تاریخچه زیارت با پای پیاده‌ به نجف اشرف

ابنا: زیارت خانه خدا، حرم پیامبر صلی الله علیه و آله، مسجد الاقصی، مسجد کوفه، مشاهد ائمه اطهار علیهم السلام و مراقد امامزادگان، از امور مهم معنوی شمرده شده و آیات و روایات بسیاری درباره فضیلت آن‌ها وارد شده است. پاداش زیارت علاوه بر آثار دنیوی و پاداش‌های اخروی مختلفی که برای زیارت بیان شده، در برخی روایات هم آمده است که اهل بیت(ع) زیارت زوار را پس می‌دهند و وحشت قبر و هراس قیامت را از آن‌ها دور کرده[۱] و ایشان را مورد شفاعت خود قرار می‌دهند.[۲] آثار و فضایل زیارت با پای پیاده زیارت، فوائد و ثمرات گوناگونی دارد؛ از جمله خدا‌شناسی، حجت‌شناسی، تزکیه نفس، بیداری دل‌ها و یاد آخرت. تعظیم شعایر، اعلام وفاداری نسبت به خدا و برگزیدگان وی و ابراز ادب و ارادت به فرد یا افراد مورد زیارت، از شاخص‌ترین اهداف آن محسوب می‌شود. این بزرگداشت و نکوداشت، زمانی که با پای پیاده صورت گیرد، علاوه بر «تبلیغات دینی» و «ترویج فراوان شعایر»، سبب ایجاد ارتباط معنوی عمیقی شده و جلوه‌ای عاشقانه از بندگی را به رخ می‌کشد. تاریخ زیارت پیاده زیارت با پای پیاده، بزرگداشتی است که از گذشته بوده و اختصاص به زمان حاضر ندارد. نقل شده است که حضرت آدم هزار بار به زیارت خانه خدا رفت، در حالی که این مسیر را به وسیله قدم‌هایش پیمود.[۳] نیز گفته شده است که قیصر، پادشاه روم نذر کرد که اگر در نبرد با امپراتوری ایران پیروز شود، از مقر حکومت خود (قسطنطنیه) پیاده به زیارت بیت المقدس برود.[۴] زیارت پیاده در اسلام در دین مبین اسلام نیز، زیارت با پای پیاده، سنتی حسنه شمرده شده و سفارش بسیاری بر آن شده است. امام صادق(ع)، محبوب‌ترین وسیله تقرب بنده به خداوند را زیارت خانه او با پای پیاده دانسته و می‌فرمایند: یک حج با پای پیاده، برابر با هفتاد حج است.[۵] همچنین زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده نیز مورد سفارش بسیاری قرار گرفته و امام صادق (ع) می‌فرماید: هر که پیاده به زیارت امام حسین(ع) رود، هر گامى که بردارد و بگذارد، ثواب آزاد کردن بنده‌اى از اولاد اسماعیل را دارد و در روایت دیگری نیز می‌فرمایند: هر که پیاده به زیارت قبر امام حسین (ع) رود، خداوند متعال به عدد هر گام برای او هزار حسنه نوشته و هزار گناه را از او محو مى‌کند[۶]. و روایات در این باب، بسیارند. خود اهل بیت(ع) نیز به این سنت نیکو اقدام کرده‌اند و نقل شده است که امام حسن(ع) بیست و پنج مرتبه از مدینه با پای پیاده به زیارت خانه خدا رفتند[۷]. امام حسن(ع) در مسیر زیارت خانه خدا، از مرکب پیاده شده و مسافت بین مدینه تا مکه را با پای پیاده طی نموده و تمام کاروان نیز به تأسی از ایشان از مرکب پیاده شدند؛ به گونه‌ای که دیگر سواره‌ای در کاروان وجود نداشت.[۸] در روایت دیگری نیز بیان شده است که امام حسین (ع) راه را پیاده می‌پیمود، در حالی که محمل‌ها و جهاز‌ها در کنار ایشان حرکت می‌کردند.[۹] زیارت امیرالمؤمنین(ع) در نجف، با پای پیاده امام صادق (ع) می‌فرماید: «هر که پیاده به زیارت امیر مؤمنان(ع) رود، خداوند متعال به هر گامى ثواب یک حجّ و یک عمره براى او نوشته می‌شود، و اگر پیاده برگردد، به هر گامى، براى او ثواب دو حجّ و دو عمره می‌نویسند».[۱۰] اما این زیارت نیز مانند مناسک دیگر، در قرن‌های گوناگون اسلامی و به مقتضای حکومت‌های مختلف، مشکلات بسیاری به خود دیده و‌‌ همان گونه که خود زیارت ائمه اطهار(ع) در زمان‌ها و مکان‌های مختلف دچار سختی‌های فراوان بوده، سنت پیاده‌روی نیز دارای فراز و نشیب بوده است. حاکمان حکومت‌های شیعی مانند حکومت آل بویه و حکومت صفویه، به این سنت حسنه اقدام کرده و سعی در تبلیغ آن بین شیعیان داشته‌اند. بنا به نوشته ابن جوزی، جلال الدوله، یکی از نوادگان عضدالدوله[۱۱]، در سال ۴۳۱ ه. ق با فرزندان و جمعی از یاران خود برای زیارت، رهسپار نجف شده و از خندق شهر کوفه تا مشهد امیرالمؤمنین(ع) در نجف را که یک فرسنگ فاصله بود، پیاده و با پای برهنه پیمود[۱۲]. زیارت پیاده امیرالمؤمنین(ع) در آخر صفر روز بیست و هشتم صفر روز ارتحال نبی اعظم حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله است. از آنجا که مطابق نص صریح قرآن کریم[۱۳] و روایات نبوی متعدد، جان پیامبر و امیرمؤمنان متحد است، روز ارتحال پیامبر (ص) روز زیارتی امیرالمؤمنین نیز محسوب می‌شود. مشابه همین است در روزهای دیگر مربوط به پیامبر اکرم (ص) مانند مبعث که در آن‌ها نیز زیارت حضرت علی (ع) وارد شده است.[۱۴] بنابراین، در روز ۲۸ صفر، مردم مناطق مختلف عراق به سوی مرقد مطهر امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نجف اشرف می‌روند و ایشان را زیارت می‌کنند. بسیاری از آنان از کربلا، حله، کوفه و... جاده نجف را پیاده طی می‌کنند. مردم دوستدار اهل بیت علیهم السلام در نجف و مسیرهای منتهی به آن نیز، با اینکه به تازگی از میزبانی زائران میلیونی اربعین فراغت یافته‌اند، اما احساس خستگی نکرده و با برپایی مواکب متعدد، از زوار ابوالحسنین (ع) نیز پذیرایی می‌کنند.[۱۵] زیارت پیاده امام رضا(ع) زیارت حضرت ثامن الحجج با پای پیاده نیز از دیرباز تاکنون رونق داشته است. «شاه عباس صفوی» و علمای بزرگ عصر ایشان همچون «مرحوم شیخ بهایی»، برای رواج فرهنگ زیارت در بین مردم، در سال ۱۰۰۹ ه. ق از اصفهان عزم مشهد کرده و با پای پیاده به زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) رفتند.[۱۶] همچنین نقل شده است که «مرحوم شیخ انصاری» طبق نذری که داشته، با پای پیاده به زیارت امام علی بن موسی الرضا(ع) رفت.[۱۷] هم اکنون در روز آخر صفر که مصادف بت سالروز شهادت امام هشتم(ع) است بیش از پنج میلیون عزادار از نقاط مختلف ایران و جهان به مشهد مقدس مشرف می‌شوند در حالی که که بسیاری از آنان این مسیر را پیاده طی کرده‌اند. ---------------- پی نوشت ‌ها: [۱] کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر بن محمد: ۱۱. [۲] کامل الزیارات: ۱۲. [۳] وسایل الشیعة، حر عاملی محمد بن حسن: ج۱۱ ص۱۳۲. [۴] فروغ ابدیت، سبحانی جعفر: ص۶۹۶. [۵] من لایحضره الفقیه: ج۳ ص۵۳. [۶] کامل الزیارات: ۱۸۳ و ۱۸۴ و ۱۸۵. [۷] فضائل الخمسه من الصحاح السته، حسینی فیروز آبادی مرتضی: ج۳ ص۳۵۱. [۸] صلح الحسن (ع)، آل یاسین راضی: ۲۷ و ۲۸. [۹] من لایحضره الفقیه: ج۳ ص۵۴. [۱۰] فرحه الغری، ابن طاووس عبد الکریم بن احمد: ۷۵. [۱۱] ابوشجاع عضدالدوله یا فناخسرو) پناه خسرو) یکی از امرای خاندان آل بویه در ایران و عراق بود. او بزرگ‌ترین امیر این خاندان شمرده می‌شود. [۱۲] المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، ابن الجوزی ابی الفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد بن علی: ج ۸، ص ۱۰۵. [۱۳] مطابق آیه شریفه مباهله (آیه ۶۱ سوره آل عمران) حضرت علی علیه السلام نفس و جان پیامبر است. [۱۴] مفاتیح‌الجنان، قمی شیخ عباس: باب زیارت امیرالمؤمنین علی علیه السلام. [۱۵] خبرگزاری اهل‌بیت علیهم السلام ـ ابنا [۱۶] ایران در عصر صفوی، راجر سیوری: ۹۷. [۱۷] مردان علم در میدان عمل، حسینی سید نعمت الله: ج۲ ص۳۷۵.