الگوی توافق هسته‌ای در مسئله سوریه

شرق: پس از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، برخی از صاحب‌نظران توافق یادشده را سرفصل تازه‌ای برای تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک در حل‌وفصل بحران‌های سخت و خطرناک در منطقه خاورمیانه دانستند. حداقل آنکه انتظار می‌رفت از این پس ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در فرایند رایزنی‌های سیاسی و دیپلماتیک برای حل‌وفصل بحران‌های منطقه‌ای موردمشورت قرار گیرد. اهمیت بحران سوریه برای منطقه و امنیت جهانی به حدی بوده است که پس از گذر از مذاکرات دشوار هسته‌ای و رسیدن به «برجام»، توجهات جامعه جهانی بیشتر از گذشته به سمت این بحران و راه‌های حل‌وفصل سیاسی و مسالمت‌آمیز آن کشیده شد. چنا‌نکه بلافاصله پس از امضای موافقت‌نامه برجام، سفر وزیر خارجه ایران به سوریه و لبنان به منظور اعلام رسمی ابتکار ایران برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز بحران سوریه نشان داد که ایران پسابرجام آماده است با هر طرح‌ منطقی برای پایان‌دادن به بحران‌های غیرضروری در خاورمیانه همراهی کند. هرچند حضور نظامی اخیر روسیه در سوریه موجب ارتقای آن از یک موضوع منطقه‌ای به بحرانی جهانی شده است ولی در کنار این موارد قابل‌درک، این موضوع را نیز باید لحاظ کرد.

که هدف کوتاه‌مدت روس‌ها از حضور نظامی پرحجم در سوریه، فراهم‌کردن زمینه برای دستیابی اطراف منازعه به راه‌حلی سیاسی است. نتیجه آنکه در پرتو نیاز مقطعی هیأت‌حاکمه کاخ سفید به دستاورد تازه‌تر در سیاست خارجی پس از برجام برای انتخابات پیش‌رو در آمریکا و همچنین نگرانی‌های فزاینده همسایگان سوریه به‌ویژه ترکیه و اروپا از تشدید تنش در سوریه (مخصوصا پس از دخالت نظامی روسیه)، روزنه‌های امید برای رسیدن به راه‌حل سیاسی در بحران سوریه کاملا بسته نشده است؛ هرچند نمی‌توان فعلا در کوتاه‌مدت انتظارات زیادی داشت. مهم‌ترین امید این است که تمامی رقبا و اطراف منطقه‌ای و جهانی نزاع در سوریه، حاضر شده‌‌اند در فرایندی دیپلماتیک کنار یکدیگر بنشینند و نظرات همدیگر را بشنوند و اتفاقا مسائل توافق‌شده میان ایشان به‌مراتب بیشتر از موارد اختلافی است زیرا تهدیدات ناشی از بحران سوریه مستقیما منافع و امنیت همه اطراف نزاع در خاورمیانه و مدیترانه را هدف گرفته است. به دلیل تفاهم و همکاری حداقلی میان قدرت‌های منطقه‌ای برای کمک به حل مسئله سوریه، بعید نیست قدرت‌های جهانی با الهام‌گرفتن از تجربه اخیرشان در حل‌وفصل دیپلماتیک مسئله هسته‌ای ایران، در میان‌مدت به فرمول و راه‌حلی سیاسی برای مقطع فعلی بحران سوریه دست یابند. ماهیت مسئله حاکی از آن است که مانند دیگر نمونه‌ها در خاورمیانه، احتمالا تا مدت‌های طولانی ادامه خواهد یافت. بدیهی است ایده دستیابی قدرت‌های جهانی به راه‌حل سیاسی برای مقطع فعلی بحران سوریه بر این پیش‌فرض مبتنی است که قدرت‌های منطقه‌ای و همه همسایگان سوریه مستقیما و به‌صورت جدی از ناحیه تشدید و ادامه بحران در سوریه در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. فقدان چشم‌انداز راه‌حل سیاسی در این موضوع، اینک تبدیل به کابوس بسیار بزرگی برای امنیت منطقه‌ای و جهانی شده است و احتمال بروز جنگی گسترده‌تر را می‌دهد. نفع قطعی جمهوری اسلامی ایران، توقف فوری خشونت و بحران در سوریه است. البته دستگاه دیپلماسی ما به‌عنوان بازیگری فعال و اثرگذار در خاورمیانه، خطوط قرمز غیرقابل‌تغییری در منطقه دارد و البته اولویت‌های ایران بیشتر ناشی از عواملی ثابت و لایتغیر نظیر تاریخ و موقعیت ژئوپلیتیک است. به عنوان مثال ضمانت بقا و تأمین امنیت مردم عراق و شامات، مسئولیت تاریخی ایران تلقی می‌شود؛ چنان‌که همه انواع دولت‌های حاکم بر ایران در ٤٠ سال گذشته روابط دوستانه و منحصربه‌فردی با خاندان اسد به‌عنوان ضامن ثبات در آن منطقه و حافظ منافع و امنیت مذاهب و قومیت‌های ساکن در سوریه و لبنان داشته‌اند.