جنگ خیابانی پ.ک.ک در مناطق کردنشین ترکیه؛ دلایل و سرانجام آن

فارس: شاید هنوز هم یکی از مهمترین انتقاداتی که از سوی برخی از سران و جریانات تند ناسیونالیستی کُردی علیه عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک مطرح می‌شود، این است که او در سال 1999 میلادی، پس از آن که در کنیا دستگیر و به جزیره «ایمرالی» منتقل شد، آشکارا اعلام کرد که چیزی به نام جدایی از ترکیه در دستور کار حزب او نیست و سودای تشکیل کردستان مستقل را ندارد و از خانواده‌های همه نظامیانی که در جنگ کشته شده‌اند، عذرخواهی می‌کند. از آن روز تاکنون، بارها، چهره‌های تندگرای کُرد بر این موضوع تاکید کرده‌اند که هیچ الگویی غیر از استقلال، جدایی و خودمختاری، نمی‌تواند حلال مشکلات و برآورنده مطالبات کردها باشد.

با این حال، پ.ک.ک بر مواضع خود در خصوص ضرورت ادامه مبارزه در حوزه‌های دموکراتیک، حزبی، سیاسی، پارلمانی و تقویت نهادهای مدنی، حقوقی، فرهنگی، رسانه‌ای و توجه ویژه به زنان و جوانان تاکید و اعلام کرده که غیر از تلاش برای رسیدن به الگویی به نام «خودگردانی دموکراتیک» و سهیم شدن در ساختار رسمی و قانونی قدرت، هدف دیگری ندارد و به دنبال جدایی از ترکیه نیست.

به همین دلیل بود که پ.ک.ک و نهادهای اقماری آن در چند سال اخیر توانستند با تقویت و ترویج مفاهیم و شعارهایی همچون شهروندی همسان، برادری کُرد و ترک و مسائلی نظیر آن، اعتماد نسبی ترک‌ها را نیز به دست آورند و صلاح الدین دمیرتاش در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه توانست در رقابت با رجب طیب اردوغان، 10 درصد از آرای مردم کشورش را به دست آورد و حزب او نیز در دو انتخابات سراسری سال 2014 میلادی، با عبور از سد بزرگی به نام حد نصاب ضرورت کسب 10 درصد از آرای مأخوذه، کاری کرد که برای نخستین بار در دور نخست 80 و در دور بعدی، 59 کرسی مجلس ملی ترکیه را به دست آورده و با شکست دادن رقیب بزرگ و متنفذ ملی گرای ترک یعنی حزب حرکت ملی (MHP) به رهبری دولت باغچلی، کردهای هوادار اوجالان، سومین حزب از چهار حزب مجلس ترکیه شوند.

با این حال در مورد ساختار فرضی ایده آل پ.ک.ک و اوجالان، یعنی خودگردانی دموکراتیک، اختلاف نظرات و تناقضات فراوانی وجود دارد. یکی از مهمترین تناقضاتی که در این مورد وجود دارد، این است که حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) به رهبری صلاح الدین دمیرتاش، بارها اعلام کرده که لازم است نه تنها در استان‌های کردنشین، بلکه در کل 81 استان ترکیه، قدرت سیاسی و اجرایی بین دولت مرکزی و نهادهای محلی تقسیم شود و حتی نهادهای دفاعی، انتظامی و امنیتی نیز در اختیار مردم استان‌ها باشد. این همان موضوع مهمی است که بنا به اعتقاد کارشناسان امنیتی و سیاسی ترکیه، اقدامی آشکار برای تبلیغ غیر مستقیم تجزیه طلبی بوده و ارتباطی با ساختارهای مرسوم و مشابه نهادهای محلی و استانی کشورهای اروپایی ندارد.

شعله‌ور شدن مجدد جنگ در ترکیه

پیش از آن که یکبار دیگر جنگ و درگیری بین پ.ک.ک و ترکیه آغاز شود و حتی پیش از آنکه انتخابات سراسری در 2 دور اول و دوم برگزار شود، در برخی از شهرهای کردنشین ترکیه نظیر جیزره و سلوپی در استان شرناخ، تصاویری از برخی جوانان و نوجوانان کُرد در روزنامه‌های ترکیه منتشر شد که نشان می‌داد آنان چهره خود را با نقاب پوشانده و در ساعات خاصی از شبانه روز با ایجاد ایستگاه‌های ایست بازرسی نمادین، اقدام به کنترل کارت شناسایی عابران و سرنشینان خودروها می‌کردند و با این اقدام ساده، نشان می‌دادند که پلیس و نهادهای انتظامی شهر را قبول ندارند و آنها باید کنترل شهر را در دست داشته باشند. در آن فضای آرام و بدون تنش که می‌توان آن مقطع را یکی از امن‌ترین و طلایی‌ترین مقاطع تاریخی ۴۰ سال اخیر ترکیه دانست، این موضوع چندان برجسته نشد و دمیرتاش در پاسخ به سوال خبرنگاران مشتاق و کنجکاو، تنها به گفتن این جملات اکتفا کرد: «این جوانان از ما دستور نمی‌گیرند و ما بارها صحبت کرده‌ایم، اما نتوانسته‌ایم مانع از ادامه کارهایشان شویم.»

رسانه‌ها در همان زمان نوشتند که این جوانان نافرمان، گروهی به نام «اتحادیه دموکراتیک جوانان مدافع میهن» (YDGH) هستند و نه از دمیرتاش و نهادهای شهری پیدا و پنهان پ.ک.ک، بلکه مستقیماً از شورای رهبری این حزب که در کوهستان قندیل اقلیم کردستان عراق مستقر هستند، دستور می‌گیرند. آنان در آن دوره سلاح در اختیار نداشتند، اما مانند چریک‌های پ.ک.ک لباس پوشیده و در برخی محلات حاشیه شهر، در حال تمرین نظام جمع بودند، اما همان افراد کم سن و سال، امسال غالباً مسلح شدند و هم اکنون در چند شهر کردنشین نظیر خانی، فارقفین و سور در استان دیاربکر، نوسیبین در استان ماردین و جیزره و سلوپی در استان شرناخ، با نیروهای پلیس و ارتش در حال جنگ هستند. آنان همچون سابق آرام و دارای فعالیت محدود نیستند، بلکه توانسته‌اند با در اختیار گرفتن ماشین آلاتی همچون بیل مکانیکی و بولدوزور شهرداری‌های حزب دموکراتیک خلق‌ها، در محلات شهر، خندق و کانال حفر کرده و نیز با تسخیر مدارس و برخی ساختمان‌های مسکونی، سنگر گرفته و درگیری شهری و خیابانی راه بیندازند!

بنا بر اعلام آمار و اطلاعات رسمی که توسط افغان آلا وزیر کشور ترکیه در اختیار رسانه‌ها گذاشته شده، در درگیری‌های اخیر تنها در عرض 3 روز در سه شهر کردنشین، 68 نفر از اعضای پ.ک.ک کشته شده و سه تن از آنان نیز دستگیر شده‌اند و میزان تلفات نیروهای نظامی و انتظامی ترکیه نیز در همان درگیری‌ها، چهار نفر اعلام شده است. افغان آلا همچنین اعلام کرد، 18 شهردار وابسته به حزب دموکراتیک خلق‌ها که با شاخه نظامی پ.ک.ک همکاری کرده و ماشین آلات شهرداری خود را در اختیار چریک‌ها گذاشته‌اند، مورد بازجویی قرار گرفته و 15 تن از آنان، پست خود را از دست داده‌اند.

در این بین در چند شهر، مقررات منع آمد و رفت و حکومت نظامی اعلام شده و بسیاری از خانواده‌ها برای تامین آذوقه و مایحتاج خود با مشکل روبرو شده‌اند و تلویزیون‌های ترکیه تصاویری را پخش کردند که نشان می‌داد یک نوجوان سمپات پ.ک.ک که چهره خود را با نقاب پوشانده، خونسردانه به روی اتومبیل شهروندان کُردی که قصد دارند شهر و دیار خود را ترک کنند، تیراندازی می‌کند و در نتیجه این اقدام، یک دختر نوجوان از ناحیه سر مجروح می‌شود.

برخی از کارشناسان ترکیه بر این باورند که پ.ک.ک قصد دارد با تجاربی که در جنگ و جدال شهری و خیابانی در کوبانی سوریه به دست آورده، در چند شهر کردنشین ترکیه به شکل پایلوت و آزمایشی، خودگردانی ایجاد کند. در این مورد، صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌ها، آشکارا مخالفت خود را ابراز و اعلام کرده که نهادهای خودگردان، باید از راه مبارزات دموکراتیک و پارلمانی ایجاد شوند و ایجاد چنین ساختاری با زور سلاح، ممکن و منطقی نیست. همچنین آلتان نماینده اسلامگرای شهر دیاربکر که گفته می‌شود با وجود آن که عضو حزب دموکراتیک خلق‌هاست، اما مواضع منتقدانه‌ای علیه اوجالان و پ.ک.ک دارد، در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی سی.ان.ان ترک اعلام کرد: بارها به سران پ.ک.ک گفته‌ام، جنگ را به داخل شهرها نکشانند، اما سخنان ما تاثیری ندارد.

فواید کوتاه مدت جنگ با پ.ک.ک برای دولت داوداوغلو

واقعیت این است که در حال حاضر، مذاکرات صلح با پ.ک.ک، به خاطر اقدامات خشونت آمیز پ.ک.ک از یک سو و رفتار لجوجانه اردوغان از دیگر سو، به طور کامل متوقف شده و امید چندانی برای استقرار امنیت در استان‌های کردنشین ترکیه وجود ندارد. در شرایط کنونی، درگیری با پ.ک.ک به شکل کوتاه مدت به نفع داود اوغلو و حزب عدالت و توسعه است. چرا که این حزب پیش‌تر از سوی منتقدین و مخالفین ملی گرا به سازش با پ.ک.ک متهم می‌شد، اما حالا می‌تواند ادعا کند که برای استقرار امنیت در جنوب و جنوب شرقی ترکیه و نیز در شمال عراق، در حال نبرد است.

از دیگر سو، ادامه این درگیری‌ها، مشروعیت و شهرت حزب دموکراتیک خلق‌ها را به عنوان یکی از نهادهای اقماری پ.ک.ک در مجلس ملی ترکیه زیر سوال می‌برد و موجب آن می‌شود که سیاستمداران این حزب نتوانند در مقابل حزب عدالت و توسعه و اقدامات انحصارطلبانه آن، حرفی برای گفتن داشته باشند.

اما کیست که نداند در کنار مشغولیت‌ها و مشکلاتی همچون تنش‌های اخیر آنکارا با مسکو، دمشق، بغداد و تا حدودی تهران، ادامه روند کنونی ناممکن است و سران حزب عدالت و توسعه ناچارند راهی برای شروع مجدد مذاکرات صلح با پ.ک.ک پیدا کنند.