از کاخ اردشیر بابکان در فارس تا طاقی که در ولادت پیامبر ترک خورد/ کاخ‌های ایرانی در کجای کشور قرار دارند؟
از میان صدها و هزاران کاخ و کوشک شکوهمند و پر زرق و برقی که شاهان و حکمرانان ایرانی برای خود ساختند تنها شمار اندکی برجای مانده است.این نوشتار به معرفی ۱۵ عدد از کهن‌ترین، بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و زیباترین کاخ‌های تاریخی ایران از دوره هخامنشی تا پایان دوره قاجار می‌پردازد.
کد خبر :
466839
سرویس فرهنگی فردا- چندی قبل نخستین بخش از معرفی مهم‌ترین و زیباترین کاخ‌های ایرانی منتشر شد. دومین و آخرین بخش از این نوشتار در ادامه ارائه می‌گردد.
کلات نادری: قصر خورشید
نادرشاه افشار یکی از جنگاورترین مردان ایران و از نامدارترین چهره‌های جهان در جنگاوری و جهانگشایی است. او کسی است که موفق شد هندوستان را تسخیر کند و غنائم زیادی را از آن سرزمین به ایران بیاورد. نادرشاه به خاطر روحیه ایلیاتی و سرگرمی دائم به جنگ، مانند دیگر شاهان ایران دارای پایتخت نبود اما در بعضی شهرها عماراتی را از خود بر جای گذاشت.
معروفترین این عمارات، قصر خورشید در شهر کوچک کلات نادری واقع در 168 کیلومتری شمال شرق مشهد است. آنچه این کاخ را میان بناهای تاریخی ایران متمایز می‌کند، گنبد استوانه‌ای شکل آن است که از 66 نیم‌ستون سنگی تشکیل شده است. می‌گویند قصر خورشید خانه نادر بوده اما کتیبه گنبدخانه‌اش که سوره نبأ را بر آن نوشته‌اندعده‌ای را به این باور رسانده که قرار بوده است خانه ابدی نادر باشد. این خانه دنیایی یا ابدی رو به باغی دلگشا چهره می‌گشاید اما گویا سرداب‌های بزرگش جای نگاهداری جواهرات سلطنتی و نیز بعضی زندانیان بوده است. قصر خورشید به یاری هنرمندانی که نادر از هند به
ایران آورده بود، ساخته شد و به این خاطر سنگ‌نگاره‌های دیواره بیرونی آن حال و هوایی کاملا هندی دارد.
تیسفون : طاق کسرا
طاق کسرا یا ایوان مدائن امروزه در قلمرو کشور عراق قرار دارد اما از نظر تاریخی و معماری و بازتابی که در شعر و ادب پارسی داشته، آنقدر مهم است که نمیتوان از کاخ‌های باستانی ایران نام برد و از این کاخ یاد نکرد. در دوره‌ای طولانی از عصر ساسانیان، پایتخت ایران بر کرانه رود دجله قرار داشت. این تختگاه مجموعه‌ای بود از هفت شهرک که اعراب آن را مدائن می‌خواندند. ایوان مدائن یا طاق کسرا که ضیافت‌های سلطنتی در آن برگزار می‌شد، در شهرک اسبانبر قرار داشت و احتمالا در زمان خسرو اول، انوشیروان ساخته شد. آنچه چشم بینندگان این کاخ را خیره می‌کرد، عظمت طاق ایوان آن بود
که در زمان خود یک شاهکار معماری تمام عیار به شمار می‌آمد. این طاق منبع الهام بزرگی در معماری ایران بوده است و درذ دوره جدید بناهای چون سردر موزه ملی ایران (ساخته دآندره گدار) و طاق زیرین برج آزادی (ساخته حسین امانت) با لاهام از آن ساخته شده اند. متاسفانه در سال 1888 میلادی، بخش‌هایی از این طاق فرو ریخت و اکنون نیز نیازمند مرمت اساسی است. افزون بر طاق کسرا، بقایای سایر کاخ‌های ساسانی در حول و حوش آن باقی مانده است. همچنین مزار سلمان فارسی، صحابه ایرانی پیامبر اسلام (س) کنار طاق کسرا قرار دارد.
شیراز: عمارت کلاه فرنگی
عمارت کلاه فرنگی شیراز به شکوه و بزرگی قاجاریه نیست و بلکه بازتابنده خلق و خوی ایلیاتی و مردم‌داری صاحبش، کریم‌خان زند است. این عمارت تاریخی که میان باغ نسبتا کوچکی در مرکز شهر شیراز قرار گرفته، بازمانده باغ بزرگتری به نام باغ نظر است که در زمان زندیه، مرکز حکومتی شیراز محسوب می‌شد. کریم‌خان در عمارت کلاه‌فرنگی که به سبک عمارت هشت بهشت اصفهان به صورت هشت گوش ساخته شده است، سفیران خارجی را به حضور می‌پذیرفت و از آنان پذیرایی می‌کرد. حتی بعد از مرگ نیز، پیکر او را در همین عمارت به خاک سپردند اما آغا محمدخان قاجار به خاطر کینه‌ای که از خاندان زندیه به
دل داشت، همین که به سلطنت رسید استخوان‌های او را از قبر خارج و در زیر یکی از پلکان‌های کاخ گلستان تهران دفن کرد. اکنون عمارت کلاه‌فرنگی جایگاه موزه پارس است و آثار تاریخی و هنری متنوعی - از جمله مربوط به دوره زندیه- در آن به نمایش در آمده است.
اصفهان: کاخ هشت بهشت
کاخ هشت بهشت اصفهان از آثار دوره شاه سلیمان صفویه است که حدود 450 سال پیش در حاشیه خیابان چهارباغ اصفهان ساخته شد. می‌گویند این کاخ هشت‌گوش دو طبقه، سکونتگاه هشت تن از زنان محبوب شاه سلیمان بوده است. گردشگران اروپایی که کاخ هشت بهشت را دیده‌اند در وصف زیبایی آن و خصوصا تزئینات نفیس و چشم‌نوازش سخن بسیار گفته‌اند. در دوره قاجار این تزئینات تا حد زیادی آسیب دیدند اما در دوره معاصر تا حد امکان مرمت شدند. همچنین باغ بزرگی که یک زمان دورادور کاخ هشت بهشت را فرا گرفته بود از میان رفته و امروزه جای خود را به یک پارک بزرگ داده است.
بیشاپور فارس: کاخ شاپور و والریانوس
در 25 کیلومتری غرب کازرون و در مسیر جاده بوشهر، بقایای یک شهر حدودا 1800 ساله به نام بیشاپور خودنمایی می‌کند. این شهر در اوایل دوره ساسانیان توسط شاپور اول به پایتختی امپراتوری ساسانی برگزیده شد و پس از انتقال پایتخت به تیسفون،واقع در عراق امروزی، همچنان اهمیت خود را حفظ کرد. یکی از آثار این شهر باستانی، کاخ شاهپور اول ساسانی است که تاثیر زیادی در معماری ایرانی داشته و سبک چهار ایوانی آن بعدها در دوران اسلامی الهام‌بخش ساخت مساجد، مدارس و کاروانسرهای چهار ایوانی شد. در کنار این کاخ، ایوان موزائیک قرار دارد که موزائیک‌ها با نقوشی از چهره آدمیان، و پرندگان
و گل و بته، زینت بخش موزه لوور پاریس و موزه ملی ایران اند. در دوره شاپور اول، جنگ بزرگی میان سپاه ایران و سپاه روم درگرفت که به شکست رومیان و اسارت والریان، امپراتور روم انجامید. البته شخصیت شاپور در سطحی بود که امپراتور روم را به سیاهچال نیفکند، بلکه با نظارت خود او که در معماری سررشته داشت، در بیشاپور کاخی سه هزار متری برایش ساخت تا مثل یک اسیر محترم و خوش اقبال در آن زندگی کند.
شیراز: عمارت کلاه فرنگی
عمارت کلاه فرنگی شیراز به شکوه و بزرگی قاجاریه نیست و بلکه بازتابنده خلق و خوی ایلیاتی و مردم‌داری صاحبش، کریم‌خان زند است. این عمارت تاریخی که میان باغ نسبتا کوچکی در مرکز شهر شیراز قرار گرفته، بازمانده باغ بزرگتری به نام باغ نظر است که در زمان زندیه، مرکز حکومتی شیراز محسوب می‌شد. کریم‌خان در عمارت کلاه‌فرنگی که به سبک عمارت هشت بهشت اصفهان به صورت هشت گوش ساخته شده است، سفیران خارجی را به حضور می‌پذیرفت و از آنان پذیرایی می‌کرد. حتی بعد از مرگ نیز، پیکر او را در همین عمارت به خاک سپردند اما آغا محمدخان قاجار به خاطر کینه‌ای که از خاندان زندیه به
دل داشت، همین که به سلطنت رسید استخوان‌های او را از قبر خارج و در زیر یکی از پلکان‌های کاخ گلستان تهران دفن کرد. اکنون عمارت کلاه‌فرنگی جایگاه موزه پارس است و آثار تاریخی و هنری متنوعی - از جمله مربوط به دوره زندیه- در آن به نمایش در آمده است.
پاسارگاد: کاخ‌های کوروش
پاسارگاد به معنای اردوگاه پارسیان است. اینجا همان جایی است که کوروش در نبردی سرنوشت‌ساز، آخرین شاه دولت ماد را شکست داد و امپراتوری هخامنشی را بنیان نهاد. او این نقطه را به عنوان پایتخت خود برگزید و کاخهایش را در آن بنا کرد. اکنون در پاسارگاد بقایای دو کاخ مربوط به زمان کوروش دیده می‌شود که هر دو همراه با سایر آثار موجود در این منطقه در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده‌اند. نخستین آنها کاخ بار عام است که با حدود 2500 متر مساحت جایی برای ملاقات کوروش با مقامان ملل مختلف تحت فرمانروایی هخامنشیان بوده است. دیگر کاخ موجود در پاسارگاد کاخ اختصاصی است که اقامتگاه
کوروش بوده و حدود 1300 متر از آرامگاه او فاصله دارد. کاخ‌های پاسارگاد در طول زمان آسیب فراوان دیده‌اند اما یکی از مهم‌ترین علل ویرانی آنها این است که در قرن هفتم هجری با استفاده از مصالح سنگی این کاخها، مسجد و کاروانسرایی را در پاسارگاد بنا کردند.
فیروز آباد فارس: کاخ اردشیر
اردشیر باباکان سرسلسله حکومت ساسانیان است که این سلسله را بنیان نهاد و مذهب زرتشی را در ایران رسمیت بخشید. او در تختگاه خود که شهر گور (فیروز آباد امروزی) در ایالت فارس بود، کاخ بزرگی را بنا نهاد که افزون بر 9 هزار متر مربع مساحت داشت و بر آثار معماری پس از خود تاثیر شگرفی گذاشت. در واقع کاخ اتردشیر یکی از منابع مهم برای پژوهش درباره معماری دوره ساسانی و تاثیر آن بر معماری ایران در دوره اسلامی است. مهم‌ترین بخش کاخ اردشیر سه تالار گنیددار بزرگ است که مجموعا تالار بار عام را می‌سازند و گنبد فوقانی آنها از نظر فنون معماری در 1800 سال پیش اهمیت فراوان دارد. دو بخش
دیگر کاخ جنبه اداری و مسکونی داشتند. ایوان بزرگ کاخ نیز با 28 متر طول، 14 متر عرض و 18 متر بلندا، نمونه اولیه ایوانهایی هستند که بعدا در ایوان مدائن به اوج شکوه خود رسیدند.