لبخند بازار کار به بازنشسته‌ها!

مهر: از هر ۱۰۰ نفر شاغل ۱۰ ساله و بیشتر کشور حدود ۷ نفر سالمند بوده و از هر ۱۰۰ نفر جمعیت فعال اقتصادی حدود ۶ نفر سالمند است. به بیان ساده تر، بخشی از سالمندان پس از سال‌ها حضور و فعالیت در بازار کار ایران، حاضر به ترک این بازار نیستند که به برخی از دلایل آن پرداخته می شود. به دلایلی از جمله تجربه و مهارت انجام کار، کم خرج تر بودن سالمندان، عدم نیاز به پوشش بیمه ای و مسائلی از این دست؛ کارفرمایان گرایش بالایی در جذب نیروی متقاضی کار بازنشسته به جای کارجویان جوان دارند. حال اگر بتوان نسبت اشتغال و فعالیت سالمندان که در گزارش وزارت کار براساس سرشماری سال ۹۰ آمده را برای آمار شاغلان در سال ۹۳ هم در نظر گرفت، می توان گفت از مجموع ۲۱ میلیون و ۳۰۴ هزار شاغل سال گذشته، یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر سالمند و بازنشسته بالای ۶۰ سال بوده اند در حالی که انتظار می رود افراد پس از ۶۰ سالگی دیگر دست از کار و فعالیت کشیده و بازار کار را ترک کنند. بازنشسته‌هایی که حاضر به تَرک کار نیستند سالمندان همچنین بیش از نیمی از غیرفعالان اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهند به نحوی که از هر ۱۰۰ نفر غیرفعال اقتصادی حدود ۵۳ نفر سالمند بوده و از سویی ۵۲.۷ درصد سالمندان و افراد بالای ۶۰ سال کشور در حال حاضر دارای درآمد بدون کار هستند. تحقیقات وزارت کار نشان می دهد اغلب سالمندان به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی ناچار به حضور در بازار کار می شوند و از سوی دیگر، جوانان آنها را به چشم اشغال کنندگان فرصت‌های شغلی خواهند دید که این امر می تواند تبعات اجتماعی، روانی و فرهنگی برای جامعه داشته باشد. با وجود اینکه انتظار می رود بازنشستگی با دوران استراحت و خروج افراد از فعالیت‌های اقتصادی همراه باشد اما در سال ۹۰ بیش از ۲۱ درصد کل افراد بالای ۶۰ سال خواهان اشتغال دوباره و یا مشارکت اقتصادی بوده اند. این میزان در شهرها ۳۱.۳۷ درصد و در روستاها نیز ۱۳.۳۵ درصد بوده است. آمارها نشان می دهد نرخ بیکاری سالمندان جویای کار در سال ۱۳۵۵ به میزان ۱۲.۲۵ درصد بوده که این نرخ در سال ۱۳۹۰ به کمتر از یک درصد و معادل ۰.۹۷ درصد رسیده است. این کاهش چشمگیر نرخ بیکاری سالمندان متقاضی شغل به آن معنا است که در طول ۳۵ سال گذشته، تمایل بازار کار کشور نسبت به استفاده از بازنشسته ها بسیار بیشتر شده و در واقع اشتغال دوباره بازنشسته ها بسیار آسان‌تر شده است. از هر ۷ متقاضی کار سالمند ۶ نفر شاغل می‌شوند! همانگونه که عنوان شد، موضوع اشتغال دوباره افراد بازنشسته ای که دارای کارفرما می شوند (همه بازنشسته هایی که در حال حاضر شاغل و مشغول به فعالیت هستند، لزوما دارای کارفرما نبوده و دستکم نیمی از کل بازنشسته های شاغل به صورت مستقل و بدون کارفرما فعالیت می کنند که نمونه های آن رانندگی تاکسی و فروشندگی خواروبار است)، قطعا به تغییر توقعات بازنشستگان باز می گردد. بالاخره یک فرد بازنشسته احتمالا به بیمه نیازی ندارد، با حقوق پایین تر هم کار می کند، دارای تجربه است و نیاز به هزینه آموزش برای کارفرما ندارد و بنگاه ها می توانند اعتماد بیشتری به آنها نسبت به جوانان داشته باشند. در طول ۳۵ سال گذشته، نرخ بیکاری بازنشستگان در ایران به طور مرتب کاهش یافته و با وجود اینکه از ۱۲.۲۵ درصد سال ۱۳۵۵ به ۱۶.۸۲ درصد در سال ۱۳۶۵ افزایش یافته بود اما پس از آن در سال ۱۳۷۵ به ۱۰.۸ درصد، در سال ۱۳۸۵ به ۳.۱۵ درصد و نهایتا در سال ۱۳۹۰ به کمتر از یک درصد معادل ۰.۹۸ درصد رسید که اگر روال کاهش نرخ بیکاری سالمندان ادامه یابد، احتمالا در سرشماری سال ۱۳۹۵ بازار کار با کمبود نیروی کار سالمند مواجه شده و عرضه از تقاضا پیشی خواهد گرفت. با این حال و با وجود پایین بودن نرخ بیکاری سالمندان در ایران، در حال حاضر بازنشسته ها در تمامی استان‌های کشور متقاضی کار هستند و نرخ بیکاری آنها نیز بین ۷ صدم درصد در خراسان جنوبی تا نهایتا ۳.۸۰ درصد در سیستان و بلوچستان در نوسان است. سالمندان تهرانی میلی به کار ندارند یک نکته جالب در آمارها این است که با وجود هزینه های بالای زندگی در پایتخت، مردان تهرانی در دوران بازنشستگی تمایل کمتری به بازگشت به کار دارند و نرخ مشارکت اقتصادی در استان ۱۳ میلیونی تهران ۱۷.۰۴ درصد است. در عین حال، نرخ مشارکت اقتصادی و به نوعی تمایل به اشتغال در خراسان شمالی به میزان ۵۳.۸۷ درصد است؛ یعنی بیشتر از نیمی از افراد بالای ۶۰ سال در این منطقه از کشور، تمایلی به خروج از کار و به اصطلاح دست از کار کشیدن ندارند. درست است که باید مهمترین دلیل بازگشت درصد بسیار بالایی از بازنشسته ها به بازار کار را ناچاری، هزینه های زندگی و تامین نبودن دانست ولی برخی نیز به دلایلی مانند فعالیت های داوطلبانه، عدم تمایل به سرباری، گرایش به نشاط و پویایی، انتقال تجارت و تخصص و مواردی از این دست دانست. فعالیت در بخش کشاورزی؛ مهمترین جایی است که بازنشسته ها به آن برای کار وارد می شوند و پس از آن گروهی نیز به مشاغل خدماتی می پردازند. مشاغل صنعتی چندان تمایلی به جذب نیروی کار سالمند ندارند، از این رو تقریبا ۷۲ درصد اشتغال بازنشسته ها در کشاورزی و تنها ۷.۰۷ درصد در صنعت شکل می گیرد. در هر صورت موضوع اشتغال و میل سالمندان به ورود دوباره به بازار کار کشور وجود دارد و بازنشسته ها به عنوان رقبای جوانان در برخی رشته های شغلی وارد شده و چراغ سبز کارفرمایان را نیز دریافت می کنند. مرکز آمار ایران نیز در گزارش بازار کار سال ۹۳ خود جستجو برای شغل در ایران را حتی بالاتر از ۶۵ سال هم می داند و برای گروه های مختلف سنی نرخ بیکاری اعلام کرده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری افراد ۵۰ تا ۵۴ ساله تا پایان سال گذشته ۳.۵ درصد، برای گروه های سنی ۵۵ تا ۵۹ ساله ۳.۱ درصد، ۶۰ تا ۶۴ ساله ۲ درصد و برای گروه سنی بالاتر از ۶۵ سال نیز یک درصد اعلام شده است. البته زنان بالای ۶۵ سال در ایران دیگر تقاضایی برای کار ندارند و نهایت جستجوی شغل زنان تا ۶۴ سالگی است.