نخستين پالس مثبت عربستان به ايران

شرق: عادل الجبير، وزير خارجه عربستان، درباره رابطه عربستان با ايران، مي‌گويد: «ما به دنبال روابط خوب هستیم». شايد اين اولين جمله مثبت وزير سعودي درباره رابطه تهران- رياض است. وزير خارجه تازه‌كار عربستان سعودي كه عمدتا نظر مثبتي درباره ايران ندارد، در گفت‌وگو با روزنامه اتريشي استاندارد، در پاسخ به اين سؤال كه «شما شانسی برای دیالوگی سازنده بين ايران و عربستان قائل هستید؟» گفت: «ما آماده‌ایم. ما به‌دنبال روابط خوب هستیم و این مسئله را به ایرانیان نیز گفته‌ایم. مشکل اقدامات آنهاست». عادل الجبير درباره ايران مدعي شده: «آنها کسانی هستند که در امور لبنان، سوریه، عراق، بحرین و یمن دخالت می‌کنند. آنها کسانی هستند که تلاش می‌کنند به بحرین و عربستان سلاح و مواد منفجره قاچاق کنند». اين در حالي است كه عربستان بيش از ٩ ماه است در حال دخالت نظامي در يمن است و درباره اقدامات خود هيچ توضيحي ارائه نمی‌دهد.

دعوت در دوره وزير متوفي

خبرنگار «استاندارد» از او پرسيده «نیروهای مختلفی در ایران وجود دارد. آیا شما دولت روحانی را امیدی برای عمل‌گرابودن ایران در این زمینه نمی‌بینید؟» عادل‌الجبير نيز در پاسخ گفته ‌است: «ما دو سال پیش از محمدجواد ظریف، وزیر امور‌خارجه ایران، دعوت‌ کردیم؛ سفری که هنوز رخ نداده ‌است». استاندارد پرسيده: «یعنی ایران هنوز این دعوت را نپذیرفته است؟» عادل الجبیر گفته: «ما این دعوت را به‌دفعات تکرار کردیم. اما همان‌طور که می‌دانید، صحبت‌کردن کافی نیست. باید دید در عمل چه رخ خواهد داد». روز جمعه حسين اميرعبداللهيان، معاون عربي وزير خارجه ايران، خبر داد وزير خارجه ايران و عربستان در حاشيه نشست وين٢ درباره سوريه گفت‌وگوي كوتاهي با يكديگر داشته‌اند «در حاشیه نشست وین٢ آقای ظریف با وزیر امور خارجه عربستان ملاقات کوتاهی داشتند و در این ملاقات کوتاه، موضوعات متنوعی مطرح شد و آقای ظریف در این جلسه خطاب به وزیر امور خارجه عربستان، تأکید کرد که در پیگیری وضعیت مفقودان فاجعه منا و مباحث حقوقی این فاجعه تسریع‌ شود». يك مقام آگاه هم دراين‌باره گفت «در حاشیه نشست وین١ وزرای خارجه دو کشور با یکدیگر به‌صورت خیلی کوتاه سلام و تعارفات معمول را انجام دادند، ولی در نشست وین٢، وزرای خارجه دو کشور با یکدیگر گفت‌وگوی طولانی‌تری به صورت دوجانبه انجام دادند».

چند سفير بديمن

در حالي‌كه رابطه دو كشور در جريان مذاكرات هسته‌اي كه عمدتا كشورها تمايل داشتند با ايران رابطه داشته باشند، ايران و عربستان عملا هيچ رابطه ديپلماتيك جدي‌ای نداشتند. سفير عربستان در ايران هم در همين دوران بود كه براي آنچه اداي توضيح خوانده شد، به كشورش فراخوانده شد و ديگر بازنگشت. سفير بعدي كه چند ماه با تأخير به تهران آمد، نيز كمتر از دو تا سه ماه در تهران ماند. او نيز در ديدار با علي‌اكبر هاشمي‌رفسنجاني، بر بيني‌اش بوسه زد كه گفته مي‌شود اين كار در فرهنگ عربي فقط براي مقامات بالاي كشور خود بايد انجام شود، اين موجب شد سفير بعدي نيز به رياض فراخوانده شود. چند ماه بعد سفيري كه پيش از آن در حوزه عراق كار كرده ‌بود، به سمت سفارت در ايران منصوب شد، اما با افت روابط دو كشور، او با اينكه مراتب اداري را در تهران انجام داده‌‌ بود، هيچ‌گاه براي آغاز مأموريت به ايران نيامد. يك مقام آگاه دراين‌باره به «شرق» گفت او پيش از سفر به تهران، بازنشست شده‌ است. به‌دنبال اين ماجرا، بيش از يك‌سال است عربستان در ايران سفير ندارد و سفارت اين كشور در سطح كاردار اداره مي‌شود.

اولين سفر انجام‌نشده

در دو سالي كه از دولت يازدهم گذشته، دوبار قرار بوده كه وزير خارجه ايران به عربستان سفر كند. حسن روحاني ابتداي رياست‌جمهوري‌اش از تلاش براي رابطه خوب با همسايگان به‌ويژه عربستان، سخن گفته ‌بود. در يكي از سفرهاي منطقه‌اي وزير خارجه ايران كه بعد از توافق ژنو انجام گرفت، عربستان در فهرست كشورهايی بود كه قرار بود ظريف به آن سفر كند. اما آن سفر به دليل آنچه در تعطيلات بودن پادشاه اعلام شد، انجام نشد. ملك عبدالله، پادشاه وقت عربستان، آن زمان بيمار بود اما تعطيل‌بودن پادشاه، جزء عجايب دنياي ديپلماسي بود.

ماجراي دومين سفر انجام‌نشده

دور بعدي كه قرار بود وزير خارجه ايران به عربستان سفر كند، بعد از عيد قربان سال گذشته بود كه حسين اميرعبداللهيان پيش‌تر در گفت‌وگو با «شرق» دراين‌باره توضيح داد «دکتر ظریف و آقای سعود الفیصل، شهریورماه در حاشیه مجمع عمومی شصت و نهم سازمان‌ملل‌متحد با هم دیدار کردند كه ديداري مثبت بود». اميرعبداللهيان درباره سفر وزير خارجه ايران به عربستان نيز توضيح داد «متأسفانه بعد از یک دوران و گفت‌وگوهای خوب درون مذاکره... آقای سعودالفیصل یکباره در یک کنفرانس مطبوعاتی با یکی از وزرای خارجه اروپایی حرف‌های نامناسبی درباره جمهوری ‌اسلامی ایران بیان کرد. ازجمله به‌جای اینکه از جمهوری ‌اسلامی ایران برای مبارزه با تروریسم در منطقه و سوریه تقدیر کند، اظهار کرد ایران باید به اشغال سوریه پایان دهد... ما در حال برنامه‌ریزی و هماهنگی بودیم که آقای دکترظریف بعد از عید قربان به ریاض سفر کند و متعاقب آن، آقای سعودالفیصل به تهران بیاید. این موضع آقای سعودالفیصل برای ما قابل‌قبول نبود. در گفت‌وگوهایی که با مقامات عربستان سعودی از کانال‌های دیپلماتیک داریم... ناخرسندی خودمان را از این رفتار آقای سعودالفیصل اعلام کردیم. در عین‌حال اتفاق دیگری که رخ داد، این بود که برای اولین‌بار وزیر خارجه عربستان‌سعودی نامه رسمی برای آقای ظریف ارسال کرد و از او خواست که به ریاض سفر کند».

همان زمان از وزير خارجه ايران براي حضور در كنفرانس سازمان همكاري‌هاي اسلامي دعوت شده بود كه به عربستان سفر كند، اما به دليل هم‌زماني با مذاكرات هسته‌اي، معاون وزير در اين نشست حضور يافت. اما ماجراي اين دعوت خارج از حضور در اين كنفرانس بود. اميرعبداللهيان همان زمان توضيح داد كه «در دعوت‌نامه‌ای خاص و جدا از آن کنفرانس و صرفا در چارچوب مناسبات دوجانبه، از آقای ظریف خواستند که به عربستان سفر کنند، اما تعارض این دعوت‌نامه و آن موضع‌گیری، قدری تصمیم‌گیری برای این موضوع را دشوار کرد». به نظر مي‌رسد آنچه اكنون مدنظر عادل الجبير، وزير خارجه جوان عربستان، از دعوت دو سال پيش از ظريف است، همين دعوت باشد كه به دليل اظهارات ضد ايراني سعودالفيصل، وزير خارجه سابق عربستان، انجام نشد.

ميزبان در قيد حيات نيست

همه اينها در حالي است كه از زمان تغييرات گسترده در سيستم دولتي عربستان و روي كارآمدن پادشاه جديد و منصوب‌شدن عادال الجبير به وزارت خارجه اين كشور، هيچ تلاشي براي بهبود رابطه از سوي رياض انجام نشده ‌است. اكنون عادل الجبير از دعوتي سخن مي‌گويد كه حتي در دوران رياست خودش بر دستگاه ديپلماسي عربستان صورت نگرفته و به دعوت سلف خود بسنده كرده ‌است. سلفي كه اكنون حتي در قيد حيات نيست.