نمایشگاهی یک‌طرفه با حرف‌های قهری رییس جمهور به رسانه‌ها/ همه تندروی‌های نمایشگاه، از تحریم حرکت ملی تا توهین به عراقچی

سرویس سیاسی فردا: بیست‌ویکمین نمایشگاه مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی از 18 تا 24 آبان ماه سال جاری مانند چند سال گذشته و پس از جدایی از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلی تهران در حال گذراندن روزهای آخر است.

امسال، سومین سالی است که نمایشگاه مطبوعات برگزاری خود را در دولت روحانی پشت سر می‌گذارد در حالی برخی رسانه های منتقد دولت، در حرکتی ناگهانی، پیش از برپایی نمایشگاه، این دوره را تحریم و اعلام کردند در این دوره حاضر نخواهند شد. روزنامه‌های کیهان، جوان و وطن امروز، خبرگزاری‌های تسنیم، فارس و نسیم، هفته‌نامه‌های یالثارات، پنجره، ۹ دی و رمز عبور و چند وبسایت مانند رجانیوز، از رسانه‌هایی بودند که این اعتراض را مطرح و غرفه‌ای در نمایشگاه نداشتند و حتی یکی از غرفه‌ها برای نشان دادن اعتراض خود، دورتا دور غرفه‌اش را ربانی بنفش کشیده که مرزهای بسته را به دولت متذکر شود و نمادهایی در اعتراض بر بدنه خود داشت و برخی از بازدیدکنندگان به شوخی یا جدی از این ربان رد می‌شدند تا با پوسترهایی که بر دهان بسته‌شان چسب زده بودند، عکس یادگاری بگیرند.

نمایشگاه امسال، برای بازدیدکنندگانی که از جنس رسانه هستند، حرف جدیدی برای گفتن نداشت؛ فضایی برای دید و بازدید اهالی رسانه بدون بحث‌ها و درگیری‌های داغ دوره‌های گذشته، سخنرانی‌های جنجالی؛ کم شدن مراسم کشیدن میهمان‌ها از این غرفه به آن غرفه و البته سخنرانی متفاوت رییس جمهوری در روز افتتاحیه. فضایی که امسال بیشتر از سال‌های گذشته به دور از تکثرگرایی و عقاید متفاوت و آرای مختلف جامعه و گروه‌های سیاسی بود.

اما رییس جمهوری در سخنرانی افتتاحیه نمایشگاه تحریم نمایشگاه از سوی برخی رسانه‌ها را از نظر دور نداشت و با بیان این‌که «امیدواریم از مطبوعات اعتدال برآید و نه خشونت تا بتوانیم مسیری را طی کنیم تا رسالت خود را به درستی انجام دهیم» برخی رسانه‌ها را هدف قرار داد و با گلایه از آنها گفت که «نقد با تخریب، تهمت و دروغ فرق دارد و انتقاد باید از روی دلسوزی باشد» با این حال وی برخی رسانه‌ها را به «تزریق ناامیدی» متهم کرد و آنهایی را که اخلاق را زیر پا می‌گذارند شایسته تجلیل ندانست. همچنین وی به عده‌ای از رسانه‌ها هشدار داد تا «فضای جامعه را مسموم نکنند و اختلاف و شکاف در جامعه ایجاد نکنند.» اما مهمترین سخن رییس جمهوری که بسیاری از منتقدانش را رنجاند، نام گذاردن «پلیس مخفی» بر برخی رسانه‌ها بود.

این اقدام رییس جمهور از طرف برخی به انتقام گیری از رسانه های تحریم کننده و از طرف برخی دیگر به افشا گری تعبیر شد. اقدامی که با هر نگاهی به آن بنگریم نشان از رویکرد یک طرف و ناصحیح دولت به رسانه ها دارد.

اقدام رییس دولت یازدهم در پیشانی سالیانه مطبوعات است و در جایی که اهالی رسانه انتظار کمترین تلاشی از دولت برای وعده هایش برای رسیدگی به وضعیت معیشتی فعالان عرصه رسانه است تعبیر به دهن کجی و برخورد سیاسی با فضای رسانه دارد.

از سوی دیگر اتفاق مهم نمایشگاه تحریم سیاسی نمایشگاه مطبوعات است.نمایشگاه مطبوعات به عنوان یکی از سه نمایش گاه مهم فرهنگی و ملی کشور است. تحریم سیاسی این نمایشگاه قطعا عملی نادرست و ناصحیح و بیش از هر کاری دهن کجی به مخاطبین تلقی می شود.

از سوی دیگر معاون مطبوعاتی هم تلاش چندانی برای مجاب کردن رسانه ها برای حضور در نمایشگاه نکرده است و این به خودی خود رفتاری عجیب از سوی معاونتی است که قرار معاونت همه رسانه ها است .

با این حال به نظر می‌رسد حضور رسانه‌های منتقد در این نمایشگاه می‌توانست به بهبود فضای رقابتی بیفزاید و از تک‌صدایی بکاهد؛ مخاطبان نیز این حق را داشته باشند تا مانند هر سال در فضایی که تلاش می‌شد همسو با شعار نمایشگاه بیست‌ویکم «نقد منصفانه، پاسخ مسئولانه» باشد، بتوانند خود، رسانه‌شان را از نزدیک انتخاب و با آن گفت‌وگو کنند. از سوی دیگر حجم بازدید هر غرفه نشان‌دهنده مقبولیت در میان مردم است و بازخوردی که هر رسانه از مخاطب خود دریافت می‌کند، در آینده می‌تواند راهگشای برنامه‌های آنها باشد. گرفتن این فرصت از مخاطب (و در واقع رسانه) و برخورد رودررو با آن، شانسی بود که غایبان این دوره آن را از دست دادند و حتی مجبور شدند که گاه به صورت ناشناس خبرنگاران و عکاسان خود را برای کسب خبر به نمایشگاه بفرستند یا برای نشست هفتگی سخنگوی دولت که براساس برنامه مشخص شده در نمایشگاه مطبوعات برپا شد، خبرنگار اعزام کنند.

از سوی دیگر، نزدیکی این دوره از نمایشگاه به برگزاری انتخابات مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی بر حساسیت و اهمیت حضور افراد در نمایشگاه افزوده بود. به نظر می‌رسید امسال برخلاف سال‌های گذشته حضور چهره‌های انتخاباتی و مسئولان کمتر شده بود، با این حال برخی با استفاده از فضای نمایشگاه دست به تبلیغ زدند که کاری غیرقانونی و به دور از اخلاق رسانه‌ای بود. به طور مثال صحبت‌های فائزه هاشمی در این نمایشگاه بیشتر حول مساله انتخابات بود یا یکی از نمایندگان مجلس در غرفه‌ی نشریه ای ستاد انتخاباتی پیش از موعد تشکیل داده بود.

امسال هم مسئولانی آمدند که مانند هر سال پاسخ‌ها و وعده‌هایی دادند و رفتند و این پاسخگویی‌هایِ معمولا بی‌عمل، اتفاق جدیدی برای دوره بیست‌ویکم نیز نبود. مسئولانی هم بودند که با حرف‌های عجیبی همه را شگفت‌زده کردند؛ یا مانند یکی از معاونین میراث فرهنگی کشور که به نظر می‌رسید تنها برای استراحت به نمایشگاه مطبوعات آمده‌ است و خود را تنها به دو نفر پاسخگو می‌دانست، نخست خداوند و دیگری مسعود سلطانی‌فر، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پاسخی به خبرنگاران نگرانِ حوزه گردشگری نداد! یا حتی برخی دیگر از مسئولان که به خبرنگاران در نمایشگاه‌شان توهین نیز کردند.

البته اتفاق نادرست دیگری که در نمایشگاه بیست و یکم افتاد برخورد بدی بود که از سوی برخی چهره های تندرو با عراقچی و در حاشیه نشست او اتفاق افتاد. اتفاقی که با هر نگاهی برخلاف مصالح ملی و اخلاق است.

به نظر می‌رسید مخاطبان نمایشگاه امسال افرادی آگاه نسبت به فضای رسانه بودند و نسبت به سوگیری‌های رسانه‌ای اطلاع و شناخت نسبتا مناسبی داشتند. بسیاری خبرهایشان را آنلاین می‌خواندند و کمتر برای خرید نشریات هزینه می‌کردند. یکی از سردبیران روزنامه‌ها می‌گفت به نظر می‌رسد مخاطبانی که از دیگر استان‌ها آمده‌اند، بیشتر روزنامه می‌خوانند تا مخاطبان تهرانی.

تالارهای گفت‌وگوی نمایشگاه نیز مانند هر سال محل برپایی سخنرانی‌ها و کارگاه‌ها بود. به طور مثال در زمان سخنرانی افرادی چون علی عراقچی، صادق زیباکلام یا فائزه هاشمی آن‌چنان پر بودند که براساس آمار این سه سخنرانی به عنوان پرمخاطب‌ترین‌ها شناخته شدند؛ اما سخنرانی‌هایی نیز بودند که مورد بی‌مهری مخاطبان قرار گرفتند. این‌طور به نظر می‌رسید که خبرنگاران در نمایشگاه مطبوعات در پی آموزش نکته‌ای جدید نیستند و تنها باید زمان خود را صرف پیدا کردن میهمان و دعوت وی به غرفه خود کنند تا بتوانند با مصاحبه‌ای اختصاصی خیال خود را از بابت ایراد دبیران راحت کنند.

به علاوه تمام موارد بالا ایراد دیگر نمایشگاه امسال سهم ناچیزی بود که برای بخش کودک و نوجوان در نظر گرفته و حضور کمرنگ آنها باعث شد تا یکی از عمده‌ترین گروه‌های هدف نمایشگاه مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار بگیرد. بیشتر افرادی که سراغ این غرفه‌ها می‌رفتند به دنبال گرفتن بادکنک یا هدایای تبلیغاتی بودند. البته مانند روال سال‌های پیش حضور روپایی‌زنان با توپ فوتبال، پای ثابت برخی غرفه‌ها بود.

با تمام این توصیف‌ها از نمایشگاه بیست‌ویکم به نظر می‌رسد باید نگاهی کلی‌تر به نمایشگاه مطبوعات داشت تا ببینیم این نمایشگاه با تمام هزینه‌ای که برای رسانه‌ها دربر دارد، چه برآیند و حاصلی برای حاضران و صاحبان اصلی آن دارد؟

اما اساس شکل‌گیری و برپایی هرساله نمایشگاه مطبوعات چیست؟

رسانه، به عنوان رکن چهارم دموکراسی همواره مورد توجه دولت‌ها و مردم بوده است و از سوی دیگر به مثابه پیونددهنده این دو سر جامعه و شکل‌دهی به افکار عمومی جایگاهی بسیار حساس و ارزشمند دارد. شاید مهمترین دلیل برگزاری نمایشگاه و گردهمایی سالانه مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، به عنوان مهمترین و تاثیرگذارترین عنصر جامعه، شناسایی آرا و افکار گوناگون و رویارویی با مخاطب باشد که باید دید، برگزاری بیست‌ویک دوره از این نمایشگاه تا چه حد توانسته به آن دست پیدا کند.

به نظر می‌رسد نمایشگاه مطبوعات اگر هیچ سودی جز دیدن غرفه‌های رسانه‌های مختلف، خرید شماره‌های قبلی و برگشتی مجله‌ها، هدیه‌های تبلیغاتی، گرفتن نسخه‌های مجانی روزنامه‌های مختلف که گاه بسیاری از آنها روی دکه‌ها می‌ماند و در رجوع به روزنامه بار دیگر خمیر می‌شوند و ... برای مخاطب عادی نداشته باشد، برای روزنامه‌نگاران، خبرنگاران و دیگر اهالی رسانه، دیدوبازدیدی نوروزی است. احوالپرسی و گپ‌وگفت و چیزهایی از این دست که هر سال خیل عظیمی به ساکنان خانه رسانه‌ها افزوده می‌شود در حالی که بی خبرند از وضعیت زندگی و معیشت خبرنگاران.

هر ساله، بسیاری دوربین به دست می‌شوند و بسیاری دیگر قلم به دست می‌گیرند تا به این صنف بپیوندند، شاید بی‌آنکه حتی از وضعیت رسانه‌ها اطلاع درستی داشته باشند. بسیاری در غرفه‌های مختلف به دنبال دست‌وپا کردن جایی برای نوشتن و ابراز خود می‌گردند و جوانانی که به شوق داشتن و تجربه یک زندگی هیجان‌انگیز در این حرفه، تلاش می‌کنند تا در روزنامه‌ای جای خود را باز کنند. مسائل بسیار دیگری در این حوزه وجود دارد که بخشی از اهالی رسانه به دلیل گاه دوشغله یا چندشغله بودن آنها را به فراموشی سپرده‌اند که این امر در نهایت به سطحی شدن بسیاری از مطالب منتشر شده در مطبوعات دامن زده است.

با این حال آیا درخواست‌های اهالی این حساس‌ترین بخش آگاهی‌رسان جامعه جایی برای ظهور و بروز داشته است؟ و آیا اساسا می‌توان به نمایشگاه مطبوعات به عنوان مکانی برای همسویی خواسته‌های این بخش و پیگیری مطالبات به حق آنها نگاه کرد؟

چندی پیش، طوماری از سوی بسیاری از خبرنگاران امضا شد که خواستار پیگیری و رسیدگی به وضعیت بیمه خود شده بودند، اما با چه پاسخی روبه‌رو شد؟ حجم بسیار خواسته‌ها، رسیدگی به شکایت‌ها، خطراتی که خبرنگاران در معرض آنها هستند، حمایت نشدن‌ها، برخوردهای سیاسی با این صنف و ... تنها گوشه‌ای از مسائل و معضلات این قشر هستند که تنها یک روز در سال در جایگاه تقدیر قرار می‌گیرند و آن نیز معمولا با هدیه‌هایی از سوی نهادها و ... قدردانی می‌شوند که نفس هدیه گرفتن از سوی خبرنگار، خود، امری ناپسند است.

سوال اصلی اینجاست؛ چرا روزنامه‌نگار و خبرنگار باید در نمایشگاه تخصصی خود نیز این‌گونه غریب بماند؟

و شاید تنها پاسخی که می‌توان برای آن یافت، بی‌توجهی به امور صنفی است.

سالهاست که انجمن های صنفی روزنامه نگاران تنها به رفتار های سیاسی و غیر صنفی می پردازد و از دلیل وجودی خود و حمایت از رسانه ها و اهالی خود سر باز می زنند.

حال که کشور در آستانه انتخابات‌هایی سرنوشت‌ساز بار دیگر توجه به رسانه‌ها را دوچندان کرده است، باید دید دولت روحانی به این مساله، مانند دیگر وعده‌های انتخاباتی‌اش چه واکنشی خواهد داشت؟ هنگامی رییس جمهوری از رسانه‌ها توقع «به مردم امید دادن» و «انجام وظیفه سنگین‌شان» را دارد، باید دید چه کاری برای شکفتن امید در میان اهالی رسانه می‌کند؟