تراكم جمعيت پايتخت 20 برابر متوسط كشوري

روزنامه جوان: در حالي كه سياست‌هاي كلي جمعيت ابلاغ شده از سوي رهبر انقلاب بر بحث بازتوزيع فضايي و جغرافيايي جمعيت، متناسب با ظرفيت زيستي حفظ و جذب جمعيت در روستاها و مناطق مرزي و كم تراكم و ايجاد مراكز جديد جمعيتي تأكيد دارد، به گفته مدير‌كل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران 16 درصد جمعيت كشور در استان تهران با وسعتي كمتر از يك درصد ايران ساكن است.

پنج بند از بندهاي چهارده‌گانه سياست‌هاي كلي جمعيت به طور جدي وارد بحث نحوه توزيع جمعيت در كشور شده و اين موضوع و مؤلفه‌هاي مؤثر بر آن را مورد بحث قرار داده است. اين بخش از سياست‌هاي جمعيت اما كمتر مورد توجه كارشناسان و صاحبنظران قرار گرفته است در حالي كه براي رسيدن به ايران 150ميليوني نيازمند فراهم آمدن ساختارهاي اقتصادي، ‌اجتماعي، فرهنگي و حتي جغرافيايي لازم هستيم. ملموس‌ترين واقعيت درباره افزايش جمعيت كشور اين است كه تهران بيش از گنجايش رشد ندارد و اگر مي‌خواهيم در افق‌هاي آينده كشورمان به نرخ باوري 2/1 و رشد متناسب جمعيت براي مواجهه معقول با پديده پيري هرم سني جامعه مواجه شويم بايد براي تحقق مهاجرت معكوس برنامه داشته باشيم؛ امري كه سخت و زمانبر اما گريز‌ناپذير است.

تراكمي 20برابر متوسط كشور

در مواجهه با چالش‌هاي متعدد اقتصادي، ‌اجتماعي و زيست محيطي شهر و استان تهران بايد در مرحله نخست كمي ريشه‌اي‌تر چرايي اين چالش‌ها را مورد بررسي قرار داد. آمار و ارقام مي‌تواند در چنين بررسي‌هايي راهگشا باشد. قدرت طاهري، مدير‌كل دفتر محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران با بيان اينكه متوسط تراكم جمعيت كشور، 48 نفر در هر كيلومتر مربع است افزود:‌در استان تهران اين ميزان 921 نفر در هر كيلومتر مربع و تقريباً 20 برابر متوسط كشور است. به بيان ديگر حدود 16/13 درصد جمعيت كشور در استان تهران ساكن هستند، در حالي كه مساحت استان تهران 0/84 درصد از مساحت كل كشور است، يعني 16 درصد جمعيت كشور در كمتر از يك درصد سرزمين ساكن شده است.

به باور طاهري مقايسه اين دو عدد، ناهمگوني استقرار جمعيت در بخشي از سرزمين ايران و ريشه بسياري از مشكلات تهران را نشان مي‌دهد.

فاصله توسعه يافتگي تهران با ديگر مناطق

آلودگي هوا، ترافيك و مباحث زيست محيطي معضلاتي است كه امروز گريبانگير شهر تهران شده است. با وجود اين كلانشهر آنقدر جاذبه دارد كه خيلي از افراد حاضرند شهر و ديارشان را رها كنند و تهراني شوند. مدير‌كل دفتر «محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران» تأكيد كرد: به طور كلي داده‌هاي آماري نشان مي‌دهد كه توسعه‌يافته‌ترين استان در زمينه‌هاي مختلف اقتصادي، فرهنگي، آموزشي و اجتماعي تهران است.

به گفته وي 22/65 درصد از محصول ناخالص داخلي كشور در استان تهران توليد مي‌شود و به تبع آن متوسط درآمد سرانه مردم استان تهران خيلي بالاتر از استان‌ها و متوسط كشور است. اين يكي از عوامل اقتصادي جذب جمعيت به تهران است. بنا به تأكيد طاهري تهران فاصله توسعه‌يافتگي زيادي با ساير استان‌هاي كشور دارد.

دانشجوياني كه نمك‌گير پايتخت مي‌شوند

در فهرست برترين دانشگاه‌هاي دنيا مي‌توان ديد بسياري از دانشگاه‌هاي معروف جهان در پايتخت كشورها نيستند. به عنوان نمونه، دانشگاه‌ هاروارد به عنوان برترين دانشگاه دنيا يا ‌دانشگاه جان‌هاپكينز، دانشگاه استنفورد و بسياري ديگر از دانشگاه‌هاي معتبر در پايتخت نيستند اما دانشگاه تهران، ‌شهيد بهشتي، ‌صنعتي شريف، ‌صنعتي اميركبير و علم و صنعت همه از دانشگاه‌هاي برتر كشور هستند كه در پايتخت متمركز شده‌اند. به گفته طاهري نيز يكي ديگر از عوامل جاذبه تهران، وجود دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالي آن است و دانشجوياني كه از شهرهاي ديگر كشور به تهران مي‌آمدند، ديگر رغبتي براي بازگشت نداشته‌اند و در همين تهران ساكن شده‌اند.

70 درصد تهراني‌ها در سن كارند

مدير‌كل دفتر «محاسبه شاخص برنامه‌ها و سياست‌هاي كلان مركز آمار ايران» درباره ساختار جمعيتي شهر تهران با اشاره به شاخص جواني جمعيت به عنوان يكي از شاخص‌هاي توسعه در ابعاد مختلف ‌افزود: براساس شاخص بين‌المللي ورتهايم، اگر جمعيت 14 سال و پايين‌تر يك كشور يا منطقه بيش از 40 درصد باشد، جمعيت آن جوان است. براساس آمارهاي سرشماري عمومي نفوس و مسكن1390، اين شاخص براي تهران 17/3 درصد بوده است يعني 17/3 درصد، جمعيت 14 سال به پايين در تهران داريم كه از سال 90 به بعد مي‌توان گفت اين شاخص اگر كمتر نشده باشد حداقل ثابت مانده است. وي شاخص ديگر جمعيتي را شاخص سالمندي دانست كه براي تهران 10/9 درصد بوده يعني جمعيت 60 سال به بالا در تهران براساس سرشماري سال 90 به اين ميزان بوده است. جمعيت 15 تا 60 سال نيز قابل‌توجه است كه بيش از 70 درصد جمعيت در اين رده سني قرار دارند كه جمعيت فعال از نظر اقتصادي هستند.

كاهش مهاجرت

آمار و ارقام طاهري اما حكايت از تغيير وضعيت مهاجرت به تهران دارد. به گفته وي براساس آمارهاي سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1390 از مهاجرت به تهران نسبت به دوره‌هاي قبل كاسته شده است كه اين مي‌تواند علاوه بر توجه مسئولان به ساير استان‌هاي كشور و افزايش سهم اعتبارات عمراني به استان‌هاي كمتر‌توسعه‌يافته خصوصاً در مناطق مرزي، ناشي از هزينه بالاي زندگي در تهران و مسائل زيست محيطي و آلودگي هواي آن باشد. هر چه كه باشد مي‌توان كمي به آينده و تغيير الگوي توزيع جمعيت كشور اميدوار بود، هر‌چند اين مهم نيازمند برنامه‌ريزي دراز‌مدت است.