خودروسازان و مساله آلودگی‌هوا

آرمان: آلودگي هوا باز هم ميهمان ناخوانده شهرهاي ايران شده است. باز هم شاهد هواي دودگرفته‌اي هستيم كه بالاي سطح شهرها را فراگرفته در حالي كه عنوان شد روز دوشنبه آلوده‌ترين روز امسال بوده است. اينكه افراد سالخورده، كودكان و ساير گروه‌هاي حساس دراين روزها كمتر بيرون از منزل تردد كنند، گره حل اين معضل نيست اما نمي‌توان انتظار داشت اين معضل بزرگ كه حاصل سال‌ها بي‌مهري و بدرفتاري با طبيعت است يك شبه باز شود. در گذشته عامل اصلي توليد دود و دم اگزوز اتومبيل بود زيرا پتروشيمي‌ها بنزيني توليد مي‌كردند كه اين بنزين سرشار از «بنزن» بود. بنزن ماده‌اي سرطان زاست اما استاندارد شدن بنزين و عدم استفاده از مواد خطرناك براي سلامتي بشر در استاندارد يورو-4 لحاظ شده است. بايد گفت اقداماتي كه تاكنون براي كاهش آلودگي هوا انجام شده لازم بوده اما كافي نبوده است.

خودروها و افزايش آلودگي

حذف بنزين داخلي سرطان‌زا اصلي‌ترين اقدامي بود كه براي كاهش آلودگي هوا صورت گرفت در حالي كه همه فاكتورهاي ديگر آلوده‌كننده هنوز هم به قوت خود باقي هستند. در حال حاضر بيش از 2 ميليون و 800 هزار خودرو در پايتخت تردد مي‌كند كه علاوه بر افزايش آلودگي هوا بايد گفت خيابان‌ها ظرفيت اين حجم خودرو را ندارند. اين به استثناي آمار سرسام‌آور موتورسيكلت‌هاي دودزا و ساير ميني بوس‌ها و ناوگان حمل و نقل عمومي فرسوده است كه خودشان بار اضافي افزايش معضل آلودگي هوا به شمار مي‌روند.

وارونگي دما

مسير اصلي و جهت وزش باد در پايتخت مسير غرب به شرق است كه متاسفانه اكثر ساختمان‌هاي بلندمرتبه تهران در اين مسير ساخته شده و اين خودش يعني ايجاد يك سد بزرگ در جهت وزش باد براي خارج كردن آلودگي و جابه‌جايي آن. ايستايي هواي تهران در فصل سرد باعث افزايش آلودگي مي‌شود. وارونگي هوا فرايندي است كه طي آن در فصول گرم دود و دم ناشي از تردد خودروها و صنايع آلاينده بالاي شهرها جمع مي‌شود و اين دود و دم در فصل سرد به نزديك زمين مي‌آيد تا هواي سرد و سالم بالا رفته و جاي آن را بگيرد. اين هواي دود گرفته كه در فصل گرم تشكيل مي‌شود و بالاي سطح شهرها را فرا مي‌گيرد در بقيه فصول سال مانند دم‌كني عمل مي‌كند و باعث مي‌شود زير سطح آن لايه حرارتي قرار بگيرد و اين لايه محافظ اجازه نمي‌دهد هوا با وزش باد جابه‌جا شود.

توسعه حمل و نقل عمومي

مترو و توسعه آن اصلي‌ترين و راهگشاترين راهكار براي حل معضل آلودگي هواست. در حال حاضر سالانه 25 كيلومتر بر خطوط مترو در تهران افزوده مي‌شود و اين يك ركورد جهاني است. علاوه بر اين هر شهروند تهراني در حال حاضر سهميه 17 متر فضاي سبز دارد و بايد اين سهم مورد توجه قرار بگيرد و بيشتر شود. از سوي ديگر اتوبوس‌هاي BRT نقش مهمي در كاهش آلودگي هوا دارند زيرا اين اتوبوس‌ها با تردد در مسيرهايي كه خودروهاي شخصي امكان ورود به محدوده آن را ندارند تمايل براي سفر كردن با آنها در مواقع پرترافيك را بيشتر مي‌كنند.

خودروهاي بي‌كيفيت داخلي

در اين ميان وقتي 120 هزار خودرو به خيابان‌ها اضافه مي‌شود ديگر نمي‌توان انتظار داشت گره ترافيكي و آلودگي هوا برطرف شود. خودروسازان داخلي باید به مساله آلودگی هوا توجه کرده و برای ارتقای محصولات خود بکوشند. خودروهاي بي‌كيفيت كه از نظر استانداردهاي زيست محيطي به هيچ‌وجه تاييد نمي‌شوند گره آلودگي هوا را به كلافي سردرگم تبديل مي‌كنند كه ديگر قابل باز شدن نيست. هر چقدر هم كه ناوگان حمل و نقل عمومي را گسترش دهيم و براي استفاده مردم از آن فرهنگ‌سازي كنيم نمي‌توان انتظار داشت با آوردن يك دفعه اين حجم خودرو به خيابان‌ها مشكلات برطرف شود.

خودورهاي تك‌سرنشين

توسعه حمل و نقل عمومي مستلزم كنترل خودروهاي تك سرنشين است در حالي كه اين اقدام نيز سختي‌هاي خاص خودش را دارد. در ايالات متحده آمريكا تردد خودروهاي تك سرنشنين ممنوع است. اين ممنوعيت باعث شده در درجه اول در مسيرهايي كه تردد تك‌سرنشين‌ها آزاد است صف عريض و طويلي ايجاد شود و همه بخواهند از آن مسيرها به جاي مسير اصلي تردد كنند. در كنار آن افرادي كه مجبورند با خودروی شخصي خود از مسيري هرروز تردد كنند بايد حتي دست به گريبان افراد ديگر شده و به آنها پول پرداخت كنند تا در خودروی آنها بنشينند که بتوانند تردد كنند. استفاده از بادكنك يا ماكت نيز يكي ديگر از شگردهاي افراد براي دور زدن قانون و تردد با خودروی شخصي است. اگر عبور و مرور خودروهاي تك سرنشين در كشور ممنوع شود بايد گفت خيابان‌ها و كوچه‌هاي تنگ و غيراستاندارد كشور ظرفيت تردد اين حجم خودرو و يورش احتمالي آنها را به مسيرهاي جايگزين ندارد و مشكلات ترافيكي تشديد مي‌شود. در اين وضعيت ترافيكي ايجاد مي‌شود كه همه اتوبان‌ها و شاهراه‌ها قفل مي‌شوند.

راهكارهاي كاهش آلودگي

قاليباف، شهردار تهران، چندي پيش اعلام كرد دو سلاح براي از بين بردن معضل آلودگي داريم. سلاح اول افزايش فضاي سبز است و سلاح دوم توسعه خطوط مترو است. اگر ما بتوانيم خطوط مترو را به همه نقاط پايتخت بكشانيم مانند شهر لندن مي‌توانيم انتظار داشته باشيم به ميزان زيادي از حجم تردد‌هاي داخل شهري كم شود. ممنوعيت ورود خودروها به خيابان‌هاي اصلي و شلوغ در ساعات اوج ترافيك نيز طرح خوبي بود و اين روزها ديگر با مبلغ سه ميليون توماني كه براي خريدن طرح ترافيك تعيين شده كمتر كسي حاضر مي‌شود براي تردد در اين مسيرها اين مبلغ را بپردازد. به نظر من اگر با فرهنگ‌سازي نمي‌توان افراد را وادار به استفاده از حمل و نقل عمومي كرد با جريمه نيز اين اتفاق نمي‌افتد، در حالي كه اگر مردم ببينند تردد با وسيله عمومي به نفعشان است حتما ترجيح مي‌دهند آن را انتخاب كنند. بالا بردن هزينه تردد با خودروی شخصي مانند قيمت بنزين و به همان نسبت كاهش قيمت تاكسي و اتوبوس و افزايش تعداد آن از اقدامات عملياتي كاهش آلودگي هواست. با اين وجود نبايد و نمي‌توان انتظار داشت معضل آلودگي هواي تهران و كشور به اين زودي‌ها برطرف شود زيرا برنامه ريزي و نتيجه گرفتن از برنامه‌هاي اجرايي در اين زمينه نيازمند اختصاص زمان و بودجه است.