احياي جايگاه ايران در قلب انرژي جهان

آرمان: خاورميانه را در ادبيات ژئوپلتيك « Heart land» يا قلب زمين مي‌خوانند. بخشي از اين اهميت ويژه به منابع عظيم انرژي و ذخاير هيدروكربوري نهفته در اين منطقه ويژه بازمی‌گردد و بخش ديگرش به حضور در شاهراه ارتباطي شرق و غرب جهان، اين دو در تلاقي با يكديگر اهميت ژئواستراتژيك به كشورهاي منطقه بخشيده و بسياري از تحولات سياسي خاورميانه معطوف به اين دو مولفه رقم مي‌خورد. ممالك راقيه از آمريكا تا اروپا و در اين سو، اقتصادهاي نوظهوري چون چين و هند نيازمند منابع انرژي و پل ارتباطي خاورميانه هستند و با توجه به تحولات زيست محيطي، بازدهي بالا و قيمت مناسب « گاز» و ذخاير عظيم آن در منطقه از اهميت ويژه‌اي در معادلات خاورميانه برخوردار شده است تا آنجا كه برخي تحليلگران معتقد هستند آشوب‌ها و بلواهايي كه در سوريه و عراق به راه افتاد و برخي كشورهاي حاشيه خليج فارس نقش عمده‌اي بر دميدن در تنور نزاع داشتند، برآمده از نگراني آنان براي طرح انتقال گاز ايران از عراق و سوريه به سمت اروپا و خارج شدن اين كشورها از دايره معادلات انرژي بوده است. حال در چنين شرايطي سومين اجلاس سران مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز (GECF) در تهران در شرف برگزاري است، آن هم پس از اجلاس سران گروه۲۰ و قبل از نشست زيست‌محيطي هفته آينده COP21 در پاريس كه با توجه به شاخصه انرژي پاك گاز اهميت اين اجلاس را دو چندان كرده است. در بعد داخلي نيز پس از توافق هسته‌اي و در آستانه لغو تحريم‌ها عليه ايران اين اجلاس طليعه‌اي مناسب براي بازگشت مقتدرانه ايران به بازارهاي انرژي جهان و توسعه مراودات و قراردادها در اين زمينه است. از طرف ديگر ايران كه اكنون بزرگ‌ترين ذخاير گازي جهان را در اختيار دارد در كنار روسيه به عنوان دومين كشور در اين عرصه در ابعاد سياسي و تحولات منطقه‌اي به تشريك مساعي راهبردي نيل يافته‌اند و دست بالا را در تحولات دارند و همنوايي آنان در بازي با كارت گاز و همسويي برخي اعضاي مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز مي‌تواند به ارتقاي روز افزون‌تر جايگاه آنان در معادلات منطقه‌اي منجر شود.

مجمعي به مثابه اوپك گازي

هفت سال پيش نخستين اجلاس مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز همزمان با اهميت‌يابي دو چندان اين محصول استراتژيك در سبد انرژي جهان برگزار شد. مجمعي كه پيشنهاد اوليه تشكيل آن از سوي رهبر معظم انقلاب در ديدار با دبير وقت شوراي امنيت روسيه در بهمن ۸۵ مطرح شد. كشورهاي عضو مجمع صادركننده گاز شامل ايران، روسيه، قطر، امارت متحده عربي، ليبي، ونزوئلا، گينه استوايي، نيجريه، مصر، الجزاير، ‌ترينيداد و توباگو و بوليوي هستند و نروژ، هلند، عمان، عراق و پرو نيز اعضاي ناظر به شمار می‌روند. كشورهاي عضو مجمع صادركنندگان گاز، ۴۲ درصد از توليد گاز جهان، ۷۰ درصد از ذخاير گازي جهان، ۳۸ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۸۵ درصد از تجارت گاز طبيعي مايع شده يا همان ال‌ان‌جي را در اختيار دارند. نكته آنكه هر چند از مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز با عنوان اوپك گازي ياد مي‌شود اما همان‌گونه كه از اسم آن برمي‌آيد اين مجموعه يك« مجمع» است و تفاوت ساختاري با اوپك كه يك «سازمان» در نظام حقوقي محسوب مي‌شود، دارد. در واقع مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز يك شاكله جهت هم افزايي ميان مهم‌ترين كشورهاي صادر‌كننده گاز است و هنوز براي تثبيت جايگاه و تبديل شدن به يك سازمان با قواعد تعيين‌كننده براي اعضا فاصله دارد و اجلاسي چون اجلاس تهران مي‌تواند نقش عمده‌اي در اين زمينه ايفا كرده و در يك دهه آينده چنين امري را محتمل كند.

اجلاس تهران آغازي براي گام‌هاي بزرگ

سومين نشست روساي مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز (GECF) در تهران با توجه به تحولات منطقه‌اي، موضوع تغييرات زيست محيطي و تقاضاي روزافزون براي گاز و رشد تكنولوژي توليد در اين عرصه از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. مضاف بر آنكه ايران به عنوان ميزبان اين اجلاس كه بزرگ‌ترين ذخاير گازي جهان را نيز دارد با گذر از حلقه تحديد تحريم‌ها آماده ورود مقتدرانه به بازار انرژي جهان پس از خمودي چند ساله مي‌شود. حضور ۷ تن از سران كشورهاي عضو در تهران كه شامل روساي‌جمهور روسيه، بوليوي، گينه استوايي، نيجريه، ونزوئلا، عراق و نخست وزير الجزاير می‌شود و حضور روساي جمهوري تركمنستان و آذربايجان به عنوان ميهمان ويژه اجلاس، سطح بالاي سومين نشست سران را نشان مي‌دهد، مضاف بر اين چهره‌هاي عاليرتبه، ديگر اعضا نيز در سطح وزير و روساي هيات در اجلاس حضور دارند و هلند نيز در سطح وزير خارجه و نروژ و عمان با نمايندگان ويژه خود در اجلاس تهران حضور دارند. به نظر مي‌رسد در سه روز اجلاس تهران علاوه بر تصميمات و هماهنگي‌ها در سطوح عام و كلان در راستاي منافع اعضا و ارتقاي جايگاه مجمع در معادلات انرژي و نيز ترغيب كشورهاي ديگر به عضويت در مجمع همانند آذربايجان و تركمنستان، زمينه براي پيشبرد همكارهاي دو جانبه ميان ايران و كشورهاي عضو و ناظر در بازار انرژي با توجه به تحولات پسابرجام فراهم و گام بزرگي در مسير بازگشت ايران به معادلات اين حوزه برداشته شود.

نشست فوق‌العاده وزرا

صبح دیروز نشست فوق‌العاده وزراي عضو مجمع كشورهاي صادر‌كننده گاز در هتل هما تهران برگزار شد. در هفدمين نشست وزرا، رئيس جلسه بيژن نامدار زنگنه وزير نفت كشورمان ضمن خوشامد گويي به اعضا از پيش‌نويس بيانيه سران كه توسط هيات‌هاي كارشناسي تدوين شده بود رونمايي كرد. در اين بيانيه سه محور مخالفت با تحريم‌هاي يكجانبه عليه كشورهاي عضو، احترام به حق حاكميتي اعضا بر منابع انرژي و همكاري در موضوع قراردادها و سرمايه‌گذاري در صنعت گاز و نيز حمايت از محيط زيست با توسعه اقتصاد كم كربن كه انرژي گاز نقش عمده‌اي در آن مي‌تواند ايفا كند، مورد توجه قرار گرفته است. زنگنه همچنين گفت بيانيه GECF در اجلاس زيست محيطي كاپ‌۲۱ پاريس نيز قرائت خواهد شد. وزير نفت يكي از مهم‌ترين نكات بيانيه را زمينه‌سازي براي همكاري و هماهنگي كشورهاي عضو در راستاي سرمايه‌گذاري مشترك و تقويت مراودات خواند و حضور گسترده سران و وزرا در اجلاس تهران را نشانه اهميت اجلاس دانست. محمدحسين عادلي دبيركل ايراني GECF نيز اجلاس تهران با حضور گسترده سران و هيات‌ها را نشانه اهميت اين نشست خوانده و ابراز اميدواري كرد كه اين نشست دستاوردهاي خوبي داشته باشد بويژه با توجه به زمان حساس آن در ميان دو اجلاس مهم گروه ۲۰ و اجلاس كاپ۲۱ در پاريس. وزير نفت كشورمان نيز پس از پايان نشست در كنفرانس مطبوعاتي تاكيد كرد كه در اين نشست تاكيد كردم كه موضوع انرژي را نبايد سياسي كرد چون هم توليد‌كننده و هم مصرف‌كننده ضرر مي‌كنند وي بر اين نكته نيز تاكيد كرد كه قيمت گاز در بازارهاي جهاني پايين است و بايد با همكاري اعضا آن را افزايش داد.

در نهايت...

نشست عادي وزراي مجمع كشورهاي صادره‌كننده گاز در عصر روز گذشته با مهم‌ترين دستور‌العمل آن كه تعيين دبيركل مجمع در بازه زماني يك سال آينده است برگزار شد. گفته مي‌شود ليبي تنها رقيب دبيركلي محمدحسين عادلي دبيركل فعلي مجمع است و نيجريه كه گمان مي‌رفت كانديدايي معرفي كند از اين اقدام سر باز زد و از اين حيث به نظر نمي‌رسد مانعي درباره تمديد دبيركلي عادلي ايجاد شود. هر چه هست ايران نقش استراتژيك و ويژه‌اي در معادلات چند دهه آينده بازار مهم و رو به گسترش گاز دارد چرا كه نه‌تنها بزرگ‌ترين ذخاير گازي جهان را دارد بلكه برخلاف روسيه و قطر دو رقيب اصلي خود، بسياري از منابع گازي ايران بكر و دست نخورده باقي مانده و هم در زمينه سرمايه‌گذاري و توليد و هم در زمينه صادرات در دهه آينده داراي مزيت ويژه است و اجلاس تهران گام بزرگي براي بهره‌گيري از اين پتانسيل منحصر به فرد خواهد بود.