جنگل‌کاری وسط میدان مین

روزنامه شرق: سه تانک‌ سنگین مین‌کوب متربه‌متر در حال پیش‌روی‌اند و هر لحظه حاضران در محل منتظر انفجار یک مین زیرشنی یا قسمت کوبنده تانک‌ها هستند. پشت‌سر مین‌کوب‌ها هم دو بیل مکانیکی درست روی قسمت‌های پاکسازی‌شده در حال پیش‌روی و کندن چاله‌هایی به عمق یک‌متر در طول و عرض دومتر در یک‌متر هستند. بعد از بیل‌ها هم کارگرانی مشغول به کار، در حال کاشت و نشاندن نهال‌های درخت اکالیپتوس (نوعی درخت بید) در این چاله‌ها هستند.

اینجا نقطه صفر مرزی ایران و عراق در منطقه قلاویزان شهرستان مهران است؛ منطقه‌ای که در زمان جنگ هشت ساله عراق با ایران بخشی از سنگین‌ترین‌ نبردهای دو طرف در همین محل روی داد و شش‌سال از سال‌های ۵۹ تا ۶۵ در اشغال ارتش دولت بعثی صدام بود و پس از آن در عملیات کربلای یک در سال ۶۵ آزاد و ایران بر مرز مسلط شد و عراق را وادار به عقب‌نشینی به خاک خود کرد. پس از آزادی این منطقه مشخص شد بعثی‌ها کل این محدوده را مین‌کاری کرده‌اند و پس از گذشت حدود ٣٠ سال از آن روزها هنوز این منطقه به صورت کامل پاکسازی نشده است.

طرح جنگل‌کاری که این روزها در قالب کار تانک‌های مین‌کوب و بیل‌های مکانیکی و کارگران در قلاویزان در حال اجراست، پروژه‌ای است که توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری با هدف مقابله با گردوغبار و بیابان‌زایی در این محل در حال انجام است؛ پروژه‌ای درست به‌موازات خط مرزی دو کشور به طول ۹ کیلومتر در ۱۹ ردیف به عرض ۱۹۰ متر با فاصله ۱۰ متر به ۱۰ متر که نهال‌های اکالیپتوس و دیگر نهال‌های مقاوم در آن کاشته می‌شود. «جنگلی که بعدها قرار است وسط این میدان مین سبز شود»، این توصیف یکی از کارگران حاضر در این محل است.

رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، در رابطه با دلایل کاشت اکالیپتوس در این محل به «شرق» می‌گوید: «این درخت به دلیل مقاومت بالا و سرعت رشد زیادی که دارد به مدت شش‌ماه به ارتفاع یک‌ونیم تا دومتر می‌رسد و یک کمربند سبز در منطقه ایجاد خواهد کرد و در ادامه تا حدی از ورود گردوغبارها و توفان‌های گرمی که از منطقه عراق وارد می‌شود جلوگیری خواهد کرد. اکالیپتوس به دلیل ارتفاع بلندی که دارد به‌عنوان یک بادشکن در این محل عمل خواهد کرد و تأثیر زیادی در بهبود کیفیت هوای منطقه و شهر مهران خواهد داشت». او همچنین در رابطه با حفر چاله‌های بزرگ برای کاشت این نهال‌ها نیز این‌طور توضیح می‌دهد: «برای ایجاد فضای سبز و نهایت بهره‌وری از بارش‌ها، ایجاد این چاله‌ها که حکم تله آبی را دارند الزامی است، ضریب آبگیری این چاله‌ها بالاست و در هربار بارش در کمترین حالت دوهزار لیتر آب جمع‌آوری و جذب زمین می‌شود که علاوه بر تقویت نهال، برای سفره‌های آب زیرزمینی و همچنین فضای سبز بین این نهال‌ها نیز بسیار مفید خواهد بود».

استان ایلام درمجموع ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق دارد و به‌همین‌دلیل هم جبهه گرم آب‌وهوایی تشکیل‌شده در این کشور به دلیل مسیر غربی- شرقی وزش باد بلافاصله به ایران وارد می‌شود و هم در گرم‌شدن هوا به‌شدت نقش دارد و هم هرازگاهی با خود گردوغبار بلندشده از بیابان‌های بین‌النهرین را وارد آسمان ایلام و ایران می‌کند. برهمین‌اساس هم پوشش‌های جنگلی موجود در ایلام که ۶۴۲ هزار هکتار را شامل می‌شوند و هم این طرح‌های جنگل‌کاری در مرز که جنگل‌های لبه کشور به حساب می‌آیند نقش مهمی در تلطیف وضعیت هوای کشور خواهند داشت.

علاوه‌براین در همین راستا و برای مشارکت‌دادن طرف عراقی در زمینه همکاری متقابل، سال گذشته هیأتی از استانداری استان واسط عراق که هم‌مرز با ایلام است برای مشارکت در این پروژه و خرید نهال از ایران به ایلام آمده بودند تا اقدامی مشابه همین کار را آن‌سوی مرز در عراق انجام دهند، بااین‌حال به دلیل مشکلات داخلی همسایه غربی هنوز برای شروع کار اقدامی نکرده‌اند.

کمربند سبز مرزی در نزدیکی مهران البته یکی از پروژه‌های اجرائی‌شده در این نقطه از کشور برای مقابله با بیابان‌زایی است. وقتی از غرب مهران به سمت شرق آن حرکت کنیم به بخش دیگری از این طرح‌ها می‌رسیم؛ طرح‌هایی که عناوین جام و جماب را بر خود دارند و برای جنگل‌کاری و بیابان‌زدایی در این منطقه در حال اجرا هستند.

در این رابطه، مصطفی نورالهی، رئیس اداره منابع طبیعی شهرستان مهران، در گفت‌وگویی با «شرق» این‌گونه توضیح می‌دهد: « طرح جام در حقیقت خلاصه‌شده عنوان جنگل‌کاری اقتصادی مشارکتی است که در آن گونه‌های مقاوم در شرایط کم‌آبی، خشک‌سالی و دمای بالا شامل کنار، کهور، رمیلک، علف مار و ... در این عرصه‌ها کشت شدند و در کنار آن گیاهان دارویی مثل زیره، آویشن، ختمی و گل نرگس که بازار خوب و فعالی هم دارند کاشته می‌شوند و همه اینها تنها با مدیریت و مهار آب باران انجام می‌شود. یعنی در حقیقت به دلیل میزان بسیار اندک میانگین بارش سالانه منطقه که کمتر از صدمیلی‌متر است ما در این طرح تلاش کرده‌ایم نگذاریم قطره‌قطره آب باران‌ها هدر برود». طبق گفته نورالهی، طرح جماب هم که به‌نوعی تداعی‌کننده کار جمع‌آوری آب‌هاست، در حقیقت خلاصه‌ای از عنوان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به‌علاوه آب است که در این طرح هم تلاش می‌شود با همکاری مردم بومی و بدون ایجاد چاه آب و نصب سیم خاردار و گماشتن نگهبان و... در مناطق و مراتع متعلق به منابع طبیعی با مدل حفر کانال، درخت‌کاری و جنگل‌کاری شود تا برای جلوگیری از بیابان‌زایی و تلطیف و بهبود هوا مخصوصا دربرابر گردوغبارهایی که همه‌ساله به‌دفعات از عراق به ایران می‌آیند اقدامی صورت گیرد.

شیوه اجرای کار در طرح جماب هم درست مانند کمربند سبز ایجادشده در قلاویزان با حفر چاله‌هایی به عمق یک‌متر به فاصله ١٠ متر به ١٠ متر است با این تفاوت که این طرح برخلاف قلاویزان که درست در وسط میدان مین و در نقطه صفر مرزی واقع شده و کسی نمی‌تواند به آن وارد شود، با همکاری و مشارکت روستاهای اطراف و اهالی بومی اجرا می‌شود. چراکه مردم بومی به صورت مستقیم از اجرای این طرح‌ها سود می‌برند. طبق گفته این مقام مسئول، اجرای هر هکتار از طرح جماب شامل هزینه حفر هر چاله، تهیه و کاشت نهال و... تنها ۵۰۰هزارتومان است.

یکی از مناطقی که طرح جماب این روزها در آن در حال اجراست در شرق شهر مهران در محدوده‌ای به وسعت دوهزارهکتار است، ۵۰ هکتار از این طرح در نزدیکی روستایی با سه‌هزارنفر از اهالی به نام چالاب است که تعدادی از اهالی آن این روزها در زمینه کاشت نهال در این طرح مشغول کار هستند. بر فراز تپه ماهور کم‌ارتفاعی که روی آن ایستاده‌ایم روستای چالاب از دور پیداست و از سمت غرب تا چشم کار می‌کند چاله‌هایی دیده می‌شود که برای کاشت این نهال‌ها حفر شده‌اند. نهال مورد نیاز طرح هم که در این طرح کاشته می‌شود درخت «کنار» است و از نهال‌خانه‌ای در نزدیکی شهر مهران برداشت شده و به محل آورده می‌شود.

بهروز عبدالهی، عضو شورای روستای چالاب که جوانی خوش‌صحبت است، در رابطه با این طرح به «شرق» می‌گوید: «نهال را منابع طبیعی می‌دهد و بقیه کار را مردم روستا انجام می‌دهند، واقعیت این است که روستای ما هیچ چیزی ندارد جز اینکه برخی از اهالی دامداری می‌کنند. تابستان‌ها دمای هوای این منطقه اغلب بالاتر از ٥٠ درجه است، من جاهای دیگری که مشابه این طرح در یکی، دو سال گذشته در آنجا انجام شده را دیده‌ام که حالا به‌نسبت منطقه‌هایی سرسبز و پرعلف و گیاهی شده‌‌اند و فکر می‌کنم بعدها این مناطق خشک و بی‌آب‌وعلف اطراف ما هم پردرخت خواهند شد و طبق قولی که مسئولان داده‌اند، می‌شود در محیط بین این درخت‌ها هم داروهای گیاهی کاشت و برداشت کرد که خب انتظار می‌رود تولید شغل برای اهالی باشد». او در ادامه می‌گوید: «به نظرم حتی اگر این هم نشود همین که یک مقدار جلو گردوغبارها را بگیرد و هوای منطقه را بهتر کند به سود روستای ماست».

منطقه‌ای که روستای چالاب و شهر مهران در آن واقع شده‌‌اند در تابستان‌ها به دلیل وزش یک باد بسیار داغ به نام «باد سام» درجه حرارتشان بسیار افزایش پیدا می‌کند. اهالی منطقه به این باد، سویر یا سموم هم می‌گویند. کاشت چند ردیف اکالیپتوس در حاشیه طرح‌های جام و جماب منطقه ایلام و پس از آن کاشت هکتارها درخت کنار و رملیک و دیگر گونه‌ها می‌تواند بر باد داغ سام تأثیر بگذارد. این امیدی است که خیلی از اهالی این شهر و روستاهای اطراف دارند.

پس از دیدن این پروژه‌های جنگل‌کاری و ایجاد فضای سبز بار دیگر به سراغ رضا احمدی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، می‌روم تا از او درباره کانون‌های گردوغباری موجود در این استان بپرسم. بخش زیادی از گردوغبارهایی که هرسال از آسمان ایران و استان‌هایی مثل خوزستان و ایلام سر درمی‌آورد یا از بیابان‌های عراق می‌آید یا از مناطق خشک‌شده خوزستان، اما در این سال‌ها کمتر کسی از اینکه چه مقدار از گردوغبارها در کانون‌های بیابانی ایلام تولید می‌شود سخن گفته است، آیا آماری در این رابطه موجود است؟ این سؤالی است که از او می‌پرسم و این پاسخ احمدی است: «بر اساس نقشه‌های سال ۱۳۳۴ کل استان ایلام تنها ۱۰هزارهکتار مناطق بیابانی داشت اما براساس آمارها الان این مقدار به ۱۴۰هزارهکتار رسیده است که مناطقی به وسعت ۴۲۴ هزارهکتار را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد، از این میزان ۷۰هزارهکتار کانون‌های بحرانی است و ما روستاهایی داریم که کاملا در محاصره شن‌های بیابانی هستند. بااین‌حال ۹۰درصد گردوغبار ما از مناطق بین‌النهرین عراق می‌آید که ۷۳۰هزارهکتار بیابان است و اغلب وسعت آن کانون بحرانی. اما بااین‌حال نباید از بیابان‌های استان غافل بود و طرح‌های ما برای مهار بیابان‌زایی با همین هدف صورت می‌گیرد. برهمین‌اساس است که ما در این سه‌سال تلاش کرده‌ایم با چهار میلیارد بودجه اختصاص‌داده‌شده به این کار رکورد درخت‌کاری را بشکنیم. در سه‌سال ۱۲هزارهکتار جنگل کاشته‌ایم، در همین سال ۹۴ در مدت صدروز هرروز ۵۰هکتار درخت کاشته‌ایم که یک رکورد جهانی است».