نرم افزارهای پیام رسان موبایلی و انتخابات پیش رو

امروزه مشاوران رسانه ای و تبلیغاتی احزاب و سیاستمداران خصوصا در برهه انتخابات در کشورهای مختلف به یکی از جدی ترین بازیگران عرصه سیاست تبدیل شده اند. در این میان، ابزار رسانه یکی از اصلی ترین بازوهای تبلیغاتی سیاستمداران برای جلب نظر مردم پای صندوق های رای بوده است. در ایران نیز بعد از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی عملا انتخابات از یک نمایش ساختگی حکومت پهلوی، تبدیل به یک رقابت جدی انتخاباتی بین سیاستمداران و احزاب گروه های مختلف کشور شد. در طول انتخابات های مختلفی که در کشور برگزار شده، یعنی از فروردین 1358 تا انتخابات پیش رو یعنی اسفند 1394، تغییر و تحول رسانه ها بر روند تبلیغات و ایجاد شور و نشاط سیاسی و مشارکت مردم اثرگذار بوده است. روزنامه و مطبوعات از اولین رسانه هایی بوده است که در این سیر تاریخی در جمهوری اسلامی به عنوان ابزار رسانه ای اثرگذار مورد توجه سیاستمداران قرار گرفت؛ در حدی که گاها روزنامه ها برای دفاع از جریان و حزب مطبوع خود آنقدر پای را فراتر گذاشته اند که منافع ملی را نیز به مخاطره می انداخته اند. روزنامه «انقلاب اسلامی» بنی صدر که تریبون منافقین بود و روزنامه های زنجیری دوران اصلاحات را می توان از جمله این رسانه های ساختار شکن نام برد. رسانه ملی نیز در این سالها با فراهم آوردن شرایط مناظره تلویزیونی بین نامزدها و پخش مستندهای تبلیغاتی آنها، سعی کرده شرایط یکسانی را از نظر فرصت عادلانه تبلیغاتی برای نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری فراهم کند که به دلیل تعدد بسیار زیاد نامزدها در انتخابات مجلس شورای اسلامی عملا از اجرای آن در این انتخابات عاجز است و به بیان اخبار کلی انتخابات و فعالیت های احزاب می پردازد. اما با ورود اینترنت به کشور کم کم سیر تبلیغات سیاسی دچار تحول شد و وب سایت های خبری تبدیل به تریبون احزاب سیاسی شدند. سرعت بالای اطلاع رسانی و 24 ساعته بودن آنها مزیت اصلی آنها بود. قدرت این ابزار رسانه ای به حدی شد که در انتخابات ریاست جمهوری 88 یکی از نامزدها از وب سایت خبری حامی نامزد رقیب با گله و شکایت نام برد. همچنین در سال 88 وب سایت های خبری سران فتنه بعد از انتخابات عملا تبدیل به اتاق فرمان آشوب جریان فتنه تبدیل شد و نقش تریبون ضد انقلاب را در پیش گرفت. در کنار وب سایت های خبری، ایجاد وب سایت های شخصی هم در انتخابات ریاست جمهوری و هم مجلس مورد استقبال نامزدها قرار گرفت؛ هر چند که زیاد مورد استقبال کاربران فضای مجازی قرار نگرفت. در این میان، وبلاگها برخلاف وب سایت های شخصی در دهه هشتاد رونق بالایی داشتند، امکان ارتباط با مخاطب و گذاشتن کامنت و اظهار نظر در مورد مطلب درج شده آن هم توسط عموم مخاطبین سبب شده در میان کاربران اینترنت، وبلاگ به یکی از محبوبترین رسانه ها قرار بگیرد. هر فردی به راحتی و بدون هیچ هزینه ای می توانست وبلاگی ایجاد کرده و عقاید خود را بیان کند و به اظهار نظر در قبال انتخابات بپردازد؛ از نامزدی دفاع کند و یا از فرد دیگری انتقاد کند. وبلاگ ها را باید اولین حضور عمومی مردم در عرصه تبلیغات سیاسی در فضای مجازی دانست. تا قبل از آن، چه در مطبوعات و چه در وب سایت ها عملا احزاب و سیاستمداران بودند که اظهار نظر کرده و مخاطبین فقط گوش و چشمی بودند که بهره برداری می کردند؛ اما با ورود وبلاگ، مخاطبان نیز خود نقش آفرین شدند و جنبش های وبلاگی و جریان های وبلاگی شکل گرفت. این امکان آنقدر جذابیت داشت که جریان های معاند نظام نیز سعی و تلاش می کردند با موج سازی در این فضا بتوانند بهره برداری خود را بکنند. بعد از وبلاگ ها، شبکه های اجتماعی بودند که مخاطبان را به سوی خود می کشاندند. با رونق گرفتن شبکه های اجتماعی در نیمه ی دوم دهه هشتاد در کشور، اقبال سیاست مداران به این رسانه ی نوپا نیز شدت گرفت. مزیت شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک در این بود که امکان ارتباط تعاملی بین کاربران را فراهم می کرد و دیگر فقط احزاب و سیاستمداران نبودند که اظهار نظر می کردند بلکه طرفداران نامزدها و مردم هم می توانستند در عرصه ی تبلیغات انتخاباتی نقش آفرینی کنند. این نقش آفرینی فردی برای مخاطب ایجاد انگیزش می کرد که له یا علیه نامزدهای انتخابات نقش آفرینی کند. به هر حال، استفاده ی ضد انقلاب از بستر فیس بوک و توییتر برای سازماندهی آشوب های خیابانی در فتنه ی 88 در کنار بستر ضد اخلاقی که در آنها وجود داشت جمهوری اسلامی را به سمت فیلترینگ آنها سوق داد. با این حال باید اذعان کرد وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی در بستر وب هر چند که نسبت به دوران قبل از خودشان درصد مشارکت و حضور مخاطبین را در تبلیغات سیاسی بالا برده بودند، اما به این دلیل که باید از یک کامپیوتر شخصی متصل به اینترنت بهره می بردند، عملا درصد حضور در آنها نسبت به عموم مردم کشور قابل توجه نبود و جوانان و دانشجویان بیشترین مخاطبین آن را تشکیل می دادند. با ورود تلفن های همراه به عرصه ی تکنولوژی های ارتباطی در مرحله ی اول پیامک و بعد از آن شبکه های پیام رسان و شبکه های اجتماعی در بستر نرم افزار های موبایلی هوشمند عملا جهشی قابل توجه را رقم زد. عملا از 88 به بعد در انتخابات های ریاست جمهوی، مجلس و شورای شهر، هر فردی با پیامک می توانست نظر و تمایل سیاسی خود را به دوستان نزدیک اش اعلام و تبلیغ کند و احزاب و سیاست مدارن با استفاده از ابزار ارسال پیامک انبوه این نقش را ایفا کنند. در این میان کاری که نرم افزارهای پیام رسان و اجتماعی موبایلی انجام داده اند فراتر از تمام رسانه هایی است که نام برده شد. تلفن همراه دیگر مانند کامپیوتر های شخصی نیست که جنبه نخبگانی داشته باشد بلکه وارد عرصه عمومی تر جامعه شده و عموم مردم را شامل می شود. کار با آنها سخت نبوده و هر فردی به صرف داشتن تلفن همراه هوشمند، با استفاده از اینترنت سیم کارت به آنها متصل می شود پیام می گیرد وپیام ارسال می کند. می توان پیش بینی کرد که این پیام رسان ها مانند تلگرام و شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام نقشی پر رنگ را در انتخابات پیش روی مجلس شورای اسلامی و خبرگان ایفا کنند. نقشی که تا به الان اگر چه در فضای سیاسی و اجتماعی اثرات مشهودی داشته است و پویش ها و حرکت های هماهنگی را در میان مخاطبان به راه انداخته ولی تا کنون در انتخاباتی در ایران تجربه نشده است. ما امروز با پدیده ای رو به رو هستیم که نامزدها و طرفداران آنها با استفاده از بستر این نرم افزارها از قبل از ثبت نام تبلیغات را شروع می کنند و یارگیری خود را در جمع مخاطبان خود کلید می زنند. اگر برای مثال 24 ساعت قبل از رأی گیری نصب هرگونه پوستر و تبلیغ بر طبق قانون فعلی ممنوع است آیا می توان جلوی لیست فلان حزب و ائتلاف را گرفت که در فضای مجازی بین صفحه ها و گروه ها و کانال ها رد و بدل می شود؟ رأی دهنده با انبوهی از پیام های متنی، صوتی و تصویری رو به روست که تا لحظه ی انداختن رای به داخل صندوق می تواند نظر او را تغییر دهد. در این میان جریان متعهد به انقلاب اسلامی نباید برای بهره برداری از این بستر بی برنامه باشد. هنوز چندین هفته به انتخابات و زمان شروع تبلیغات مانده است از جریان ضد انقلاب خارج نشین تا بعضی بریده ها از انقلاب اسلامی با استفاده از همین بستر در حال تخریب چهره ی نظام اسلامی هستند. نباید فراموش کرد که فضای شبکه های اجتماعی موبایلی و پیام رسانها مانند ماهواره و یا فیس بوک نیست که در میان عموم مردم رسوخ نداشته باشد و فقط اقشار محدودی را در بگیرد، بلکه آمارها نشان می دهد گستره ی بالایی از مردم را در بر می گیرد و این لازمه ی برنامه ی ریزی جریان انقلابی را برای بهره برداری موثرتر از آن نشان می دهد. البته نباید فراموش کرد که این فضای مجازی پر از شایعات، تخریبها و فعالیت های غیر اخلاقی سیاسی است و به این دلیل که مخاطب فکر می کند شناسایی او به راحتی امکان پذیر نیست، ابایی از این فعالیت ها ندارد، خصوصا اگر خود را به اصولی پایبند نداند؛ لذا هم قانون گذار انتخاباتی و هم تحلیل گران رسانه و فرهنگ باید برای نهادینه سازی تبلیغات سالم سیاسی در فضای مجازی فکری جدی بکنند.