترین ماهواره‌هایی که اکنون به فضا پرتاب می‌شوند ماهواره‌های مخابراتی است که در مدار ژئو قرار می‌گیرد که 36هزار کیلومتر از زمین فاصله دارد و عمر متوسط این ماهواره‌ها 15 سال است و کشور ما در حال حاضر فقط به یک عدد از این ماهواره‌ها نیازمند است و حداکثر باید در بلند مدت دوتا ماهواره برای کار مخابراتی در مدار ژئو باید قرار بدهیم و این به این معنی است که اگر امروز یک ماهواره پرتاب کردیم تا 15 سال آینده دیگر نیازی به این پرتاب نداریم.
محسن مقصودی گفت: اینکه ما بخواهیم به ماهواره ژئو برسیم باید ده‌ها پرتاب انجام بدهیم.
دکتر علی‌اکبر گلرو گفت: برنامه فضایی کشور شامل دو برنامه ده ساله است که یک برنامه ده ساله از سال 85تا 94 است و یک برنامه دیگر از 95 تا 1404 است و مسیری که این برنامه‌های فضایی بایدانجام بشود مشخص است؛ در برنامه ده ساله اول هدف ما تمر کز بر ورود کشور به باشگاه صاحبان چرخه کامل فضایی از طراحی تا پرتاب سامانه‌های فضایی و اثبات توانمندی کشور در این زمینه بوده است و الان به جرات می‌گویم که به این هدف رسیده‌ایم.
*موضوع فضایی از اولویت اول دولت خارج شده است
وی خاطر نشان کرد: در برنامه دوم هدف تمرکز بر گذر از فعالیت‌های تحقیقاتی، آزمایشی در حوزه فضایی و تلاش در جهت دستیابی به توانمندی‌های بومی عملیاتی است که این به معنای این است که ما با توجه به اینکه به فناوری دستیابی پیدا کرده‌ایم حالا باید ماهواره‌هایی بسازیم که بصورت عملیاتی در مدار قرار بگیرد و ماهواره عملیاتی ماهواره‌ای سنجشی است که بتوانیم نیازهای کاربردی کشور را با آن برآورده کنیم.
علی‌اکبر گلرو گفت: برای استفاده عملیاتی نیاز به ماهواره‌هایی داریم که هم تکنولوژی بیشتری دارند، هم در ساخت زمان‌بر تر هستند و هم امکان پرتابشان باید فراهم بشود و این کاری است که از امسال شروع شده است که صرفا یک پروژه تحقیقاتی نیست بلکه عملیاتی است.
محسن مقصودی گفت: بحث این است که ما ماواره‌های دانشجویی متعددی داشته‌ایم که برخی از آنها از سه سال پیش آماده بوده است اما هنوز پرتاب نشده است و این را هم باید اضافه کنیم که جلسات شورایعالی فضایی هنوز تشکیل نشده است و برنامه ده سال آینده هم باید در آن شورا تدوین شود؛ در مجموع باید بگوییم که موضوع فضایی از اولویت اول دولت خارج شده است.
دکتر علی‌اکبر گلرو خاطرنشان کرد: مگر اصلا فعالیت فضایی جزو اولویت اول دولت بود که حالا خارج شده باشد؟ ما در اولویت‌های بخش فناوری
وی گفت: درخصوص مطلبی که راجع‌به شواریعالی فضایی فرمودید باید بگویم که چند روز پیش هم در تلویزیون برنامه عنوان شده بود که "شورایعالی فضایی کجایی؟" که این ادبیات، ادبیات کمک کننده‌ای نیست؛ شاید اگر می‌پرسید که شورایعالی فضایی کجا بود، جمله بهتری بود؛ شورایعالی فضایی در سال 1383 تصویب شد و در طول این مدت فقط 4 سال تشکیل شده است و در 8سال دولت قبلی فقط 2 بار تشکیل شد؛ سازمان فضایی به وزارت ارتباطات فقط یک سال است که واگذار شده است؛ دبیرخانه شواریعالی فضایی به سازمان فضایی فقط 4ماه است که واگذار شده است و در طول این 4 ماهی که سازمان فضایی مسئولیت دبیرخانه را به عهده داشته که وظیفه‌اش ایجاد خوراک لازم برای شورایعالی فضایی است، چندبار کمیسیون راهبردی را که مسئول همین برنامه است را تشکیل داده است و 8کمیته شورایعالی فضای مجازی تشکیل شده است که امیدواریم تا قبل از پایان سال شورایعالی فضایی انجام بشود.
محسن مقصودی خاطرنشان کرد: برنامه‌ای که باید از سال 95 اجرایی بشود و هنوز در بهمن 94 تصویب نشده است، جای سوال دارد!
*کشورهایی مانند افغانستان در حوزه فضایی تکلیف خودشان را روشن کرده‌اند
مهندس نوید مقصودی، درخصوص تجربه سایر کشورها در میزان پرتاب‌ها و اولویت‌های فضایی برای آنها، خاطرنشان کرد: تاریخ فضایی بسیار آموزنده است و درست است که این تاریخ با رقابت دو ابرقدرت شروع شد اما دیگر آن تاریخ گذشته است و اکنون فضا به یک الزام تبدیل شده است و لیست کشورهایی که در ردیف خرید یا ساخت ماهواره هستند به کشورهایی مثل افغانستان رسیده است و تکلیف ما این بوده است که ایران در هر دو حوزه وارد می‌شود، هم در حوزه ماهوارهبر و هم در حوزه ماهواره.
این پژوهشگر فضایی افزود: چینی‌ها در سال 2008 ماهواره مخابراتی نیجریه را پرتاب کردند و سال 2011یک ماهواره سنجش از دوری را انگلیسی‌ها برایشان ساختند و روس‌ها پرتاب کردند؛ این مباحث نشان می‌دهد که نیجریه بی‌کار ننشسته است و 5 ماهواره عملیاتی در مدارها زمین دارد اما کشور ما هنوز مدار عملیاتی ندارد؛ سال 2013 فرانسوی‌ها ماهواره مخابراتی‌ای را برای جمهوری آذربایجان پرتاب کردند که آذربایجان 120 میلیون دلار خرج این پروژه کرده است.
وی خاطرنشان کرد: مسئله این است که این کشورها تکلیف خودشان را روشن کرده‌اند و برنامه‌شان معلوم است و باید بدانیم که در این حوزه یک روز هم یک روز است و این حوزه جایی نیست که فکر کنیم شش ماه دیگر برای آن جلسه تشکیل بدهیم یا خیر؛ آنهم کشوری که مثل ما که این کار را انجام داده است، اگر ما کاری نکرده بودیم می‌توانستیم بگوییم که این کار مقدماتی دارد.
*ابرقدرت‌ها اجازه نمی‌دهند کشوری وارد فناوری پرتاب‌کننده‌ها بشود
نوید مقصودی در مثال دیگری گفت: بولیوی با کمک چین سال 2013 ماهواره 5 تنی مخابراتی پرتاب کرده است و یک هزینه 300 میلیون دلار هزینه این کار کرده است؛ مثال آموزنده دیگر مثال کره جنوبی است که شبیه ما یک برنامه مفصل دارد اما یک نکته‌ای دارد که از مسئولین خواهش می‌کنم به این نکته دقت کنند؛ کره جنوبی کشوری است که سربازان آمریکایی در آنجا مستقر هستند و رابطه از این صمیمانه‌تر وجود ندارد اما هیچ‌وقت کره جنوبی اجازه نداشته است که موشک بالستیک و راکت فضایی توئسعه بدهد و این کشور برای توسعه راکت بومی خودش به سراغ روسیه رفت و روسیه هم چند سال این کشور را سر کار گذاشت و با پول کره جنوبی کار خودش را انجام داد.
محسن مقصودی گفت: یعنی ورود به حوزه فضا برای ابرقدرت‌ها آنقدر مهم و خط قرمز است که به این راحتی اجازه نمی‌دهند کشوری وارد فناوری پرتاب کننده‌ها بشود.
*میزبان آمریکایی‌ها هم اجازه ندارد در حوزه فضایی پرتابی داشته باشد
نوید مقصودی اظهار داشت: فناوری فضایی با روابط سیاسی، اقتدار و امنیت تنظیم می‌شود و باید این روابط را تنظیم می‌کنید بطور مثال کره جنوبی هزینه بسیار زیادی را پرداخت می‌کند که این راوابط را تنظیم کند و ایران نیز خودش این به این صنعت دست پیدا کرده است اما باید قدر آن را بداند.
وی افزود: کره‌ای که میزبان سربازان آمریکایی در کشورش است تمام برنامه‌های فضایی‌اش با تاخیر انجام شده است و همچنین از روسیه فناوری‌اش را می‌گیرد اما نکته مهم اینجاست که متوقف نشده است.
مجری ثریا گفت: کره جنوبی درحالیکه با "کدخدا" هماهنگ است اما بازهم اجازه ندارد در حوزه فضایی پرتابی داشته باشد.
نوید مقصودی خاطرنشان کرد: فناوری فضایی توانمنددی‌ای تک بعدی نیست بلکه شما می‌توانید در حوزه‌های دیگر مثل ماهواره‌های کوچک، ناوبری، سنگین مخابراتی و غیره تمرکز می‌کنند.
*مسئله فناوری فضایی بودجه نیست بلکه مسئله، گره زدن این فناوری با غرب است
وی در در رابطه با تحلیل شخصی‌اش از شرایط حوزه فضایی گفت: شک نکنید که همه افرادی که در این حوزه هستند همگی دلسوزند و بنده در این شک ندارم اما این ویژگی فناوری فضایی است که باید با مسائل کلان‌تر تنظیم شود و این موضوع محل نقد است؛ در مجموع باید بگویم که شرایط خوب نیست.
نوید مقصودی در پاسخ به این سوال که حساسیت‌ها و فشارهای غربی‌ها چقدر در حوزه فضایی تاثیر داشته است، خاطرنشان کرد: بدون رودربایستی اگر بخواهیم صحبت کنیم باید بگویم فناوری فضایی با این‌ها گره خورده است؛ مسئله بودجه نیست چراکه بودجه بالاخره باتوجه به منابع عظیم کشور حل می‌شود و باید اولویت‌بندی کرد.
در قطعنامه 2231 گفته‌اند که بالستیک را توسعه ندهید اما فرق موشک بالستیک با ماهوارهبر چیست؟!
محسن مقصودی گفت: یعنی غربی‌ها یک حساسیتی روی موشک بالستیک دارند کماینکه بازهم در قعطنامه 2231 به روش دیگری آن را آورده‌اند و همان معنی‌ای را که می‌خواستند از آن استخراج کرده‌اند.
نوید مقصودی گفت: در آن بند مشخص می‌گویند که موشک بالستیک را توسعه ندهید؛ فرق موشک بالستیک با ماهوارهبر چیست؟ ماهواره‌بری که می‌تواند ماهواره‌های متعدد را حمل کند دقیقا متناسب است با یک موشک بالستیکی که می‌تواند سرجنگی متعدد بگذارد و اگر می‌خواهیم موشک‌های بالستیک را توسعه بدهیم باید تصمیم انقلابی‌مان را بگیریم و با دنیا رودربایستی نداشته باشیم.
*سرعتمان در حوزه فضایی کند شده است
دکتر فتح‌الله امی در پاسخ به این سوال که اگر بخواهیم در ده سال آینده به اهدافمان برسیم باید روال کنونی‌مان تغییر کند یا خیر، گفت: اگر منظورتان از آینده سند هوافضاست در فصل پنج آن چندکار مهم را تا سال 1404 خواستند انجام بشود؛ یکی اینکه انسان در مدار گذاشته شود که این یک کار بسیار سنگینی است، بنده در مراکز کشورهایی که این کار را کرده‌اند، حضور داشتم و می‌دانم که این راه چقدر دشوار است. همچنین در سند آمده است که ما باید ماهواره در مدار ژئو بگذاریم که این هم کار بسیار سنگینی است، مدار ژئو مدار 36هزار کیلومتر است که گردش ماهواره در آن با گردش زمین هماهنگ است که به آن مدار آهنگ زمین می‌گویند و یک مدار سرقفلی دار است که از طرف سازمان ملل نقاطی به کشورها داده می‌شود که به ایران سه نقطه داده شده است که متاسفانه دو نقطه آن را از دست داده‌ایم چراکه این نقاط زمانبندی دارد.
وی افزود: با آنچیزی که در سند است فاصله بسیاری داریم؛ ما دوتا برنامه ششم و هفتم داریم که اگر واقعا آن اهداف موردنظر است ما باید سرعتمان را خیلی بالا ببریم مگراینکه سند را بازنگری کنند و تغییر بدهند چون در بحث پرتاب موجود زنده و در نهایت انسان باید بدانیم که انسان ماهواره نیست یعنی در فضا تبدیل بع زابله فضایی نمی‌شود بلکه باید به زمین برگردد و سرعت تزریقش هم در هر مداری حداقل 7.9 کیلومتر در ثانیه است یعنی یک فناوری بالایی می‌خواهد و باید مجددا به زمین بازگردد که بازسازی آن به زمین مسئله بسیار مهمی است و نیاز به میکروموتورهای هدایت کننده دارد که بنده این‌ها را برای اولین بار در ایران ساخته‌ام.
دکتر امی گفت: آنچه که به پژوهشگاه هوافضا بازمی‌گردد، راکت‌های کاوش است که یک گروه آن راکت‌های کاوش حامل موجود زنده است که برای پیگیری این‌ها بودجه کافی را نداریم.
دکتر علی‌اکبر گلرو اظهار داشت: برنامه فضایی ده ساله دوم بر کاربرد فعالیت‌های فضایی متمرکز است یعنی ما در این ده سال به دنبال این هستیم که ماهواره‌هایی را در فضا قرار بدهیم که کاربردی باشند. در بخش پایانی دکتر فتح‌الله امی، به سبک بچه‌های انقلاب بر دیوار نمادین ثریا شعاری مبنی بر اینکه انقلابی‌ماندن یعنی...، نوشت: درود برشهیدان که یادشان نام خداست.