اینترنت همراه در ایران کیلویی چند؟

تابناک: سناریو کاملا واضح است: پرده اول، بی معنایی اهمیت اینترنت به شکل کلی در ایران، پرده دوم، ضعف‌های اساسی در ارائه خدمات اینترنت موبایل در ایران، پرده سوم بازی با اسامی عجیب و غریب برای انحراف ذهن کاربران اینترنت موبایل و جریان داشتن هر آنچه پیش از این نیز بوده است. مخابرات و ارتباطات اینترنتی این روزها به یک اصل اساسی در توسعه کشورها بدل شده است. زیر ساخت‌های اجتماعی و اقتصادی و اخیرا سیاسی بدون بسترهای ارتباطی مناسب امروز در هیچ کجای دنیا توان و ظرفیت سر پا ماندن ندارد و در هم تنیدگی ساحت انسانی با اینترنت، شبکه جهانی تار عنکبوتی را به شریان اصلی حیات در جوامع انسانی تبدیل کرده است. این شرایط منجر به آن شده که امروزه ارتباطات و مخابرات به ستون اصلی تحرک و توسعه انسانی - در همه ابعاد اجتماعی و اقتصادی و سیاسی - تبدیل شود. آنچه در ایران به هیچ وجه جدی گرفته نشده و گویا کسی متوجه تحول بزرگی که مدت‌هاست دنیا را زیر و رو کرده، نشده است. می‌توان شواهد زیادی بر این مدعا آورد و به تعداد کاربران اینترنت در ایران، ادله محکم و غیر قابل رد در این خصوص اقامه کرد. ضعف زیر ساخت‌های ارتباطی به شکل کلی و به شکل ویژه بستر وب، بدون شک یکی از مهمترین مؤلفه‌های تاثیر گذار در عدم توسعه همه جانبه و منسجم ساختار اجتماعی در کشور است. اما به شکل ویژه‌تری می‌توان این موضوع را در مورد ارتباطات سیار و اینترنت موبایل به عنوان جریانی مستقل پی گرفت. طبق آخرین آمار در دسترس از منابع معتبر خارجی تعداد کاربران خدمات اینترنت در ایران در سال ۲۰۱۵ به بیش از ۴۶ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر رسیده که برابر با بیش از ۵۷ درصد از کل جمعیت ایران را شامل می‌شود؛ بازاری بزرگ و بزرگترین بازار در منطقه خاورمیانه. پیش‌بینی‌ها در مورد منطقه خاورمیانه، حاکی از آن است که تا سال ۲۰۱۷ میزان نفوذ اینترنت در این منطقه برابر با ۱۴۲ درصد رشد را شاهد خواهد بود که از این میان باز هم سهم ایران از همه کشورهای دیگر بیشتر خواهد بود. تعداد کاربران اینترنت موبایل در ایران برابر با حدود ۲۹ میلیون نفر است که حدود ۳۹ درصد از کل تعداد کاربران اینترنت در ایران است. در حالی که یک چنین بازاری بزرگترین فرصت‌های انسانی و سرمایه‌گذاری را دارد، پرسش اساسی اینجاست که اپراتورهای ما با این بازار چه کرده اند؟ هیچ مقدمه‌ای لازم نیست تا به این نتیجه‌گیری برسیم که وضعیت اینترنت همراه در ایران، همانند وضعیت اینترنت باند پهن، اسفناک است. از سال ۷۲ که تجهیزات مخابرات همراه در ایران وارد و نصب شد تا کنون که هنوز مشکلات ارتباطی به شکل ساده برطرف نشده است، اینترنت همراه یا حلقه‌ای مفقود بوده و یا تنها به چشم درآمدزایی به آن نگاه شده است. تا مدتها مخابرات و همراه اول فعلی به عنوان انحصارگر بازار موبایل در ایران، درگیر مشکلات بزرگی همچون معضل آنتن دهی و خدمات اولیه بود و حتی فکر اینترنت همراه هم به مخیله مسئولان آن خطور نمی‌کرد. در سال ۸۵ با ورود اپراتور دوم مخابراتی یعنی ایرانسل، به شکل جدی و برای اولین‌بار بعد از ۱۲ سال موضوع رقابت در عرصه ارتباطات سیار در ایران شکل گرفت و آغاز شد؛ اپراتوری که برای اولین‌بار ایرانیان را با مفهومی به نام اینترنت همراه آشنا کرد، در قالب خدمات GPRS و MMS. حدود چهار سال قبل اپراتور سوم یعنی رایتل وارد بازار مخابرات ایران شد که با یک انحصار قابل توجه در حوزه اینترنت نسل سوم و با کمک این انحصار توانست جای خود را در بین دو اپراتور دیگر باز کند. قرار بود ابتدا این انحصار دو ساله باشد اما بعدا دولت تصمیم به تمدید یک سال دیگر گرفت و سه سال پیاپی انحصار خدمات نسل سوم اینترنت موبایل در اختیار این اپراتور بود. یک اجحاف بزرگ در حق مشتریان موبایل در کشور، چراکه آن زمانی که به قصد باز کردن جای پای یک اپراتور سوم در ایران مصلحت اندیشی‌هایی در قبال این انحصار شده بود، کسی به فکر آن نبود که با این انحصار آنچه تا حد زیادی از دست می‌رود قدرت انتخاب مشتریان و عقب‌ماندگی سه ساله در رقابت بر سر یک بازار با ابیش از چهل میلیون کاربر است. و البته یک لطف بزرگ در حق اپراتوری تازه پا که می‌توان گفت بسیاری از دارایی‌های امروز خود را مدیون این انحصار است. این انحصار منجر به آن شد که دو اپراتور دیگر محرومیت سه ساله‌ای را در دسترسی به اینترنت نسل سوم تجربه کنند و بسیاری از خریداران رایتل سیم کارت این اپراتور را تنها برای دسترسی به اینترنتی سریع‌تر بر روی موبایل یا دستگاه خود خریداری کردند. وقتی این انحصار در نهایت به پایان رسید، دو اپراتور دیگر با چنان سرعتی برای جبران وارد بازار شدند که حتی از نسل سوم نیز فراتر رفته و مستقیم اقدام به ارائه اینترنت نسل چهارم در کشور کردند. اکنون هر سه اپراتور اقدام به ارائه اینترنت نسل چهارم می‌کنند، و حداکثر سرعت اینترنت در این اپراتورها از این قرار است: همراه اول ۸ مگابیت بر ثانیه، رایتل ۵ مگابیت بر ثانیه و ایرانسل ۲۵ مگابیت بر ثانیه. دو نکته حائز اهمیت و مهم در این میان مطرح است. اول موضوع بهای اینترنت موبایل در ایران است. طبق آخرین گزارش اتحادیه بین‌المللی مخابرات، هیچ داده و اطلاعاتی در مورد هزینه ۵۰۰ مگابایت اینترنت همراه نسل چهارم در ایران موجود نیست. اما خوشبختانه با گشت و گذاری سریع، می توان اطلاعات بهای اینترنت همراه در ایران را به دست آورد. آنچه از مقایسه هزینه‌ها به دست می‌آید این است که هزینه یک ماه اینترنت در اپراتور همراه اول با ۲.۵ گیگابایت حجم و سرعت ۱۹۶ کیلوبیت برابر با ۱۰ هزار تومان، و در اپراتور رایتل برای مدت یک ماه با سرعت ۱۲۸ کیلوبیت بر ثانیه با حجم ۲ گیگابایت برابر با حدود ۱۵ هزار تومان است. اپراتور همراه اول، برای اینترنت نسل سوم و چهارم، یک گیگابایت حجم با سرعت حداکثر ۸ مگابیت بر ثانیه را به شکل ماهیانه با بهای ۱۳ هزار تومان ارائه می‌کند. اپراتور رایتل همین شرایط را با سرعت یک مگابیت بر ثانیه به بهای حدود ۱۴ هزار تومان در ماه عرضه می‌کند. این در حالی است که اپراتور ایرانسل که اخیرا محدودیت سرعت را از روی بسته‌های اینترنت خود برداشته، هزینه یک ماه اینترنت با سرعت نامحدود در نسل سوم و چهارم را برابر با ۱۳ هزار تومان قرار داده است. همان‌گونه که مشاهده می‌شود، هیچ قاعده و قانون خاصی - حتی قانون رقابت در یک بازار عادی - بر وضعیت هزینه اینترنت همراه در ایران حاکم نیست. اما نکته مهمتر موضوع کیفیت اینترنت همراه در کشور است. ضعف خدمات ارائه بسته‌های اینترنتی با این موضوع که معمولا اینترنت نسل چهارم تنها در شهرهای بزرگ در دسترس است، و از سویی در مناطق شلوغ و با تراکم جمعیت در شهرها نیز اساسا اینترنت همراه معنایی ندارد، تکمیل شده. سناریو کاملا واضح است: پرده اول، بی‌معنایی اهمیت اینترنت به شکل کلی در ایران، پرده دوم، ضعف‌های اساسی در ارائه خدمات اینترنت موبایل در ایران، پرده سوم بازی با اسامی عجیب و غریب برای انحراف ذهن کاربران اینترنت موبایل و جریان داشتن هر آنچه پیش از این نیز بوده است و اما نکته آخر: چندی پیش خبری منتشر شد که مجموع درآمدهای مخابراتی کشور ترکیه در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۴.۵ میلیارد دلار بوده است. اما در ایران شرکت مخابرات به دلایل اساسی از جمله خصوصی‌سازی اسمی زیان‌ده می‌شود و هنوز در مرکز شهر تهران، پایتخت ایران اینترنت نوترینو قادر به باز کردن صفحه گوگل هم نیست!