وای فای دارید؟!

ایسنا: مکالماتی از این قبیل که دیگر برای ما عجیب نیستند، جزو محاورات روزانه خانواده‌ها شده است. رمز وای فایتون چیه؟ -اگه وای فای دارین بیام خونتون ها - مامان چرا نت قطعه... مودمو کشیدی از برق؟ - بابا پول تلفنو می‌ریزی؟... اینترنت می‌خوام - مادربزرگ خونتون حوصلم سر میره نمیشه به بابابزرگ بگین اینترنتو وصل کنه؟ مکالماتی از این قبیل که دیگر برای ما عجیب نیستند، جزو محاورات روزانه خانواده‌ها شده است و کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که چنین موضوعاتی در بین فرزندان و اولیای آنها مطرح نشود. امروز روز خانواده است و رواج این دغدغه در خانواده‌ها مهم‌ترین بهانه اصلی نگارش این گزارش است. "محدثه" ناراضی است، یا حتی می‌توان گفت عصبانی است، می‌گوید: "چند سال قبل برای بچه‌هایی که توی خونه شلوغ می‌کردن یه وسیله بازی می‌خریدن یا با یه چیزی سرگرمشون می‌کردن تا بچه گریه نکنه و پدر و مادرشو اذیت نکنه... اما دوره زمونه برعکس شده و این گوشیای تلفن پدر مادرارو سرگرم کرده و گرمای خانواده رو از بین برده. دیگه تو خونه‌های کمتر شبا بچه‌ها با قصه مامان باباهاشون به خواب میرن، چرا که وقتی شبا خانواده دور هم جمع می‌شن هر کی یک گوشی موبایل دستشه و آدما دیگه کاری به کار هم ندارن." اینها بخشی از صحبت‌های روزانه "محدثه‌" است وقتی پدرش که به دلیل مشغله کاری کمتر در خانه است، وقتی هم که هست گوشی موبایلش را زمین نمی‌گذارد، اینکار پدر از نظر محدثه توجیه ندارد، حتی اگر ضرورت شغلی داشته باشد. به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه مرکزی- اجتماعی شدن افراد براساس نحوه الگوبرداری از کوچکترین اما پرمحبت‌ترین کانون زندگی که همانا خانواده است صورت می‌گیرد، اما امروزه پیشرفت تکنولوژی خانواده‌های ما را به یک دگردیسی تاریخی مبتلا کرده به طوری که در حال حاضر شاهد از دست دادن کارکردهایی از خانواده هستیم که در گذشته نقش موثری در اجتماعی شدن فرزندان داشته است. خانواده نخستین کانون اجتماعی کردن فرزندان است و این نهاد مدنی نقش قابل توجهی در شکل‌گیری شخصیت کودکان بر عهده دارد و بر نوع روابط فرزندان با عوامل و نهادهای اجتماعی دیگر، تاثیرگذار است. انقلاب شگرفی که در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات بوقوع پیوسته است و همه انسان‌های کره زمین، تحت تاثیر این فناوری قرار گرفته‌اند، توانسته است تغییراتی در ارزش‌های اجتماعی افراد ایجاد کند به گونه‌ای که رفتار و گفتمان نسل جوان ما تحت‌الشعاع ورود شبکه‌های مجازی قرار گیرد. گرچه نقش فضای مجازی در توسعه جوامع ر ا نمی‌توان نادیده گرفت و اجتماعی شدن از نگاه دیگر را از تاثیرات حضور در چنین شبکه‌هایی تلقی کرد، اما تاثیرپذیری ناشی از جریان تعامل آنان با فضای مجازی، ارزش‌ها و هویت را دستخوش تغییراتی می‌کند. در همین رابطه یک دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی با بیان اینکه امروزه استفاده از شبکه‌های اجتماعی و دنیای مجازی از نان شب واجب‌تر شده است، به ایسنا گفت: اولین اولویت کلیه اعضای خانواده از پدر و مادر تا کوچکترین فرزند تهیه گوشی‌های گرانقیمت با قابلیت نصب نرم‌افزارهای شبکه‌های موبایلی و بعد از آن فعال کردن بسته‌های اینترنتی و صد البته تهیه اینترنت‌های پر سرعت در منازل است. "الهه شعبانی" افزود: کار به جایی کشیده است که افراد در مجالس و مهمانی گرفته تا پای سفره و در جمع خانواده‌ها و حتی در حال تماشای تلویزیون و ... استفاده از این شبکه‌های موبایلی را کنار نمی‌گذارند. وی ادامه داد: از اصلی‌ترین عوارض این شبکه‌ها که سست کردن بنیان خانواده‌ها و نشر اکاذیب است که بگذریم، مشاهده می‌شود که هر فرد در تعداد زیادی از گروه‌های شبکه‌های مجازی عضو شده و غالبا در این شبکه‌ها بسیاری از مطالب شامل لطیفه، شعر، متون ادبی، متون اجتماعی، اخبار، تصاویر و فیلم‌های متعدد و ... به صورت تکراری توسط افراد مختلف کپی یا فوروارد می‌شود که البته غالبا به منبع یا فحوای کلام نیز نیم نگاهی نینداخته‌اند. وی گفت: به عنوان مثال بسیاری از اخبار در این شبکه‌ها هدف‌دار و کذب هستند، یا بسیاری از مطالبی که به ائمه اطهار(ع) و بزرگان نسبت داده می‌شود، دروغ است، اما بدون توجه به این موارد افراد خانواده تبدیل به موتورهای کپی‌کننده یا فورواردکننده شده‌و به نوعی آلتی رایگان برای نیل به مقاصد شوم برخی سودجو در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و.... شده‌اند. عنان تربیت فرزندان در دست شبکه‌های موبایلی وی با بیان اینکه ارمغان این شبکه‌های موبایلی برای خانواده‌ها چیزهای دیگری نیز هست، اظهار کرد: به عنوان مثال "کانون گرم" که یکی از بارزترین و به نام‌ترین خصایص خانواده‌های ایرانی در کل جهان بود، دستخوش سردی این شبکه‌ها شده است. لذا اعضای خانواده که بیشتر اوقات خود را در این شبکه‌ها می‌گذرانند باید منتظر عواقب آن نیز باشند. به گفته وی، متاسفانه تربیت فرزندان به دست این شبکه‌های موبایلی افتاده و آنها نیز برای نیل به اهداف‌شان از کوچک‌ترین بی‌رحمی و بی‌اخلاقی اغماض نمی‌کنند. وی تاکید کرد: همچنین در زندگی زوج‌ها نیز این شبکه‌ها بی‌تاثیر نبوده و در سرد شدن روابط و کم شدن عاطفه و مهر و محبت بین زوج‌ها تاثیر بسزایی گذاشته است. افزایش طلاق و کاهش راندمان تحصیلی ارمغان شبکه‌های اجتماعی این دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی با طرح این موضوع که شاید بتوان گفت عواقب مخرب این شبکه‌ها در افزایش آمار طلاق نیز بی‌تاثیر نبوده و به آن دامن زده است، اضافه کرد: البته کم شدن راندمان کاری در اجتماع، کم شدن راندمان تحصیلی فرزندان و کم شدن راندمان فعالیت‌های خانگی در خانواده‌ها را نیز باید به معایب این شبکه‌ها افزود. به گفته وی، ادبیات و نوع فرهنگ برخوردهای خانوادگی، اجتماعی و حتی سیاسی نیز دستخوش تغییرات نامطلوب این شبکه‌ها شده است. به طوریکه احترام در خانواده بسیار کمرنگ شده و بدعت در رفتار و از بین رفتن قبح اکثر ناهنجاری‌ها برای والدین گیج‌کننده شده است. شعبانی اصلی‌ترین عامل شیوع و همه‌گیر شدن این شبکه‌ها و آفات آن را موج کلی و غیرقابل پیش‌بینی بودن آنها دانست و افزود: اکثر خانواده‌ها به این بلا دچار شده‌اند و چون خود را هم‌راستا با دیگران می‌بینند، لذا این امر را روتین و عمومی قلمداد می‌کنند. ضعف عملکرد متولیان اجتماعی‌فرهنگی وی تاکید کرد: باز هم متاسفانه به ضعف ارگان‌هایی مانند فرهنگ و ارشاد، تبلیغات اسلامی، پلیس فتا، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، شورای فرهنگ عمومی و ... می‌رسیم که متاسفانه تا از چند سوراخ گزیده نشویم، به فکر پیشگیری نمی‌افتند. به گفته وی، البته برخی از منابع غیرموثق و افراد فریب‌خورده به صورت خوش‌بینانه بسیاری از کاربردهای این شبکه‌ها را به آمار ساعت مطالعه اضافه می‌کنند! که این موضوع نیز در اکثر مواقع اشتباه و نوعی عوام‌فریبی یا باور غلط است، چرا که چارت و چارچوب مطالعه تعریف و قوانین خاص خود را دارد که در این مقام نمی‌گنجد. لذا بررسی آن نیاز به ورود کارشناسان مربوطه دارد تا ابهامات را برطرف کنند. شعبانی تصریح کرد: همچنین کارشناسان پزشکی نیز در خصوص آفات، عوارض و عواقب استفاده مدام از تلفن‌های همراه و مود‌م‌ها و ... می‌توانند راهنمایی‌ها و اطلاعات لازم را به خانواده‌ها برسانند تا بر اثر این شفاف‌سازی همگان بدانند که در ازای از دست دادن چه موهباتی، چه موهوماتی را بدست می‌آورند. مسخ هویت در انتظار خانواده‌ها/ ترک در دیوار بلند همبستگی اجتماعی یک کارشناس ارشد جامعه شناسی شهری نیز در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: کارکرد فضای مجازی بر مناسبات درونی خانواده را می‌توان از دو جهت بررسی کرد؛ نخست وجه تغییر هویت خانوادگی و استحاله آرام فرهنگی در ساختار خانواده است و دیگری گسترش دامنه ارتباطات مجازی و متراکم شدن میزان برهم‌کنش‌های اجتماعی بواسطه رشد شگفت‌انگیز فناوری و دانش سخت‌افزاری که قویاً سرعت و تعداد کنش‌ها ارتباطی را افزایش داده است. "محمدرضا فتحی" افزود: از منظر جامعه‌شناسی انتقادی، هویت خانوادگی برای هر خانواده منحصر به فرد و یگانه است، به طوری که هر خانواده را از دیگر خانواده‌ها متمایز می‌سازد، اما با گسترش ارتباطات مجازی بویژه در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، اعضای خانواده از آنجا که قادر به تولید و بازتولید هویت کاذب اجتماعی هستند، می‌توانند طبقه یا پایگاه اجتماعی خود را آن چیزی نشان دهند که واقعی نیست. وی ادامه داد: بدین ترتیب و تدریجاً فرد در چنبره‌ای از هویت‌های کاذب اجتماعی گرفتار می‌شود که خود آفریده است. این تغییر هویت کاذب، به سرعت بر روابط و مناسبات درونی خانواده تأثیر می‌گذارد و نقش‌های سالم خانوادگی را متأثر می‌کند و از آنجا که این تغییر موقعیت‌ها صرفاً ذهنی و خیالی بوده و فاقد وجود خارجی در دنیای واقعیت است، سرعت استیصال افراد را به شدت افزایش داده، علاوه بر فروپاشی تدریجی هنجارهای مطلق اخلاقی، فرد را به نقطه‌ای می رساند که در اصطلاح جامعه‌شناسی به آن از خودبیگانگی و مسخ هویت اطلاق می‌شود. فتحی افزود: شبکه‌های اجتماعی و اینترنت، از پیشرفت‌های شگفت بشر در صنعت و عصر سرمایه‌داری است و رهاورد همین دنیای صنعتی است که به موازات همه خدماتی که به بشریت ارزانی داشته و لذت زندگی را به کام انسان گوارا ساخته، اما فردگرایی را تقویت کرده و دیوار بلند و ضخیم همبستگی اجتماعی به آرامی تَرک برداشته و نهایتاً خانواده را به مرز از خودبیگانگی و استحاله هویت می‌کشاند. به گفته این جامعه‌شناس، از دیگر تأثیرات گسترش دنیای مجازی بر خانواده‌ها، ایجاد تنگناهای اقتصادی و به استیصال کشاندن آنهاست؛ چراکه فناوری اینترنت یک رسانه ابزاری برای تبلیغ و گسترش مصرف‌گرایی است و خصلت مهم دنیای صنعتی، تولید و مصرف بیشتر و کسب منفعت بهتر است، امری که تدریجاً از مقوله اقتصادی به مقوله‌ای فرهنگی تبدیل می‌شود. وی تصریح کرد: خانواده در دنیای پر طمطراق مجازی تأثیر می‌پذیرد و با همه وجود می‌آموزد که مصرف، تنها برای رفع نیاز مادی نیست که عاملی برای نشان هویت خویشتن و بواقع از مهم‌ترین متغیرهای مؤثر بر پرستیژ و منزلت اجتماعی و هویت خویشتن است، لذا خانواده با نوع مصرف و نمایش آن به دیگر کنشگران اجتماعی از طریق فناوری مجازی، سعی می‌کند به هویت جدیدی در قشربندی اجتماعی و منزلت اجتماعی دست یابد و اینجاست که مفاهیم اخلاقی و مذهبی همچون دعوت به ارزش‌هایی چون صرفه‌جویی، قناعت، ساده‌زیستی و ... خانواده را در موقعیتی متناقض قرار می‌دهد و نهادهای مهم اجتماعی مثل دین، آموزش و سیاست، مرجعیت تام اجتماعی خود را به آرامی از دست می‌دهند، بر این اساس به نظر می‌رسد که این نهادها خانواده را شب‌هنگام، در گردابی ترسناک و بیم امواج مرگبار رها کرده‌اند. توسعه بی‌حدوحصر، ارمغان "فاوا" برای جهان به گزارش ایسنا، برای درک اهمیت وجود فناوری در زندگی امروزی و تأثیرات آن در سبک زندگی مردم لازم است ابتدا این مساله را حل کنیم که آیا فناوری بر فرهنگ مردم اثر می‌گذارد یا فرهنگ است که می تواند سبک استفاده از فناوری در زندگی مردم را تحت تأثیر قرار دهد؟ پاسخ به این سوال را از یک کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در ساوه جویا شدیم، وی با تشریح اهمیت وجود فناروی در زندگی امروزی و تاثیرات آن در سبک زندگی گفت: وقتی گفته می‌شود که "فناوری فرهنگ خاص خود را دارد" منظور این است که برای قبول و برخورداری از فناوری نوعی آمادگی لازم است. "علی توکلی" با اشاره به اینکه فرهنگ در فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) ماهیتی مشخص و تعریفی ویژه دارد و برای قبول و برخورداری از فناوری نوعی آمادگی لازم است، افزود: با این حال فاوا به سرعت در حال گسترش است و این گسترش همه جهان را، بدون مجالی برای اندیشیدن و وفق دادن، به سوی نوعی توسعه بی حدوحصر و نامحدود می‌برد. به گفته وی، از این رو عجب نخواهد بود که فرایند توسعه در کشورهای توسعه‌نیافته یا در حال توسعه که با کمک فناوری اطلاعات و ارتباطات به سمت توسعه می‌روند، نامتعادل، خطرناک، و بعضا در مواقعی فاجعه‌آمیز باشد. از این رو فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها مستقل از فرهنگ نیست بلکه به فرهنگی خاص و فرهنگ مصرف تولیدات فنی نیاز دارد. وی با بیان ویژگی‌هایی که فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد، تعاملی بودن را اولین ویژگی آن برشمرد و افزود: در این حالت، فرستنده و گیرنده کنش و واکنشی متقابل دارند. وی جمع‌زدایی یا فردی شدن را از دیگر ویژگی‌های اینگونه ارتباطات از حیث روانشناسی برشمرد و تصریح کرد: برخلاف شکل کلی انتشار پیام رسانه‌ها در گذشته، رسانه‌ها و نشریات تخصصی شکل گرفته‌اند که مخاطبان خاص خود را دارند و با فاصله گرفتن از جمع‌سازی، به فردگرایی کشیده شده‌اند. به گفته وی، فناوری اطلاعات و ارتباطات به لحاظ فرهنگی و تعدد کارکردها و پیچیدگی‌های وجودی‌اش آثار متفاوتی را بر روی افراد می‌گذارد که فراهم‌سازی امکان گردش آزاد عقاید و رساندن آن به مخاطبان گسترده، ایجاد شکل‌های جدید ارتباطات و مؤثرسازی فعال‌گری شهروندان و تبدیل شدن به ابزاری مهم برای تبادل فوری و رایگان اطلاعات از جمله کارکردهای مثبت آن است. گوشه‌گیری و بریدگی از مشارکت‌های محسوس و عینی این مدرس دانشگاه در ادامه به آثار منفی اینگونه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخت و پرورش نوع جدیدی از فردگرایی افراطی را مهمترین اثر منفی آن دانست و تصریح کرد: تسهیل تجاوز به حریم‌های خصوصی، رشد جوامع کاذب در برابر جامعه واقعی، جداسازی افراد از خانواده و دوستان، جایگزینی خویشاوندی‌های اجتماعی و برون‌خط با پیوندهای اجتماعی بر خط (online) و ایجاد روابط برون‌خط به سبب بهره‌مندی از آزادی و ابتکار عمل بیشتر، کاهش سرمایه اجتماعی، گوشه‌گیری و بریدگی از مشارکت‌های محسوس و عینی، تضعیف مسئولیت‌پذیری اجتماعی به علت امکان ابداع هویت‌های گوناگون و درگیر شدن کاربران با محیط برخط به جای تعامل با افراد حقیقی و دگرگونی تعاملات اجتماعی از تعامل انسانی به تعامل با فناوری از دیگر تبعات منفی آن است. وی تاکید کرد: اگر بخواهیم آثار فرهنگی فناوری اطلاعات و ارتباطات را به صورت واقع‌بینانه مورد ارزیابی قرار دهیم نوعی فناوری پیچیده و تناقض‌نما که برای کاربران متفاوت براساس نیازمندی‌های تعریف شده از سوی همه کاربران ایجاد شده، آثار بسیار عمیق و متفاوتی را بر هر یکی از کاربران به جای خواهد گذاشت. به بیان دیگر به نوعی یک رابطه‌ای تعاملی میان نوع استفاده از اینترنت و متغیرهای جمعیت شناسی(مانند سن، جنس، تحصیلات، سطح اجتماعی درک از کاربردهای اینترنت، اهداف مورد نظر کاربران برای استفاده از اینترنت، و ...) در تعیین میزان و چگونگی اثرپذیری از اینترنت وجود دارد. وی با تاکید بر اینکه فناوری اطلاعات و ارتباطات به خودی خود منجر به شکل‌گیری نظام‌های سیاسی، باورهای مذهبی و نگرش‌های اخلاقی جدید نمی‌شود، بلکه در نهادها، هنجارها و ارزش‌های موجود در جامعه تغییر می کند، اظهار کرد: بنابراین، در تغییر ارزش‌های فردی و اجتماعی که شامل ارزش‌های دینی، عقیدتی، سیاسی و اخلاقی است هم تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات همیشه مستقیم نیست و بیشتر تابع نوع استفاده از آن و متغیرهایی مثل سن، جنس، تحصیلات، سطح اجتماعی درک از کاربردهای اینترنت، اهداف مورد نظر کاربران برای استفاده از اینترنت و ... است. اینترنت و فضای مجازی همچون دیگر مظاهر مدرنیته رویه‌ای ناپیدا و لایه‌ای نادیده دارد که اگر با فرهنگش آشنا نباشیم، می‌تواند چنان ضربه مهلکی به نظام خانواده بزند که حتی ندانیم از کجا خورده‌ایم و این همان فرموده مقام‌معظم‌رهبری است که در تعابیرشان بارها از شبیخون فرهنگی و این روزها از منظری دیگر با نام نفوذ یاد می‌کنند و وای بر روزی که نظام خانواده از هم گسسته شود، آن روز روزی خواهد بود که به معنی واقعی کلمه انسانیتی در میان نخواهد بود.