جنگنده روسی و اشتباه محاسباتی اردوغان

آرمان: انگیزه‌های پنهان ترکیه در سرنگونی جنگنده روسی اقدامی تحت عنوان پیمان نیابتی بود؛ این اقدام نیابتی همان پوست خربزه‌ای است که آمریکا زیر پای آنکارا گذاشته و از سویی تشویق و حمایت عربستان و قطر نیز در اقدام اخیر ترک‌ها علیه روسیه بی‌تاثیر نبوده است. قطعا ترکیه در کنار تسلیحات به اهداف دیگری نیز می‌اندیشید. از این منظر اردوغان دنبال دفاع از نیروهای وابسته به خود در کارت سوریه و سپس در پی تلاش برای تقویت سیاست ملی‌گرایانه و نژادی در منطقه است. این سیاست همان رویکرد اردوغان مبنی بر رواج هویت ترک‌ها در برابر قدرت‌های دیگر به حساب می‌آید. نقشه سرنگونی جنگنده روسی از سوی دولت ترکیه به خاطر عضویتش در ناتو صورت گرفت زیرا ترک‌ها تصور می‌کردند که در پی این اقدام ناتو به حمایت از آنها برخاسته و از سویی موفق می‌شود که پوتین را به جنگ و رویارویی با ناتو وادار و تحریک کند اما هرگز گمان نمی‌برد که پوتین دست به اقدام نظامی نزند و به واکنش دیگری چون تنبیه‌های امنیتی و اقتصادی روی آورد. ناتو نیز رویارویی با روسیه را به مصلحت منطقه و نظام جهانی ندانسته و از ترکیه در مقابل روسیه حمایت جدی به عمل نیاوردند اما محاسبات استراتژیکی که در این مساله به وقوع پیوست ظاهرا چندان به نفع ترکیه نشده بود؛ چراکه فرانسه به عنوان یکی از اعضای ناتو اقدام ترکیه را محکوم ساخته و همانطور که مشاهده شد واکنش‌هایی از سوی دولت و پارلمان فرانسه در حمایت از روسیه و ایجاد ائتلاف ضدداعشی در منطقه انجام گرفت. این مسائل دور از انتظار آنکارا بود. پس از فرانسه اقدامات و عکس‌العمل‌هایی نیز از سوی دولت یونان صورت پذیرفت که چندان برای اردوغان خوشایند نبود. بدین ترتیب سوال‌های متعددی از سوی سایر اعضای ناتو مطرح شد که به راستی برای اردوغان غیرقابل پیش‌بینی بود. طبیعی است که واکنش‌های روسیه نیز می‌تواند برای ترکیه هزینه بسیار سنگینی غیر از هزینه‌های نظامی ایجاد کند. تنبیه‌های اقتصادی مانند بازگرداندن گردشگران روسی از ترکیه به کشور و توقف فروش بلیت سفرهای توریستی به ترکیه از 24 نوامبر سال جاری که در حقیقت برای ترکیه میلیاردها دلار درآمد ایجاد می‌کرد از آن جمله‌اند. بر اساس ارقام ارایه شده از سوی اداره آمار ترکیه درآمد حاصل از توریسم این کشور در سه‌ماهه اول سال 2015 به مرز 9/4میلیارد دلار رسید و از مجموع 42میلیون گردشگر روس، تقریبا 38/4میلیون نفر در سال 2014 در قالب کاروان‌های توریستی به ترکیه رفته‌اند. ترکیه از صنعت گردشگری سالانه حدود 36میلیارد دلار درآمد دارد. توقف واردات محصولات از ترکیه نیز یکی دیگر از تنبیه‌های اقتصادی اردوغان از سوی پوتین بوده است. فروش اجبای گاز از روسیه به ترکیه و افزایش صادرات گاز از مسکو به آنکارا که حدود 57 درصد نیاز ترکیه از این طریق تامین می‌شود از عکس‌العمل‌های بسیار سخت پوتین در واکنش به سرنگونی جنگنده روسی توسط نیروهای ترکیه محسوب می‌شود. عملا روسیه با این اقدام خود از دام و حیله آمریکا، ترکیه، عربستان و قطر خارج شد زیرا ترکیه و آمریکا و در کنار آنها همپیمانان عربی‌شان می‌خواستند پوتین را وادار به واکنش نظامی عجولانه علیه ترکیه سازند. از سویی دیدگاه دیگری نیز وجود دارد مبنی بر اینکه ترکیه تجارت نفت خود را با داعش از دست داده است بدین علت به دنبال انتقامجویی است. از این رو آنکارا برای اینکه به یک رشد مستمر و توسعه پایدار دست پیدا کند نیاز به تامین و تجهیز انرژی نفت و گاز دارد. بر این اساس در بهترین حالت و نزدیکترین منبع می‌تواند از منابع نفت و گاز عراق و سوریه نیاز خود را تامین کند. بنابراین به این دلیل گفته می‌شود ترکیه همه این جنگ و درگیری‌ها را به خاطر تسلط بر بخشی از شمال تکریت و جنوب ناصریه در عراق و بخشی از شمال سوریه ایجاد کرده است چراکه در مناطق شمالی عراق و سوریه نفت و گاز فراوان یافت می‌شود و در نتیجه با تامین این منبع انرژی، ترکیه می‌توانست به یک جهش اقتصادی و یک قدرت فعال نظامی برسد تا در برابر فشارهای احتمالی روسیه در صورت ممنوعیت صادرات گاز و قطع آن به ترکیه بتواند مقاومت کند. بنابراین عملیات نقل و انتقال نفت توسط داعش یکی از کوچکترین نقشه‌های ترکیه و داعش برای سرنگونی هواپیمای روسی بود.

*صباح زنگنه