تلاش ترکیه برای تغییر معادلات عراق

مهر: دولت ترکیه در ادامه سیاست های تنش زای خود در منطقه اقدام به استقرار شماری از نیروها و ادوات نظامی سنگین خود در نزدیکی شهر موصل به بهانه آموزش نیروهای کرد برای مقابله با داعش کرد.

این اقدام ترکیه با واکنش های تند مقامات عراق و همسایگان و اتحادیه عرب مواجه شده است. در همین راستا گفتگویی داشته ایم با «صادق ملکی» کارشناس ارشد مسایل منطقه که مشروح آن در زیر آمده است.

*علت اصلی استقرار نیروهای ترکیه در نزدیکی موصل چیست؟

ترکیه در راهبرد کلان خودش معادلات جدید بعد از سقوط صدام در عراق را به نفع خودش ارزیابی نمی کند و بزرگترین مشکل ترکیه در حال حاضر این است که می خواهد به هر طریقی حتی با تجاوز به خاک عراق و ایجاد ناامنی در این کشور معادلات را به نفع خودش تغییر دهد. ورود نیروهای ترکیه به خاک عراق با هیچ یک از موازین بین المللی همخوانی ندارد و تمامی مقامات عراقی این اقدام را محکوم کرده اند و خواستار خروج نیروهای ترکیه از شمال عراق شده اند.

ترکیه علت ورود نیروهایش به شمال عراق را آموزش نیروهای کردستان برای مقابله با داعش عنوان کرده است که دروغ است زیرا اطلاعات منتشر شده توسط روس ها و بسیاری از مخالفان دولت ترکیه در داخل این کشور حمایت های دولت ترکیه از داعش را محرز کرده است. به نظر می رسد ترکیه قصد دارد با این بهانه داعش را با عنوان و بهانه دیگری حفظ کند. در راهبرد کلان، ترکیه قصد تسلط بر عراق و سوریه را دارد و برای این کار از هر اهرمی استفاده می کند که این سیاست ها را در اقداماتی مثل پناه دادن به الهاشمی که عامل بسیاری از ترورها در عراق بود می توان دید و یا از آن مهمتر خرید نفت اقلیم کردستان عراق بدون همانگی با دولت مرکزی بغداد است.

*با توجه به وضعیت موجود ادامه حضور ترکیه در نزدیکی موصول چه مدت می تواند ادامه یابد؟

با توجه واکنش های تند مقامات عراقی و مردمی عراق و مخالفت های همسایگان عراق از جمله ایران و کشورهای عربی و اتحادیه عرب و روسیه به نظر می رسد ترکیه در وضعیت دشواری قرار گرفته و بعید به نظر می رسد که ترکیه بتواند ورودش را ادامه دهد. ترکیه در سال های گذشته نیز به بهانه مبارزه با گروه پ ک ک ورودهایی را به داخل خاک عراق داشته است که با واکنش های بین المللی از جمله خود آمریکا مجبور به ترک خاک عراق شده است. اما اخیرا با توجه به تحولات نوعی هماهنگی بین اقلیم کردستان و آنکارا دیده می شود مخصوصا با جناح بارزانی. به نظر می رسد این ورود هم با هماهنگی و نوعی تایید تلویحی اقلیم صورت گرفته است. اقلیم کردستان عراق قصد دارد در تحولات آینده در کنار ترکیه قرار گیرد و یکی از این تحولات آینده حرکت سریعتر اقلیم به سمت استقلال است. هر چند استقلال کردستان زمانی خط قرمز آنکارا بوده ولی اینطور به نظر می رسد که ترکیه در حال حاضر ترجیح می دهد در مقابل دولت قدرتمند شیعه در مرکز عراق به حمایت از کردهای سنی بپردازد و آنها را به نوعی متحد خود می داند و بودن بخشی از عراق در دست کردها را برای خود مطلوبتر از یک عراق متحد می داند. ماهیت اصلی اقدام ورود ترکیه را باید از این منظر تحلیل کرد.

تا زمانی که عراق در دست صدام بود ترکیه ملاحظه ای نداشت اما با سقوط صدام و انتقال قدرت به شیعیان این معادله به ضرر ترکیه رقم خورد و برداشت ترکیه این شد که ژئوپولتیک منطقه به نفع ایران رقم خورده است لذا در این سالها تلاش ترکیه تغییر این معادله بوده است.

*آیا تلاش برای تجزیه عراق برای خود ترکیه تبعات نخواهد داشت؟

این پارادوکس برای ترکیه می تواند هم آثار مثبتی داشته باشد و هم آثار منفی مثل داعش که مورد حمایت ترکیه است ولی در عین حال حمایت از این گروه تروریستی تبعاتی هم برای این کشور داشته است. در حال حاضر به نظر می رسد ترکیه قصد دارد در بعد داخلی با حمایت از جناح بارزانی در عراق اختلافی را بین این جناح و پ ک ک یعنی کردهای ترکیه به نفع خود ایجاد کند و از کردهای اقلیم در راستای تضعیف کردهای سوریه و داخل ترکیه استفاده کند. در بعد سیاست خارجی هم ترکیه قصد دارد با جذب عناصر دولت اقلیم به سمت خود از آنها در راستای تضعیف دولت شیعی بغداد استفاده کند.

یکی از عوامل مهم تحولات عراق نزدیکی عنصر کردی و شیعه بود اما الان مدتی است که این معادله با ورود ترکیه و عربستان تا حدودی تغییر کرده است. زمانی شخص اردوغان اعلام کرده بود خط قرمز ترکیه استقلال کردستان عراق است اما سال گذشته معاون نخست وزیر ترکیه اعلام کرد که استقلال کردستان عراق مسئله داخلی عراق است و عملا مانع خارجی بر سر راه استقلال منطقه کردستان عراق برداشته شد. در نگاه مذهبی حاکم بر سیاست خارجی ترکیه هم با توجه به این که اکثریت کردهای شمال عراق سنی مذهب هستند، آنکارا کردهای عراق را عقبه نگاه عثمانی خود می داند. البته همه اینها می تواند نوعی توهم باشد زیرا ممکن است برداشتن مانع از سر راه استقلال کردستان عراق تبعاتش به داخل کردستان ترکیه هم کشیده شود. اما در حال حاضر ترکیه نگاه تاکتیکی و مقطعی به این تحولات دارد و سیال بودن تحولات منطقه می تواند تبعات سنگینی را برای ترکیه به وجود آورد بطوریکه حتی منجر به تجزیه ترکیه هم شود.

*آیا می توان ورود ترکیه به عراق و تنش آفرینی این کشور را که کاملا در راستای منافع غرب است بدون هماهنگی با آمریکا و متحدان غربی اش دانست و اینگونه تصور کرد که ترک ها از تبعات این اقدامات خود ناآگاه هستند؟

ترکیه ناآگاه نیست اما ممکن است بازی بخورد. ورود غربی ها در منطقه در گذشته هم نتایج خوبی برای منطقه نداشته و تبعات بسیار بدی هم به بار آورد. بسیاری از بحران های منطقه حاصل ورود غربی ها است. کاری که الان اردوغان هم در داخل ترکیه و هم در سیاست خارجی انجام می دهد، بحران سازی است. از سال 2008 تمام سیاست های داخلی و خارجی اردوغان بحران سازی بوده است. ترس از بحران در داخل ترکیه موجب اتحاد طرفداران حزب حاکم شده است و در سیاست خارجی هم تنش صفر با همسایگان تبدیل به تنش صرف شده است از جمله با دوستانی مثل ایران. ترکیه با بحران سازی در منطقه می خواهد برای خودش منافعی ایجاد کند که نگاهی به سیاست های آنکارا در سوریه و عراق این را ثابت می کند حتی خطای استراتژیک ترکیه در هدف قرار دادن جنگنده سوخو نیز بر همین اساس بوده است. عواقب سیاست بحران سازی توسط ترکیه و تلاش برای مدیریت آن می تواند موجبات حضور قدرت های فرامنطقه ای در منطقه را فراهم کند که در نهایت این به نفع هیچ یک از کشورهای منطقه و ملت های منطقه نخواهد بود.

*آیا اقلیم کردستان عراق توانایی تاثیرگذاری بر روابط ترکیه و گروه پ ک ک را دارد؟

اقلیم کردستان عراق در حال حاضر در منطقه محدود خودش دارای قدرت مانور زیادی است به حدی که مبادرت به فروش نفت به ترکیه بدون هماهنگی با بغداد می کند و همچنین در برخی پروژه ها معاملاتی را با ترکیه انجام می دهند که ارزش آنها بیش از 10 میلیارد دلار است. محدودیت هایی که اقلیم کردستان عراق برای پ ک ک ایجاد کرده یک واقعیت است یا حتی حملات هوایی ترکیه علیه پ ک ک در شمال عراق بیشتر با هماهنگی اربیل صورت می گیرند تا بغداد. این قابلیت ها حتما در قیاس با قابلیت های دولت های منطقه ای نیست اما همین قابلیت ها برای ترکیه فرصت هایی ایجاد کرده است تا بر روی اقلیم حساب باز کند. همین که اقلیم باعث تضعیف دولت مرکزی عراق شده است برای ترکیه یک امتیاز است. همینکه اقلیم منافعش در راستای پ ک ک قرار نگرفته و حتی در بعضی موارد اقلیم با پ ک ک برخورد هم کرده برای ترکیه یک امتیاز است. همین که اقلیم با کردهای شمال سوریه هماهنگ نیست و بیشتر با آنکارا هماهنگ است برای ترکیه امتیاز است. اینها فاصله هایی است که آنکارا بین کردها به نفع خود مدیریت کرده است.

*در پی تنش های اخیر بین ترکیه و روسیه اردوغان اعلام کرده است منابع تامین انرژی خود را متنوع خواهد کرد و به روسیه وابسته نخواهد بود. آیا این اقدام در کوتاه مدت امکان پذیر است؟

بازی پیچیده ای در منطقه در جریان است حالا اردوغان یا این بازی پیچیده را درک نکرده و یا خودش بخشی از این بازی پیچیده است. اقداماتی که اردوغان در سال های گذشته در منطقه انجام داده عملا به نفع غرب و رژیم اسرائیل نتیجه داده است. در حالیکه روسیه در پی ساقط شدن جنگنده اش به دنبال انتقام از ترکیه است این حرف که اردوغان بگوید ما به دنبال تغییر منابع تامین انرژی هستیم صرفا یک بلوف سیاسی است. انرژی مسئله ای نیست که یک روزه یا چند ماهه بتوان فرمان آن را تغییر داد. چنین اقدامی نیازمند زیر ساخت های وسیعی است که ایجاد آنها چند سال طول می کشد. موضوع انرژی موضوع پیچیده ای است و ملاحظات سیاسی آن بسیار بیشتر از ملاحظات اقتصادی و فنی است. الا هیچ یک از کشورهای منطقه توان جایگزینی انرژی روسیه را ندارند زیرا 56 درصد گاز ترکیه از روسیه تامین می شود. این ادعای اردوغان بلوف سیاسی برای تلطیف فضا علیه خودش در داخل و در منطقه است. همچنین شاید بخواهد با این آدرس غلط همگرایی ایران و روسیه در سوریه را هم به نوعی تحت الشعاع قرار دهد که به نظر نمی رسد ایران این را درک نکند.

*تنش های اخیر بین روسیه و ترکیه تا چه اندازه می تواند در روابط روسیه و ناتو تاثیرگذار باشد؟

ترکیه برای ناتو است و نه ناتو برای ترکیه. حتی برخی خواستار اخراج ترکیه از ناتو هستند که این امر نشان دهنده عقبه ذهنی برخی از اعضای ناتو در قبال ترکیه است. ورود ترکیه به ناتو هم جایزه حضور ترکیه در بحران کره بود که به دنبال آن ترکیه جبهه جنوبی ناتو در برابر پیمان ورشو شد. یعنی ترکیه سپر بلای ناتو و اروپا بوده است. بعید می دانم ناتو سرمایه گذاری سنگینی بر روی ترکیه بکند. در این حادثه هم گرچه ناتو از ترکیه حمایت کرد اما تلویحا خواستار حل و فصل تنش بین آنکارا و مسکو شد. در جریان تنش های یونان و ترکیه هم ناتو اکثرا طرف یونان را گرفته است. بعید می دانم ناتو به خاطر ترکیه وارد درگیری با روسیه شود مگر اینکه تحولات منطقه پیچیده شود و منافع استراتژیک ناتو در منطقه تهدید شود.

*نظر شما درباره تحولات اخیر و تنش های اخیر بین ایران و ترکیه بعد از اظهارات اردوغان در خصوص تماس تلفنی اش با رئیس جمهوری اسلامی ایران چیست؟

اظهارات اردوغان درباره ایران یک طنز تلخ است از یک طرف این مسئله نشان می دهد که اردوغان از دایره تعادل خارج شده و همچنین نشان می دهد وی از آداب مسندی که به عنوان رئیس جمهور ترکیه بر آن تکیه زده کمی دور شده است. اردوغان گفته دولت ایران بر اساس دروغ و افترا برپا شده است در حالیکه مصداق واقعی دروغ و افترا خود اردوغان است. کمک ها به داعش و تکذیب آن و بعدا اثبات و بر ملا شدن آن توسط مخالفان داخلی و روسیه، بیانگر این است که سیاست های اردوغان بر اساس دروغ و افترا پایه گذاری شده است. حتی اگر در مذاکرات چنین صحبتی بین آقای روحانی و اردوغان مطرح شده باشد که من بعید می دانم آقای روحانی اجازه چنین جسارتی را به اردوغان داده باشد، معمول نیست که محتوای مذاکرات سیاسی بیرون درز کند. درز محتویات مذاکرات سیاسی بیانگر این است که اردوغان به آداب پایبند نیست.