روایت اشتغال مرموز ۱.۲ میلیون نفر

برخی فشار می‌آورند و می‌خواهند به این بازار وارد شوند و از سوی دیگر، عده ای نیز از بازار کار خارج شده و بیکار می شوند. برخی درآمدهای کلان و بی دردسری دارند و بعضی هم هرچه تلاش می کنند در جا می زنند و از عهده مخارج خود هم بر نمی آیند. کارشناسان می گویند ذات بازار کار و اقتصاد بی رحم است و هر کسی نتواند گلیمش را آب بکشد، قطعا زیر دست و پا خواهد ماند.

روایت این روزهای بازار کار و اقتصاد ایران اینگونه است که باید در یک مسابقه دو استقامت با حضور میلیون‌ها نفر حضور یافت و هرچه در چنته دارید، رو کنید تا دستکم بتوانید روزی خود را از بازار بگیرید. نمونه کوچک بازار کار ایران در همین بازار تهران قابل مشاهده است که از اول روز تا شب افراد زیادی در جنب و جوش هستند تا بار خود را به مقصد برسانند و از این خوان نعمت بهره مند شوند.

مسابقه کسب روزی در اقتصاد ایران

براساس آمارهای موجود، جمعیت شاغل در بازار کار ایران در سال ۹۲ دقیقا ۲۱ میلیون و ۳۴۶ هزار و ۱۷۹ نفر بوده که این تعداد در سال گذشته به ۲۱ میلیون و ۳۰۴ هزار و ۳۰۳ نفر کاهش یافت. با این حال، همه این شاغلان از یک شرایط کاری برخوردار نیستند و برخی با روزانه ۲ تا ۲.۵ ساعت کار پول در می آورند و برخی نیز بیشتر از ۸ ساعت در هر روز کار می کنند و بدون اضافه کاری به خانه نمی روند.

دقیقا مشخص نیست چگونه برخی می توانند با روزی ۲ ساعت کار تامین باشند و برخی هم با ۳ برابر کار بیشتر از آنها در تامین مخارج خود بمانند؟ البته برخی گروه ها که برای همه نیز شناخته شده است، قطعا به دلیل توانمندی، تخصص، مهارت و جایگاه خود روزانه ساعات کاری کمتری دارند و اتفاقا درآمد خوبی نیز کسب می کنند که از این گروه می توان به وکلا و پزشکان جراح و متخصص اشاره کرد که البته ممکن است بسیاری از آنها حتی هفته ای یک ساعت کار هم نداشته باشند.

اتفاقا این دو گروه همواره در سال‌های اخیر مورد مثال مرکز آمار ایران نیز بوده و هرگاه درباره چگونگی امکان تامین زندگی فردی با یک ساعت کار در روز مورد پرسش قرار گرفته اند، وکلا و پزشکان را مثال زده اند. با این وجود کارشناسان بازار کار می گویند نمی توان جامعه کوچکی از وکلا و پزشکان و امکان درآمد آنها را به کل جامعه تعمیم داد و گفت همه می توانند در هر رده شغلی با یک ساعت کار در هفته تامین باشند.

بنابراین این گروه ها و نظایر آن هدف این گزارش نیست، چرا که آنها نسبت به تخصص و توانمندی کسب شده خود پول در می آورند و از نگاه جامعه کار کردن روزی ۲ ساعت و یا هفته ای گروه هایی از این دست اساسا موضوع عجیب و بدی هم نیست. تاکید این است که برخی گروه‌ها از روش‌هایی دیگر و ناپیدا امکان کسب درآمد و بهره مندی از بازار کار را پیدا کرده اند که احتمالا از شیوه های ناعادلانه پیش رفته است.

فرصت‌هایی برای سوء‌استفاده از بازار کار

دلالی، واسطه گری در بازارهای ارز، سکه، مسکن، فرصت طلبی و قرار داشتن در معرض استفاده از رانت‌های اطلاعاتی و اقتصادی و نظایر آن مانند چیزی که در سال‌های گذشته اتفاق افتاد از جمله اهداف این گزارش است. دقیقا از نتیجه فعالیت چنین گروه هایی است که مقامات دولتی می گویند بیش از ۴۰ درصد فعالیت‌های اقتصادی کشور قابل ردیابی و شناسایی نیست و این گروه ها با وجود پولی که در می آورند حتی مالیات هم نمی پردازند.

البته منظور این نیست که فعالیت گروه‌های اینچنینی تنها در اقتصاد و بازار کار ایران است و در هیچ جای دنیا نمی توان مانند آن را یافت اما نگاهی به ترکیب بازار فعلی کار ایران نشان می دهد بیش از ۲ میلیون نفر هرچه تلاش می کنند حتی کسی به آنها اجازه ابراز وجود در این بازار را نیز نمی دهد و دچار بیکاری مطلق هستند.

برخی در این بخش با وجود تحصیلات عالیه با درهای بسته بازار کار مواجه اند، همچنین ۹ میلیون نفر از شاغلان شبانه روز در حال کار و تلاش هستند و دغدغه تامین مالی و تضمین معیشت خود را دارند و برخی نیز بالغ بر یک میلیون و ۲۰۰ هزارنفر هم می توانند روزی یکی دو ساعت تفریحی به این بازار وارد و سپس خارج شوند، اما همه چیز آنها تامین باشد.

کارشناسان بازار کار می گویند اینها به عدالت اجتماعی و لزوم تلاش سیاست گذاران و دولت‌ها برای جلوگیری از شکاف درآمدی بین افراد جامعه بر می گردد. اینکه برخی نتوانند فرصت غارت اقتصاد کشور و ربودن فرصت دیگران را داشته باشند و برخی نیز در عین شایستگی حتی نتوانند به عنوان یک نیروی جزء وارد بازار کار ایران شوند.

نگاهی به جدیدترین تحلیل و آمارهایی ارائه شده از سوی وزارت کار درباره ساعات اشتغال افراد در ایران نشان می دهد در سال ۹۲ تعداد یک میلیون و ۲۱۴ هزار و ۳۴۶ نفر و در سال گذشته نیز یک میلیون و ۲۱۶ هزار و ۷۳۲ نفر در هفته تنها ۱۴ تا ۱۶ ساعت کار کرده اند که روزانه بین ۲ تا ۲.۵ ساعت می شود. این گروه ها قطعا با این میزان کارکرد تامین بوده و دیگر نیازی به فعالیت بیشتر ندیده اند، در غیر این صورت در بازار کار می ماندند.

اشتغال نرمال ۶.۳ میلیون نفر

در نقطه مقابل، ۴۱.۸ درصد کل جمعیت بازار کار معادل ۸.۹ میلیون نفر در سال ۹۲ در یک هفته بیشتر از ۴۹ ساعت یعنی بیش از ۳ برابر گروه یادشده فعالیت داشته اند. این گروه دارای اضافه کاری بوده و تلاش کرده اند بیشتر از ۸ ساعت را در هر روز کار کنند. قطعا مسائل معیشتی و ناتوانی در تنظیم بین مخارج و درآمدها در این گروه از شاغلان کشور وجود دارد.

به صورت کلی ۶ گروه در بازار کار ایران فعالیت دارند که ساعات کاری مشخصی را برای حضور خود در این بازار تعیین کرده اند. علاوه بر گروه‌های با ساعات کاری ۱۴ تا ۱۶ ساعت در هفته، برخی هفته ای ۱۷ تا ۲۴ ساعت، برخی ۲۵ تا ۳۲ ساعت، برخی ۳۳ تا ۴۰ ساعت و برخی هم ۴۱ تا ۴۸ ساعت در هفته کار می کنند. همانگونه که عنوان شد، گروهی نیز بالاتر از بقیه به میزان ۴۹ ساعت و بیشتر در طول یک هفته کار می‌کنند.

به بیان دیگر، برخی در بازار کار ایران روزی ۲ تا ۲.۵ ساعت کار می کنند، برخی ۲.۸ تا ۴ ساعت، بعضی گروه ها روزی ۴.۱ ساعت تا ۵.۳ ساعت، گروه هایی ۵.۵ تا ۶.۶ ساعت، گروهی نیز روزانه ۶.۸ ساعت تا ۸ ساعت فعالیت دارند که کمتر از قانون کار تا مرز قانون است و در این بین گروهی هم بیشتر از ۸ ساعت در روز در محل کار خود باقی مانده و یا از محیطی به محیطی دیگر می روند.

حدود ۳۰ درصد کل بازار کار ایران ترجیح می دهند روزانه تنها به میزان نهایتا ۸ ساعت قانون کار فعالیت داشته باشند که براساس آخرین آمارها تعداد آنها دستکم ۶ میلیون و ۳۴۸ هزار نفر است. مابقی دارای ساعات کاری کمتری در روز هستند.