شكست سعودي‌ها در اوپك

شرق: اوپک «دو رو» دارد: اخباری علنی درباره وضعیت و مدیریت بازار نفت و بازی‌های پشت پرده برای رسیدن به اهداف سیاسی. یکصدوشصت‌وهشتمین اجلاس وزاری ١٢ کشور عضو اوپک پس از نزدیک به هفت ساعت مذاکرات فشرده با سه خبر کوتاه به کار خود پایان داد: «تصمیمی برای سقف تولید اوپک گرفته نشد. دبیرکلی عبدالله سالم البدری پس از ٩ سال به اتمام رسید و او تنها تا هفت ماه دیگر به‌عنوان جانشین دبیرکل، اوپک را اداره می‌کند. اندونزی هم دوباره به جمع اوپکی‌ها برگشت و تعداد اعضای این سازمان به ١٣ عضو ارتقا پیدا کرد». این جلسه یکی از طولانی‌ترین و پرچالش‌ترین جلسات اوپک بود. وزیر نفت عربستان بدون اینکه به هیچ سؤالی پاسخ دهد از دبیرخانه خارج شد. وزیر نفت ایران هم در جملات کوتاهی به خبرنگاران گفت: «اوپک نتوانست به یک تصمیم جدید برسد. تنها تصمیم گرفتیم دبیرکل (فعلی) را به جانشین دبیرکل تبدیل کنیم و آقای البدری برای هفت ماه تا انتخاب دبیرکل جدید به کارشان ادامه دهند». از زنگنه پرسیده شد که با توجه به نتیجه اجلاس آیا سقف تولید اوپک همان ٣٠ میلیون بشکه باقی می‌ماند؟ زنگنه در پاسخ گفت: «هیچ عددی تصویب نشد». این اخبار علنی اوپک بود. توصیفش را هم دبیرکل اوپک و رئیس نیجریایی کنفرانس وزرا دیشب بعد از اتمام اجلاس ارائه کردند.

دبیرکل چگونه بی‌تصمیمی اوپک را توجیه کرد؟

عبدالله سالم البدری بعد از هفت ماه دیگر نفر اول دبیرخانه اوپک نخواهد بود. وقتی خبرنگاران از او پرسیدند چرا در بیانیه پایانی نشست وزرا، عدد ثابتی به‌عنوان سقف تولید اوپک اعلام نشده است؟ پاسخ داد: «ما به این فکر نکردیم که عددی را در بیانیه پایانی ذکر کنیم. به آنچه رسیدیم این بود که در این موقعیت، وضعیت اقتصاد، کشورهای تولیدکننده و تولید جهانی نفت را در نظر بگیریم. امیدواریم که تولید و تقاضای نفت بین ماه‌های ژانویه تا ژوئن (٢١٠٦) برابر باشد». البدری با تأکید بر اینکه آینده اوپک قوی خواهد بود افزود: «اگر بخواهیم عددی برای تولید اوپک ذکر کنیم آن عدد تولید فعلی اوپک خواهد بود». نه‌تنها سالم البدری، بلکه سایر وزرا هم درباره میزان تولید اوپک بعد از اجلاس ١٦٨ مبهم سخن گفتند. چه، سقف تولید اوپک پیش از این اجلاس اخیر، ٣٠ میلیون بشکه در روز و تولید واقعی کشورهای عضو این سازمان ٣١میلیون‌و ٤٨٠ هزار بشکه بود. از همین جا بود که برخی خبرگزاری‌ها عدم تصمیم‌گیری جدید وزرا درباره سقف تولید را ادامه روند ٣١میلیون‌و ٥٠٠ هزار بشکه‌ای اعلام کرده بودند. حالا اما می‌توان این‌طور هم تعبیر کرد که اوپک فعلا عدد مشخصی را به‌عنوان سقف تولید ندارد.

البدری: طوری برنامه‌ریزی می‌کنیم که ایران برگردد

«ایران دوباره به بازار بازخواهدگشت. اما نمی‌دانیم که چه زمانی برخواهد گشت. به‌همین‌دلیل نمی‌توانیم عددی را برای تولید اوپک اعلام کنیم. درهرحال طوری برنامه‌ریزی خواهیم کرد که ایران بتواند بازگردد. تصمیم‌گیری درباره یک عدد مشخص (برای تولید اوپک) را تا جلسه بعد به تعویق انداختیم تا بتوانیم آن‌موقع تصمیم بگیریم». این را دبیرکل اوپک در کنفرانس خبری‌اش گفت. «امانوئل ایبی کاچیکو» وزیر نفت نیجریه هم در این کنفرانس خبری گفت: «مؤلفه‌های تأثیرگذار بر بازار نفت تغییر یافته است. ما باید اوضاع را بررسی و کاری کنیم که غیراوپکی‌‌ها هم برای متعادل‌کردن بازار نفت با اوپک همکاری کنند». رئیس کنفرانس اوپک از تمایل این سازمان برای برگزاری جلساتی با تولیدکنندگان غیراوپک به منظور رسیدن به تصمیم نهایی برای ایجاد ثبات در بازار نفت خبر داد. اینها اخبار علنی نشست ١٦٨ اوپک بود. بین خطوط این اخبار خبرهای دیگری هم قابل خوانش است. با آنهاست که می‌توان بازی‌های پشت پرده را خواند.

بی‌تصمیمی اوپک یعنی عربستان نتوانست

عربستان اگر می‌توانست ایده خود را مانند جلسات پیشین بر دیگر اعضای اوپک تحمیل کند اجلاس دیروز اوپک بی‌نتیجه پایان نمی‌یافت. یک منبع نزدیک به مذاکرات اوپک به «شرق» گفت: «اینکه در این جلسه هیچ تصمیمی گرفته نشد نشانه مثبتی است. معنی‌اش این است که عربستان مانند جلسات قبل نتوانسته نظرات خود را به دیگر اعضای اوپک بقبولاند». سعودی‌ها مثل همیشه با برنامه به کنفرانس اوپک آمده بودند. با مهره‌چینی‌های پشت پرده خودشان. نقشه پشت پرده را نیجریه بازی کرد. «تصمیمات بیشتر در نهادهای سیاسی کشورها گرفته می‌شود و ما اینجا بیشتر درباره نحوه هماهنگی این تصمیمات از منظر اجرائی صحبت می‌کنیم». این را زنگنه، به هنگام ورود به هتل محل اقامتش گفت. نیجریه چرا و به نیابت از کدام کشور بازی را آغاز کرد؟ وزیر نفت ایران مهره‌هایش را چگونه حرکت داد؟ حالا وقت آن است که از خوانش آمار شروع ‌کنیم و یک‌سال به عقب بر‌گردیم.

استراتژی سال گذشته عربستان ثمر نداشت

اجلاس یکصدوشصت‌وهشتم اوپک دیروز در شرایطی در محل دبیرخانه اوپک برگزار شد که نفت تولید شده در دنیا، در بازه زمانی ٩ماهه اول سال ٢٠١٥، حدود دو‌میلیون‌و ٥٠٠ هزار بشکه در روز بیش از مدت مشابه سال ٢٠١٤ بوده است. از این میزان یک‌میلیون‌و ٧٠٠ هزار بشکه در روز سهم کشورهای غیراوپک شده و کشورهای اوپک توانسته‌‌اند تنها یک میلیون بشکه به سهم بازار خود اضافه کنند. یکسال پیش، وقتی قیمت‌های نفت نصف شده بود، علی النعیمی، وزیر نفت عربستان در کنار وزرای کویت، امارات و قطر با توجیه مقابله با نفت‌های گران غیراوپک (به‌ویژه شیل اویل) دیگر وزرا را قانع کردند که سقف تولید ٣٠میلیون‌بشکه‌ای این سازمان را تغییر ندهند. بعدها از جلسه بسته، بيرون آمد که علی النعیمی با عباراتی نظیر «برود به جهنم» درباره رشد تولید نفت‌های شیل سخن گفته است. استراتژی النعیمی و شرکایش قرار بود جا را برای افزایش تولید کشورهای عضو اوپک آماده کند. آمارهای بالا نشان می‌دهد این استراتژی شکست خورد؛ حداقل برای سال اول.

نقش الجزایر و ونزوئلا در نشست وین چه بود؟

تجربه یک‌سال گذشته نشان داد کشورهای غیراوپک حتی در قیمت‌های پایین هم تولید نفت‌شان را افزایش داده‌اند. روسیه در ٩ ماهه اول ٢١٠٥ حدود ٩٠ هزار بشکه بر تولید نفتش اضافه کرده است. پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سال به ١١٠ هزار بشکه در روز هم برسد. کاهش رشد تولید نفت در کانادا، نه به خاطر قیمت‌های پایین که به‌دلیل آتش‌سوزی در ایالت آلبرتا رخ داده است، که کانادا هم توانسته ٥٠ هزار بشکه به تولید نفتش بیفزاید. تغییر چندانی هم در تولید نفت برزیل به‌عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده نفت گرانِ غیراوپک ایجاد نشده است. اعداد رشد تولید نفت آمریکا هم جالب است. تولید نفت آمریکا در سال ٢٠١٤ میلادی حدود یک‌میلیون‌و ٧١٠ هزار بشکه در روز رشد داشت. در سال ٢٠١٥، تولید نفت آمریکا حدود ٨١٠ هزار بشکه رشد کرده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم به ٨٨٠ هزار بشکه در روز برسد؛ به‌عبارت ساده‌تر، هرچند در یک‌سال گذشته، رشد تولید نفت آمریکا کاهش یافته است؛ اما این کاهش اولا: مطابق انتظارات نبوده؛ ثانیا: تولید نفت اوپک جایگزین آن نشده است. در چنین شرایطی است که عربستان از سوی کشورهای مختلف تحت فشار قرار گرفته است. «جدا از ایران، الجزایر و ونزوئلا در جمع‌های بسته اوپک، به‌شدت به کاهش درآمدهای‌شان اعتراض دارند. این موضوع فشار بر عربستان را برای اتخاذ تمهیداتی برای بالاکشیدن قیمت نفت زیاد کرده است». به اینجا که رسید، سعودی‌ها مهره‌های‌شان را حرکت دادند.

بازی رسانه‌ای سعودی چه بود؟

وزیر نفت عربستان سعودی سه روز پیش از آغاز اجلاس یکصدوشصت‌وهشتم اوپک، به وین آمد. علی النعیمی در بدو ورودش گفت: «چه کسی گفته است ما به دنبال حفظ سهم در بازارهای جهانی هستیم؟». توصیف وال‌استریت ژورنال از نحوه مواجهه وزیر سعودی با خبرنگاران را به ذهن بسپارید: «النعیمی با لحنی که نشان از تمایل ریاض برای شنیدن دیدگاه‌های دیگر کشورهای عضو اوپک داشت، گفت عربستان با دیگر اعضای اوپک برای تصمیم این سازمان در نشست ١٦٨ بحث و گفت‌وگو می‌کند». حالا خبر رویترز را قبل از برگزاری اجلاس ١٦٨ اوپک بخوانید: «عربستان تلاش می‌کند توافقی جهانی برای ایجاد تعادل در بازار نفت ایجاد شود تا شاید قیمت‌ها افزایش یابد. این در حالی است که تهران و مسکو حاضر نیستند برای بهبود قیمت‌های جهانی نفت خام، تولید خود را کاهش دهند؛ زیرا خود را مقصر شرایط کنونی بازارهای جهانی نفت خام نمی‌دانند». نشریه انرژی «اینتلیجنس» هم در گزارشی می‌نویسد: «احتمال دارد عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت، پیشنهاد کاهش تولید یک میلیون بشکه‌ای را برای سال آینده میلادی مطرح کند؛ البته درصورتی‌که تولیدکنندگان غیرعضو سازمان هم در این زمینه همکاری لازم را داشته باشند». هرچند بعد از انتشار این گزارش مقامات سعودی به آن اعتراض کردند، اما برای تکمیل پازل کافی است چند تکه دیگر را نیز کنار هم قرار دهیم.

وزیر نفت عربستان: زمینه‌ای برای کاهش تولیدمان وجود ندارد

علی النعیمی، وزیر نفت عربستان، لحظاتی پیش از آغاز نشست ١٦٨ اوپک، به خبرنگاران گفت: «اوپک مایل به همکاری با کسانی است که می‌خواهند ثبات به بازار نفت بازگردد. ما اینجاییم تا صحبت کنیم و بعد تصمیم بگیریم». وی با تأکید بر اینکه مکانیسم بازار، قیمت نفت را تعیین می‌کند، افزود: «زمینه‌ای برای اینکه عربستان تولید نفتش را کاهش دهد وجود ندارد». وی با زیرکی چنین جمله‌ای را هم گفت که تمام فشار کاهش تولید نفت روی عربستان نیست: «عربستان خوشحال است که به خریداران اروپایی نفت عرضه کند». خوشحالی از عرضه نفت به اروپا آن‌هم در شرایطی که ایران می‌خواهد صادرات نفت به اروپا را از سر گیرد، قابل تحلیل است. نکته واضح در رفتار سعودی‌ها، برداشتن فشار عمومی از این کشور به‌دلیل تأثیر رفتارش بر کاهش قیمت نفت و مسئول نشان دادن روسیه، عراق و ایران است. ازاین‌رو بود که وزیر نفت نیجریه پیش از حرکت به سوی وین بازی را آغاز کرد.

بازی نیجریه چگونه آغاز شد؟

«نیجریه برای رجلوگیری از افت بیشتر قیمت نفت که بر درآمدهای کشورهای تولیدکننده آثار منفی می‌گذارد، از اوپک می‌خواهد ایران را از برنامه خود برای افزایش تولید نفت خام پس از لغو تحریم‌ها بازدارد». این را «امانوئل اییه کاچیکو» به پلاتس گفت و افزود: «نسبت به سطوح کنونی قیمت‌های جهانی نفت خام حساسیت ویژه‌ای وجود دارد، چنانچه ایران سال آینده بخواهد براساس برآوردهای روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت وارد بازار کند، خطر کاهش بیشتر قیمت‌های جهانی نفت خام وجود دارد». وزیر نفت نیجریه از تمایلش برای صحبت با بیژن زنگنه هم خبر داد: «من در کنار دیگر وزیران نفت اوپک تلاش می‌کنیم ببینیم چگونه می‌توان بازگشت نفت خام ایران به بازارهای جهانی را به تأخیر انداخت». روز پنجشنبه، او می‌خواست زنگنه را ببیند. اما بعدا دیگر همراهانش پیگیری را متوقف نکردند. سؤال مهم این است که چرا نیجریه می‌خواست کشوری را که به‌تازگی قرار است از تحریم خارج شود، زیرفشار قرار دهد؟ یک بازیگر به نمایندگی از سعودی‌ها قد علم کرده بود. بازی‌ای که زنگنه به آن جواب قاطع داد.

زنگنه با اوپک اتمام حجت کرد

وزیر نفت ایران در بدو ورود به وین در جملاتی صریح با برخی اعضای اوپک اتمام حجت کرد و گفت: «محدودکردن ایران برای افزایش تولید نفت خام، به هیچ وجه قابل بحث و مذاکره نیست». زنگنه صبح پنجشنبه، پیش از ورود به هتل محل اقامتش در جمع خبرنگاران، افزود: «ما هیچ مسئولیتی در قبال کاهش قیمت‌های نفت از بیش از صد دلار به ٤٠ دلار نداشتیم. مسئولیت سقوط قیمت‌ها برعهده کسانی است که نه تنها تولیدشان را جایگزین تولید ایران کردند، بلکه نفت بیشتری تولید کردند به‌طوری‌که الان نزدیک به دو میلیون بشکه افزایش عرضه در بازار وجود دارد». زنگنه با اشاره به حق قانونی ایران برای بازگشت به بازار نفت پس از لغو تحریم‌ها، افزود: «انتظار نداریم همکاران و همتایان ما در اوپک نیز ایران را تحریم کنند و مانع تحقق حق قانونی ایران برای افزایش تولید نفت خام و بازگشت به بازارهای جهانی شوند»، اما مواضع بعدی زنگنه اتمام حجتش با برخی اعضای اوپک را تکمیل کرد: «هرگونه محدودیتی بدان معناست که آنها خواهان ادامه تحریم‌ها علیه ملت ما هستند و این پذیرفتنی و عادلانه نیست». بعد از آن بود که بیژن زنگنه لحنش را جدی کرد: «آنچه مهم است اینکه ما افزایش تولیدمان تا رسیدن به میزان تولید پیش از تحریم‌ها را به‌هیچ‌وجه قابل مذاکره نمی‌دانیم». سخنان زنگنه پاسخ صریحی بود به رئیس نیجریه‌ای کنفرانس اوپک: «اینکه از ایران خواسته شود که بازار را متعادل کند، به نظرم یک امر غیرکارشناسی و غیرمنصفانه است. در حقیقت از ایران خواسته می‌شود رفتار ستمگرانه‌ای را که در این سال‌ها علیه ملت ایران برای کاهش تولید نفت اعمال شده است بپذیرد!» پنجشنبه صبح، پیش از ورود زنگنه به هتل محل اقامتش از او پرسیدم:

‌آقای زنگنه، به نظر شما آیا سیاست کاهش‌ندادن سقف تولید نفت اوپک برای بیرون‌راندن شیل‌اویل‌ها از بازار که یک سال است توسط برخی کشورها در اوپک دنبال می‌شود، موفق بوده است؟

ظاهرا تولید شیل‌اویل‌ها زیاد پایین نیامده، ولی زیاد هم بالا نرفته است، اما در این مدت اعضای اوپک خیلی پول از دست داده‌اند. مثل اینکه این وضعیت را نمی‌توانیم تغییر دهیم. ما برای این موضوع یک استراتژی بلندمدت لازم داریم.

مسئولیت کاهش قیمت نفت با کسانی است که...

زنگنه در بخش دیگری از سخنانش درباره زمان افزایش تولید نفت ایران، گفت: «بعد از لغو تحریم‌ها که با توجه به گزارش آقای آمانو، انتظار می‌رود اواخر دسامبر یا اوایل ماه ژانویه باشد، ایران بلافاصله ٥٠٠ هزار بشکه به تولید نفت خود اضافه می‌کند و در فاصله کوتاهی این افزایش تولید را به یک میلیون بشکه می‌رسانیم». وی بار دیگر تأکید کرد: «مسئولیت کاهش قیمت نفت بر عهده کسانی است که افزایش عرضه نفت داشته‌‌اند و اکنون نیز بیش از سقف اوپک، نفت وارد بازار می‌كنند. ما در شرایط عادی یک عضو متعهد به تعهداتمان در اوپک بوده‌ایم و هر تعهدی کنیم، آن را اجرا خواهیم کرد». وزیر نفت ایران خواهان بازگشت کشورهای اوپک به نظام سهمیه‌بندی شد: «ما فکر می‌کنیم اوپک باید به نظام سهمیه‌بندی کشورها برگردد و بر آن سهمیه هم نظارت کند تا رعایت شود». وی با ‌پیش‌بینی‌نشدنی ‌خواندن تصمیمات اوپک، تصریح کرد: «تصمیمات بیشتر در نهادهای سیاسی کشورها گرفته می‌شود و ما اینجا بیشتر درباره نحوه هماهنگی این تصمیمات از منظر اجرائی صحبت می‌کنیم». او در موضعی مناسب گفت: «از همکاری کشورهای غیرعضو اوپک با اعضای اوپک برای کاهش تولید استقبال می‌کنیم، اما این به آن معنا نیست که ما می‌خواهیم برای کشورهای غیرعضو اوپک تصمیم‌گیری کنیم».

زنگنه: حق قطعی و ملی ماست

لحظاتی پیش از شروع اجلاس ١٦٨ تعداد زیادی از خبرنگاران دور میز زنگنه جمع شدند و پشت سر هم سؤال پرسیدند. با توجه به فضای رسانه‌ای قبل از جلسه از او پرسیدم:

‌ آقای زنگنه، پس از لغو تحریم‌ها، وقتی نفت ایران وارد بازار شود، انتظار دارید اعضای اوپک چقدر از تولید نفتشان کم کنند؟

«من قبلا هم گفته‌ام ایران به بازاربرمی‌گردد. اگر کشورها می‌خواهند پایداری، تعادل و ثبات در بازار نفت در درازمدت برقرار شود، باید بازگشت ایران به بازار نفت را مدنظر قرار دهند؛ چراکه قبلا گفته‌ام ایران به بازار برخواهد گشت. این حق قطعی و ملی ماست».

‌ یعنی انتظار دارید که اعضای اوپک به اندازه یک میلیون بشکه‌ای که ایران می‌خواهد پس از تحریم‌ها وارد بازار نفت کند، از تولید نفتشان کم کنند؟

«البته مازاد عرضه نفت در بازار بیشتر از این رقم است؛ بنابراین برای تعادل و ثبات بازار، بیش از این مقدار، کاهش تولید لازم است».

خبرنگار دیگری از زنگنه پرسید اگر اعضای اوپک با کاهش تولید موافقت کنند آیا ایران حاضر است ٥٠٠ هزار بشکه دوم خود را که قرار است بعد از لغو تحریم‌ها به تولیدش بیفزاید، وارد بازار نکند؟ و او در یک کلمه پاسخ داد: «ابدا...!»

زنگنه: سقف تولید نداریم

زنگنه شب گذشته بلافاصله پس از اتمام جلسه اوپک، وین را به مقصد تهران ترک کرد. «دو دیدگاه در اوپک وجود دارد: گروهی معتقدند روند کنونی، منافع بلندمدت اوپک را حفظ می‌کند، اما گروه دیگری فکر می‌کنند باید منافع کوتاه‌مدت را هم در نظر گرفت». وی در پاسخ به پرسشی دراین‌باره که چه سقف تولیدی در نظر گرفته شد، افزود: «ما سقف تولید نداریم».

زنگنه با مدیران کدام شرکت‌ها دیدار کرد؟ النعیمی سال آینده می‌رود

نشست ١٦٨ وزرای اوپک هر چند بدون نتیجه به پایان رسید؛ اما یک نتیجه مهم داشت. عربستان این‌بار نتوانست احاطه خود را بر همه اعضای اوپک نشان دهد. قیمت نفت برنت شب گذشته بشکه‌ای ٤٣دلارو ٨٤ سنت بود. باید دید تصمیم اوپک چه تأثیری بر قیمت نفت خواهد گذاشت، وقتی بازارها دوشنبه باز می‌شود. وزیر نفت ایران در اقامت دوروزه‌اش در وین، با رؤسای شرکت‌های نفتی «OMV» اتریش و لوک اویل روسیه و معاونان شرکت‌های «انی» ایتالیا و «توتال» فرانسه دیدار کرد. «راینر سیله» رئیس شرکت «OMV» بعد از دیدارش گفت سنگ بناها را گذاشته‌‌اند و حالا باید تحریم‌ها برداشته شود. تحریم‌ها که برداشته شود ایران با قدرت بیشتری در اجلاس آینده اوپک شرکت خواهد کرد؛ اجلاسی که خرداد سال آینده در وین برگزار می‌شود. «علی النعیمی، وزیر نفت عربستان به احتمال فراوان، پایان سال آینده بازنشست می‌شود». این را یک منبع مطلع به «شرق» گفت.