جاده ابریشم نوین از دل جهان اسلام می‌گذرد

روزنامه وطن امروز؛ تیری میسان*: از هفته گذشته رئیس‌جمهوری خلق چین، شی جین پینگ دور سفرهایش را به عربستان سعودی، مصر و ایران آغاز کرد و در این هفته پایان برد. از دیدگاه رسمی، حرفی از سیاست نبود بلکه مضمون این سفرها تنها پیرامون مسائل اقتصادی پیش‌بینی شده بود. چین به کشورهای خاورمیانه پیشنهاد کرده در ساخت «جاده ابریشم نوین» شرکت کنند و در رهایی از استعمار غرب به توسعه خود تحقق بخشند.

امروز جهان عرب تحت سلطه ایالات متحده آمریکا به سر می‌برد که با اهداف سودجویانه مانع رشد آنهاست. با این وجود قیام‌های متعددی در فلسطین، سوریه، عراق، یمن و بحرین گواه بر میل به ایستادگی در مقابل اطاعت بی‌چون و چرا از غرب است. این بازی که از دوران هنری کیسینجر کاملاً تحت کنترل واشنگتن بوده، امروز دچار تحول شده است. هدف رهبر چین همان‌گونه در سال 2013 مطرح کرد تدارک تکیه‌گاه‌هایی برای راه ارتباطی جدید است. این جاده کمربندی مانند «راه ابریشم» در گذشته از زمین و در عین حال از راه دریایی به همان شکلی که در دوران دودمان مینگ توسط دریا سالار «ژنگ‌هه» تصور شده بود طراحی شده است؛ گفته می‌شود ژنگ‌هه نام ماندارین حاجی محمود شمس، دریاسالار و مکتشف مسلمان ایرانی‌تبار، بوده که در قرن 15 به چین آمده است.

در سال 2009 تلویزیون ملی چین سریال 50 قسمتی درباره زندگی و سفرهای چنگ‌هه تحت عنوان «خواجه بزرگ با سه‌گنجینه» پخش کرد که در قرن پانزدهم می‌خواست «جاده ابریشم» را بازسازی کند ولی این بار از راه دریا. او ناوگانی با 70 کشتی و 30 هزار دریانورد تشکیل داد، به زیارت مکه رفت، از دریای سرخ به سوی مصر بادبان گشود و سپس سواحل آفریقایی را تا موزامبیک پیمود. سریال تلویزیونی روی ویژگی صلح‌طلبانه این سفر تأکید دارد. اما به دلایل داخلی هنگام مرگ او یادداشت‌هایش سوزانده شد و امپراتور دستور تخریب ناوگان چین را صادر کرد و طی 600 سال چین دروازه‌هایش را به روی خود بست.

ایران دروازه جهان عرب

اما اخیرا برای اجرای طرح بزرگ «جاده ابریشم» که از 10 سال پیش آماده شده، جمهوری خلق چین در سال گذشته بانک سرمایه‌گذاری زیربنایی آسیا را ایجاد کرد و 3 کشوری که شی جین پینگ از آنها دیدن کرد به عضویت آن دعوت شده‌اند، حتی اگر ایران هنوز چنین قراردادی را رسماً نپذیرفته باشد.

برای پکن، ایران تنها یک مرحله تاریخی در مسیر «جاده ابریشم» نیست، بلکه فرهنگی آشنا و نزدیک بوده که مدت‌ها از آن جدا مانده است، شریک طبیعی که به دلیل هویت اسلامی‌اش می‌تواند به چین اجازه دهد با سهولت بیشتری در جهان عرب نفوذ کند که به طور کلی آن را عقب افتاده و خشن ارزیابی می‌کند. جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه خواست خود برای ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای را به عنوان عضو تمام‌عیار اعلام کرده‌اند. این تصمیم که طی دوران تحریم‌ها به آینده موکول شده بود، می‌تواند تهران را به بازیگر مهم مناسبات بین‌المللی تبدیل کند. می‌دانیم که هر دو ملت از دوران باستان تاریخ مشترک طولانی با یکدیگر داشته‌اند، این موضوع را می‌توانیم از جمله در یادمانده‌های تخت جمشید یا تأثیرات نقاشی چینی در نقاشی ایرانی ببینیم. در قرون وسطی «جاده ابریشم» هند را دور می‌زد و از راه آسیای مرکزی از ایران، سپس از عراق و سوریه عبور می‌کرد. به همین علت از مدتی پیش از دوران رئیس‌جمهور احمدی‌نژاد بسیاری دانشگاهیان ایرانی آموزش زبان انگلیسی را کاهش داده و به آموزش چینی پرداخته‌اند. با چنین چشم‌اندازی شنبه گذشته رئیس‌جمهور شی جین پینگ به ایران رسید. اگرچه رئیس‌جمهور چین از طرح مسائل سیاسی اجتناب کرده و مستقیماً منافع غربی را هدف نمی‌گیرد ولی طرح اقتصادی او اگر روزی به نتیجه رسد، به برتری شرق در جهان خواهد انجامید و به فرمانروایی دریایی بریتانیا و ایالات متحده خاتمه خواهد داد. نباید تصور کنیم چین به کار سیاسی دست نمی‌زند و در منطقه حضور ندارد. چین از مقاومت فلسطین پشتیبانی و مدت‌ها پیش در پکن برای آنها دفتر نمایندگی ایجاد کرد. در سال 2006 موشک‌های هوا به دریای چینی بود که به حزب‌الله رسید و اجازه داد مانع بمباران سواحل لبنان شوند. به گفته بسیاری از کارشناسان، این موشک‌ها توسط مشاوران خارجی هدایت می‌شدند. امروز چین در گفت‌وگو پیرامون بحران سوریه طی ماه‌های گذشته با شرکت نمایندگان تمام جناح‌ها شرکت کرده است، اگرچه آقای شی در این دور از سفرهایش مداخلات سیاسی خود را محدود کرد. اگرچه پکن خواهان مناسبات بازرگانی با جهان اسلام است ولی بیشتر به فکر مناسبات با اروپا از راه خاورمیانه است.

عربستان سعودی

چین مهم‌ترین مشتری عربستان سعودی است و 70 میلیارد دلار در سال از این کشور نفت خریداری می‌کند و امیدوار است سعودی‌ها اجازه دهند کالاهای چینی از این کشور یا بهتر بگوییم از املاک خصوصی آنها عبور کند. با وجود این، چینی‌ها و سعودی‌ها در پاکستان رقیب یکدیگر هستند و در سین کیانگ بی‌رحمانه علیه یکدیگر می‌جنگند. دست‌کم از 10 سال پیش به این سو ایالات متحده تکفیری‌های چینی را طی مراسم حج از طریق سرویس‌های سعودی استخدام می‌کند. آنها غالباً اویغوری هستند و متعاقبا از طریق سرویس‌های ترکیه برای انجام عملیات تروریستی هدایت می‌شوند، ابتدا در غرب چین ولی از آن جا به بعد به شکل پراکنده در سراسر کشور به نام داعش دست به اعمال تروریستی می‌زنند. سلمان و شی‌جین‌پینگ پالایشگاه «یسرف ینبع» را بازگشایی کردند که در ساحل غرب کشور واقع شده است. این نخستین پالایشگاه ساخت سینوپک (شرکت نفت و گاز چین) در خارج است. ارزش این پالایشگاه 10 میلیارد دلار است؛ دوسوم متعلق به آرامکو (شرکت نفت عربستانی آمریکایی) و یک‌سوم متعلق به شرکت چینی. این پالایشگاه عظیم از 2 سال پیش ساختش آغاز شده و در همین مدت اتحادیه بین‌المللی ضدداعش معادل همین سرمایه‌گذاری چین در عراق را بمباران و تخریب کرده است. در صورتی که عربستان تجزیه شود، پالایشگاه در کشوری واقع خواهد شد که اماکن مقدس - حجاز - را تشکیل می‌دهد. شی‌جین‌پینگ در عین حال با دبیر کل شورای همکاری خلیج‌فارس برای تسریع در کار ایجاد و راه‌اندازی منطقه مبادلات آزاد و سازمان همکاری اسلامی ملاقات داشته است.

مصر

در ورود به مصر، رئیس‌جمهور چین با همقطار خود ژنرال السیسی ملاقات کرد، هر دو ترازنامه بازسازی کانال سوئز به 2 برابر را مورد بررسی قرار دادند. سال گذشته، غربی‌ها از تلاش فرعونی قاهره شگفت‌زده شده بودند، در حالی که مصر حتی از تأمین مواد غذایی برای مردمش درمانده است و به یمن کمک‌های سعودی دوام آورده است. از این پس این طرحی که در متن تجارت جهانی کنونی بی‌معنی جلوه می‌کرد، به روشنی پیوند خود را با چین آشکار می‌کند. یک منطقه صنعتی وسیع در ورودی کانال سوئز در 120 کیلومتری قاهره ایجاد شده است. سرمایه‌گذاری‌های بی‌سابقه پیش‌بینی شده که در آینده برای 40 هزار مصری کار ایجاد خواهد کرد. از هم‌اکنون چینی‌ها در معادن سرمایه‌گذاری کرده‌اند به شکلی که سنگ به محور بازرگانی 2 کشور تبدیل شده است.علاوه بر این، چین در ایجاد پایتخت جدید مصر شرکت خواهد کرد. قاهره که در دوران ناصر قدرت اصلی عربی تلقی می‌شد به تدریج از صحنه بین‌المللی حذف شد. با وجود این، پیروزی السیسی در مقابل اخوان‌المسلمین و تضمین ثبات نسبی کشور به او اجازه داد دوباره حائز شرایط برای به عهده گرفتن نقش قدیمی باشد. کشف منافع مهم نفتی توسط ایتالیایی‌ها به او اجازه می‌دهد به سرعت بر مشکلات اقتصادی‌اش فائق آمده و از هم اکنون از بازارهای بین‌المللی وام بگیرد. هیأت نمایندگی چین با یادآوری مناسبات بین کشور در دوران ناصر و چون انلای، با رئیس مجلس نمایندگان علی عابد آل ملاقات و همکاری‌های نهادینه را با مجلس ملی بنیانگذاری کرد. شی‌جین‌پینگ و همقطار مصری او رسماً پشتیبانی خود را از روند سیاسی در سوریه اعلام کردند و هرگونه تلاش متکی به زور را برای سرنگونی رژیم محکوم دانستند. با وجود این، از توضیح بیشتر درباره گفت‌وگوهای‌شان پیرامون این موضوع خودداری کردند. رئیس‌جمهور چین سرانجام خطاب به اتحادیه عرب یادآور شد پتانسیل بازرگانی منطقه از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است و ضرورت همکاری صلح‌جویانه بین ملت‌ها می‌تواند به تسریع توسعه اقتصادی آنها بینجامد.

*روزنامه‌نگار سرشناس فرانسوی ساکن دمشق