چرا برجام را بزک می‌کنند؟

روزنامه کیهان: بیش از دو سال و نیم از عمر دولت یازدهم می‌گذرد و در این مدت دولت تدبیر و امید در سودای نیل به یک توافق هسته‌ای رویایی زمان سپری کرد. برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام بعد از کش ‌و قوس‌های فراوان و به‌رغم نقدهای فراوانی که به آن وجود داشت به روشی عجولانه و به دور از سعه صدر به تایید ایران و کشورهای موسوم به 5+1 رسید ولی این بار برخلاف توافق موقت (توافق ژنو) کسی برای ابراز خوشحالی و جشن به کوچه و خیابان‌های شهر نیامد و خبری از آن شور و حدتی که پیش از این دیده می‌شد وجود نداشت چرا که افکار عمومی حاصلی از توافق موقت ندید که حال منتظر نتایج برجام باشد.

رئیس جمهور و دولتمردان که پیش از برجام وعده حل مشکلات اقتصادی، سیاسی و حتی زیستی و طبیعی را به مردم می‌دادند و حتی حل مشکل آلودگی هوا و کم آبی را نیز منوط به اجرای برجام می‌کردند به یکباره ادبیات خود را تغییر داده و از مخاطرات افزایش سطح توقع مردم در فردای روز اجرای برجام صحبت به میان آوردند.

در این حوزه حتی رسانه‌های زنجیره‌ای نیز نسبت به پیامدهای توقعاتی که دولت یازدهم برای مردم از شرایط پس از اجرای برجام توصیف کرده، هشدار دادند.

باید انتظارات مردم را تعدیل کرد!

روزنامه آرمان درباره این مطلب با بیان اینکه میان دیپلماسی و فعالیت رسانه‌ای دولت شکاف عمیقی افتاده می‌نویسد: انتظار می‌رفت با توجه به پیش‌بینی اجرایی شدن برجام و توقعات و انتظارات عمومی از آن، سیاست اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای مدونی برای آن آماده می‌شد تا از یک‌سو به تعدیل انتظارات و منطقی‌سازی آن شکل داده و از طرف دیگر، این پیروزی دیپلماتیک و افتخارات آن را آن‌گونه که شایسته است، بروز می‌داد متاسفانه هجمه اطلاع‌رسانی دلواپسان از اطلاع‌رسانی دولت پیشی گرفته است.

این روزنامه می‌افزاید: سیاست ضروری تعدیل انتظارات و تاکید بر زمانبر بودن لمس دستاوردهاست، همچنین بهره‌برداری از انواع رسانه‌ها در امر اطلاع‌رسانی از رسانه‌های سنتی گرفته تا رسانه‌های نوظهور است که باید توسط روابط عمومی‌ها سازماندهی و اجرا شوند. سیاست آخر، اطلاع‌رسانی گسترده، نه تنها برای نخبگان بلکه برای عموم است. باید برای «حاشیه‌نشینان اطلاعاتی» نیز پیام داد.

ایجاد آرامش مصنوعی برای عبور امن از انتخابات

در واقع یکی از چالش‌های دولت سطح توقعاتی است که پیش از اجرای برجام به مردم وعده داده بود و افکار عمومی امروز منتظر مانده تا ماحصل این توافق را در سطح معاش و زندگی روزمره خود مشاهده کند در حالی که دولت با اتخاذ سیاست‌های عجیب مثل ممنوعیت اعلام نرخ ارز و یا جلوگیری از انتشار اخبار نامطلوب اقتصادی قصد دارد تا یک جو آرامش مصنوعی و دست‌ساخته را در بازار به وجود آورده تا زمان انتخابات سپری شده و بتواند تاثیر مطلوب خود را در انتخابات بگذارد.

از دیگر مسائل و ابهاماتی که هنوز دولت تلاشی برای رفع آن برای افکار عمومی نکرده میزان پول‌هایی است که طرف غربی از ایران بلوکه کرده بود و بعد از برجام متعهد به آزاد‌سازی آنها شده است.

ابهام در میزان پول‌های بلوکه شده

پس از سخنان وزير اقتصاد و رئيس بانک مرکزي که ميزان پول‌هاي آزاد شده ايران را حدود 30 ميليارد دلار عنوان کرده بودند، نوبخت سخنگوي دولت پول‌هاي آزاد شده ايران را 100 ميليارد دلار عنوان کرد و گفت اين رقم به طور کامل در اختيار ايران قرار گرفته است.

طي 2 سال اخير اين رقم اعلامي از 180 ميليارد تا 6 ميليارد دلار در نوسان بوده است.زاکاني نماينده مردم تهران در این خصوص تصريح کرد: ميزان دارايي‌هاي بلوکه شده کشور يکي از سؤالات اصلي ما از دولت است که متاسفانه تا امروز جواب روشني در اين باره دريافت نکرده‌ايم. نکته دوم ميزان دارايي‌هاي دولتي و خصوصي اموال بلوکه شده است و در نهايت رقم دقيق دارايي‌هايي که پس از اجرايي شدن تعهدات ايران در برجام آزاد خواهد شد. متاسفانه دولت تصميمي بر شفافيت اطلاعات در اين موضوع ندارد و هر روز شاهد بيان رقم جديدي هستيم.

تحریم‌هایی که یک کشور هم می‌تواند برگرداند

حتی امروز پاسخ روشنی به اینکه آیا تحریم‌ها برگشت‌پذیر هستند یا خیر وجود ندارد چرا که شرکت‌ها و موسسات اقتصادی بزرگ خارجی هنوز اقدام روشنی برای عقد قرارداد با ایران نکرده‌اند. شواهد گویای این امر است که طرف غربی با رندی هر چه تمام این احتمال را در توافق گنجانده که هر گاه اراده کرد تحریم‌ها را بازگرداند.

وزير انرژي آمريکا اخیراً اعلام کرد که برگشت‌پذيري تحريم‌ها در توافق هسته‌اي به گونه‌اي غيرعادي نوشته شده به نحوي که حتي يک کشور هم مي‌تواند تحريم‌ها را برگرداند. مونيز ضمن سخناني در انديشکده وودرو ويلسون گفت: کساني که مي‌خواهند با ايران روابط اقتصادي داشته باشند بايد با چشمان کاملا باز وارد عمل شوند و به گزينه‌هايي همانند احتمال بازگشت‌پذيري تحريم‌ها و امثال آن توجه داشته باشند.

این سخنان کافی است تا ریسک تبادلات تجاری را برای شرکت‌های خارجی به اندازه‌ای بالا ببرد که دیگر رغبتی به ورود پیدا کردن به بازار کشورمان را نداشته باشند چرا که تحریم‌ها همچون شمشیر «داموکلس» بر فراز سر ایران ایستاده و آماده فرود آمدن است و این برای سرمایه‌گذاران خارجی یک عامل بازدارنده محسوب می‌شود.

کارشناسان بورس نیز معتقدند که رشد هر از گاهی شاخص بورس حالتی حبابی و مصنوعی به خود گرفته و جای اتکا ندارد. کديور یکی از کارشناسان بورس در این خصوص اظهار داشت: «نکته مهمي که در اين جا وجود دارد، اين است که متاسفانه اين هيجان‌ها در بورس ما سابقه طولاني دارد و آخرين مورد به زمان انتخابات رياست جمهوري سال 92 برمي‌گردد که به دليل خوش‌بيني‌هايي که ايجاد شد، ظرف 6 ماه شاخص بورس 100 درصد رشد کرد، ولي بعد از اين تاريخ، يعني از سال 92 تا دي ماه امسال، شاخص نزديک به 30 درصد افت کرد. اين، يکي از عميق‌ترين رکودهايي بود که ما داشتيم.» وي افزود: «مطمئناً هر اتفاقي که در اقتصاد ما بيفتد و هر قرارداد و هر توافق‌نامه‌اي که امضا شود، بدون شک قيمت‌هاي فعلي در بورس حبابي است و بازار ما رکود عميقي را مثل همان رکودي که پيش از اين تجربه کرده بود، تجربه خواهد کرد.»

اصلاح‌طلبان هم نگران بورس هستند

امروز حتی نشریات اصلاح‌طلب نیز نگران رشد حبابی و هر از گاهی بورس هستند. روزنامه شرق با تاکيد بر اينکه «بورس سوار بر هيجان کاذب است» نوشت: تنها چيزي که درباره اتفاقات اخير بورس مي‌توان گفت موجي از هيجان بود که با فشار تقاضا و ورود نقدينگي قابل توجه همچون سيلي جاري شده و همراه خود تمامي گروه‌ها و سهم‌ها را به حرکت درآورد، بدون توجه به اينکه آيا برخي سهم‌ها شايستگي رشدهاي چند ده درصدي روزهاي گذشته را داشته‌اند يا نه. اما آنچه نگران‌کننده است شکل‌گيري حباب در قيمت‌ها و ايجاد زمينه افت‌هاي سنگين در آينده است، چيزي که در حافظه تاريخي بازار به وفور براي بسياري از سهم‌ها يافت مي‌شود.

سفر رئیس‌جمهوری نیز به ایتالیا و فرانسه که گمان می‌رفت دستاوردهای هنگفتی برای افزایش تولید در کشور و صادرات داشته باشد و چرخ‌های صنعت کشور را به حرکت وادارد نتیجه عکس داد و تبدیل شدن ایران به یک بازار برای کشورهای غربی را تثبیت کرد و اقتصاد ورشکسته فرانسه و ایتالیا را با قراردادهای کلان در حوزه خرید هواپیما و خودرو احیا کرد و جیب ایران خالی‌تر شد. طبق اخبار و آمارهای موجود سفارش 12 فروند هواپيماي پهن پيکر A380 از سوي ايران به شرکت هواپيمايي ايرباس فرانسه در حالي صورت گرفت که اين شرکت هواپيمايي به علت گزارش‌هايي که از نقص فني اين هواپيما منتشر شده و مصرف بسيار زياد سوخت آن با کمبود سفارش اين مدل هواپيما مواجه شده به طوري که تا نيمه سال 2015 هيچ سفارشي از اين هواپيما نداشته است. طرف غربی به اندازه‌ای از این حجم قراردادها خوشحال است که کارشناس فرانسوي شبکه تلويزيوني فرانس 24 با وجود اختلاف‌هاي سياسي ايران و فرانسه درباره تحولات مهم بين‌المللي از جمله سوريه، تاکيد کرد روحاني نماينده چيزهاي مهمي از جمله پول بود و استقبال گرم از وي براي پول زيادي بود که با خود به فرانسه آورده بود!

به جای ایران باید مردم فرانسه و ایتالیا شادمانی کنند

با این اوصاف اگر فرانسوی‌ها و ایتالیایی‌ها می‌دانستند برجام تا این اندازه به رشد اقتصادی آنها کمک خواهد کرد، روز بعد از اجرای برجام حتما به خیابان‌ها آمده و پایکوبی می‌کردند.

قرارداد کلان برای خرید هواپیما واکنش‌های زیادی را در کشور برانگیخت به نحوی که طبق نظرسنجی برنامه «پایش» کمتر از 6 درصد مردم اولويت اقتصادي کشور را خريد هواپيما مي‌دانند و بيش از 94 درصد مخالف چنين اولويتي هستند.

علاوه بر این مسائل، نکته قابل بیان دیگر این است که تهدیدات دولتمردان آمریکایی در خصوص هشدار به محتاط بودن شرکت‌های خارجی برای معامله با ایران باعث شده تا سرمایه‌گذاری در ایران برای طرف‌های سرمایه‌گذار غربی به صرفه نبوده و همراه با ریسک باشد. اخیراً نیز ظریف با اذعان به این موضوع در دیدار با شماری از اعضای پارلمان انگلیس و همچنین فعالان سیاسی و اقتصادی و رسانه‌ای گفت: بانک‌های اروپایی باید تضمین‌هایی دریافت کنند مبنی بر اینکه آمریکا آنها را در انجام معاملات با ایران محدود نخواهد کرد.

همچنین به گزارش خبرگزاری رویتر، ظریف ضمن سخنانی در اندیشکده «چتم‌هاوس» گفت آمریکا به بانک‌های خارجی برای معامله با ایران تضمین بدهد. وی در همین حال تصریح کرده است: امیدوارم که این موضوع خیلی زود حل شود چرا که اگر این امر حل نشود می‌تواند برای اجرای توافق مشکل به وجود بیاورد.

این اظهارات در حالی از زبان وزیر خارجه جاری می‌شود که شمار زیادی از بانک‌های خارجی به‌رغم برداشته شدن تحریم‌های ایران براساس توافق هسته‌ای، نگرانند که در صورت از سرگیری معاملات و تعاملات خود با ایران مشمول تحریم‌های آمریکا شوند. این موردی عجیب است چرا که با این توصیفات معلوم می‌شود مکانیزم شفافی در برجام برای لغو تحریم‌ها وجود نداشته و همچنان همه چیز در حوزه تحریم‌ها به اراده آمریکا بستگی دارد.

اطلاعاتی که درباره برجام منتشر نشده و مردم نمی‌دانند

مقامات دولت یازدهم معتقدند که برجام اقتصاد ایران را متحول خواهد کرد؛ البته ناگفته نماند قبل از اجرای برجام این تحول را در کوتاه‌مدت قلمداد می‌کردند و بعد از برجام آن را بلندمدت دانسته و از افزایش توقعاتی که خود باعث شده بودند بالا برود، انتقاد کردند ولی نکته اساسی اینجاست که تاکنون اطلاعات دقیقی از سودآوری و مزایای برجام برای اقتصاد کشور منتشر نشده و گویا قرار نیست فعلا افکار عمومی در خصوص دستاوردهای واقعی برجام مطلع شوند. معلوم نیست چرا دولت هم در خصوص خود برجام و هم در خصوص میزان پول‌های آزاد شده از ارائه اطلاعات به افکار عمومی طفره می‌رود البته گمانه‌زنی‌ها خبر از وجود شائبه انتخاباتی بودن این امر می‌دهد.

اخیرا مرکز مطالعات امور بین‌الملل و امنیت دانشگاه مریلند، با همراهی موسسه نظرسنجی ایران‌پل، به تحقیق درباره موضع افکارعمومی ایران در قبال توافق هسته‌ای پرداخت که براساس این نظرسنجی 76 درصد شرکت‌کنندگان از توافق ایران و ۱+۵ در حالی حمایت کرده‌اند که اغلب درک صحیحی از محتوای برجام نداشته و این حمایت مبتنی بر مفروضاتی مخدوش و ناصحیح است. طبق این گزارش، 43 درصد پاسخ‌دهندگان به شدت حامی توافق هستند و 33 درصد هم «تا حدودی» از آن حمایت می‌کنند اما در مقابل 7 درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند که به شدت مخالف توافق هستند و 14 درصد هم تا حدودی با آن مخالفت دارند.

نظرسنجی «مرکز مطالعات امور بین‌الملل و امنیت دانشگاه مریلند» بخش مهم دیگری نیز دارد که اتفاقا مهم‌ترین بخش و نتیجه‌گیری نظرسنجی در آن دیده می‌شود و آن اینکه موافقان توافق براساس اطلاعات نادرست القایی موافقت خود را با متن به دست آمده در وین اعلام کرده‌اند که این نشانه فقدان اطلاعات صحیح است.

فقدان اطلاعات کافی و متقن در خصوص برجام و اتفاقاتی که قرار است بعد از اجرای برجام در اقتصاد کشور و معاش مردم بیفتد همچنان در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد و شاید دولت یازدهم تمایل دارد پس از برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی و آسوده خیال شدن از تثبیت جریان‌ها مایل به خود، درباره اطلاعات برجامی و اینکه در برابر هزینه‌های داده شده چه به دست آورده‌ایم با مردم صحبت کند.