همه آنچه بايد درباره ال‌نينو بدانيد

اعتماد: ال‌ نينو (El nino) پديده‌اي است كه بر نوسانات سيستم اتمسفري در شرق بخش استوايي اقيانوس آرام اثرات قابل توجه مي‌گذارد و تغييراتي را در آب و هواي تمام دنيا به وجود مي‌آورد. وقتي ال‌نينو رخ مي‌دهد، با گسترش جريان‌هاي گرم در شرق اقيانوس آرام توفان‌هاي ويرانگري شكل مي‌گيرد. به همين دليل برخي جزاير مانند جزيره تاهيتي طي سال دچار توفان‌هاي شديد و ناگهاني مي‌شوند.

در ابتداي دهه ٨٠ قرن گذشته ميلادي، ال نينو كشورهاي منطقه شرقي آسيا را با خشكسالي شديدي مواجه كرد اما شواهد جديد نشان مي‌دهد اين پديده ممكن است علاوه بر تغييرات در شرايط آب و هوايي، با افزايش بارندگي در ١٥ سال آينده همراه شود. وقتي شرايط جوي و آب و هوا عادي باشد و ال نينو وجود نداشته باشد سطح آب‌هاي اقيانوس به دليل تابش نور آفتاب گرم‌تر از اعماق آن است. در بخش استوايي اقيانوس آرام، باد از شرق به غرب مي‌وزد. وزش باد باعث حركت آب در سطح اقيانوس مي‌شود و با باقي ماندن آب در معرض خورشيد گرماي بيشتري به آن جذب مي‌شود. در اين شرايط در شرق اقيانوس آرام در سواحل امريكاي شمالي شارشي در جريان‌هاي عمق و سطح آب ايجاد مي‌شود. اين شارش باعث مي‌شود تا آب سردتر كه غني و پر از اكسيژن و مواد غذايي است جايگزين آب گرم سطحي شود. نفوذ جريان سرد و غني به سطح آب كه محل زندگي اكثر آبزيان است باعث افزايش تعداد آنها در محل‌هاي صيد ماهيگيران مي‌شود. ال نينو لغتي اسپانيولي و به مفهوم پسر بچه و با تعميم معنا، كودك مسيح است. علت اين نامگذاري به دليل اعتقادات قلبي و مذهبي سكنه ساحل‌نشين كشور‌هاي اكوادور و پرو است. عبارت ال نينو در اصل به يك جريان گرم و ضعيف سالانه اطلاق مي‌شود كه در زمان كريسمس به سمت جنوب در امتداد سواحل پرو و اكوادور جريان مي‌يابد. از اين رو كودك مسيح ناميده شده است. لانينا (Lanina) يعني دختر كوچك و بعضــي مواقع «El-viejo» يا

«Anti Elnino» خوانده مي‌شود.

چرا ال نينو اتفاق مي‌افتد؟

تحقيقاتي نشان مي‌دهد ال نينو كه در دهه هفتاد ميلادي زير يازده سال تكرار شده، سابقه آن به حدود ٤٠٠٠ يا ٥٠٠٠ سال مي‌رسد و از دهه هفتاد به بعد فاصله وقوع اين پديده به تدريج كوتاه‌تر شد. اكنون دو سال يك‌بار شاهد وقوع اين پديده هستيم و به دليل تكرار مكرر ال نينو، دانشمندان به آن لقب «ابر ال نينو» داده اند؛ يعني ال نينو بيش فعال شده و چون گرمايش جهاني هم از دهه هفتاد ميلادي گريبانگير ما شده است، برخي محققان ابر ال نينو را زاييده گرمايش زمين مي‌دانند. اما حقيقت آن ‌است كه هيچ رابطه علمي بين گرمايش زمين و ال نينو وجود ندارد. اساسا ٥٠٠٠ سال پيش تعداد انسان‌ها آنقدر معدود بوده و نقش آنها آنقدر ناچيز بوده كه نمي‌توانست تاثيري بر گرمايش زمين داشته باشد. هم‌اكنون انرژي لازم براي ايجاد يك ال نينو بيش از انرژي در دسترس انسان است. جالب است بدانيم كه هر گاه ال نينو اتفاق مي‌افتد، درجه حرارت جهان يك درجه افزايش مي‌يابد. برخي نتيجه مي‌گيرند كه شايد ال نينو نه نتيجه شديد گرمايش جهاني، بلكه ايجاد آن است.

تاثيرات ال نينو بر كشورهاي جهان

همراه با رويداد ال نينو توليدات بيولوژيكي به دليل كاهش فرا‌جهندگي آب سرد در سرتاسر سواحل پرو و اكوادور كاهش مي‌يابد كه اين سبب مرگ و مير ماهيان و به خصوص ماهي كولي كه غذاي عمده پرندگان دريايي است، مي‌شود. به دنبال مرگ و مير ماهيان، ميليون‌ها پرنده دريايي به علت عدم وجود غذاي عمده خود يعني ماهي كولي در ساحل نابود مي‌شوند كه اين لطمه اقتصادي جبران‌نا‌پذيري را در صنايع ماهيگيري و كود مرغ دريايي براي كشور‌هاي پرو و اكوادور به بار مي‌آورد. از آسيب‌هاي محلي ديگر، بارندگي‌هاي سيل آسا در بخش‌هاي به‌طور معمول لم يزرع سواحل پرو و اكوادور است كه سبب ته‌نشست‌هاي گلي و تخريب شالوده اين مناطق مي‌شود و در مجموع به دليل شرايط نا بهنجار به وجود آمده، پديده ال نينو در منطقه به عنوان فاجعه طبيعت شناخته شده است. همچنين اين پديده رابطه‌اي قوي با خشكسالي در هند، شرق استراليا، مالزي، اندونزي و كلا آسياي جنوب شرقي دارد. گرد و غبار نامنظم، بارندگي و تغييرات دمايي شديد از جمله تاثيرات پديده ال نينو بر آب و هواي جهان خواهد بود. اين پديده زماني رخ مي‌دهد كه درجه حرارت اقيانوس آرام در شرق و مركز بسيار گرم‌تر از حد معمول باشد كه اغلب تغييرات آب و هوايي در سراسر جهان را از جمله وزش باد، تغييرات الگوهاي بارندگي، تغيير فشار سطح دريا و درجه حرارت را نتيجه مي‌دهد. اكثر الگوهاي آب و هوايي بين‌المللي نشان مي‌دهد كه قدرت پديده ال نينو سال ٢٠١٦-٢٠١٥ ميلادي به احتمال زياد تا پايان سال ميلادي جاري رفته رفته تقويت خواهد شد. اين رويداد طبيعي قوي با احتمال افزايش بارندگي‌ها در نواحي شرقي آفريقا نيز مرتبط شده است. ال نينو سال ١٩٩٨-١٩٩٧ بيماري همه‌گير و ويرانگر مالاريا را در سراسر منطقه آفريقا از جمله شمال شرقي كنيا افزايش داد.

نشانه كليدي ال نينو، افزايش دماي غيرعادي در امتداد و هر دو طرف خط استوا در اقيانوس آرام مركزي و شرقي است. اين جريان هر چند سال يك بار با يك گرمايش عظيم و غيرمعمول همراه مي‌شود. به‌طوري كه در اين حال دماهاي سطح دريا حداقل براي چند ماه پياپي در سه تا پنج محل ساحلي بالاي حد نرمال مي‌رود و در پي آن دماي سطح دريا براي يك سال يا حتي بيشتر به صورت غيرعادي باقي مي‌ماند و براي برگشت به شرايط عادي منطقه، حداقل تا ژانويه يا مارس آينده زمان لازم است.

تاريخچه تاثيرات ال نينو بر ايران

بر اساس بررسي‌هاي سازمان هواشناسي، بررسي شاخص دور پيوند ال نينو و لانينا نشان مي‌دهد كه سرماي شديد زمستان١٣٨٦ با لانينا همراه بوده است كه طي آن دماي هواي تهران براي حدود ١٠ روز همواره زير صفر بود و كمينه دما نيزطي يك ماه زير صفر باقي ماند و كمترين آن به منفي ١١ درجه سانتيگراد رسيد. طي اين دوره كمترين دما در اردبيل، همدان، شهركرد، مشهد، فرودگاه امام، بيرجند و رشت به ترتيب به ٣٢، ٣١، ٢١، ٢٠، ١٢ درجه زير صفر ثبت شد و حتي در اهواز به صفر رسيد. سرماي سال ١٣٨٦ با بارش برف در سطح كشور همراه بود و در خراسان رضوي درختان انار ٥٠ ساله را خشكاند. شايان توجه است كه كمينه مطلق دماي تهران طي ٦٥ سال گذشته در ١٨ دي ١٣٤٧ به ميزان ١٥- درجه ثبت شده است. از دوره‌هاي بسيار سرد ديگر مي‌توان به زمستان سال‌هاي ١٣٤١، ١٣٤٧، ١٣٦١، ١٣٥١ و ١٣٧٦ اشاره كرد كه چهار مورد آنها با لانينا و دو مورد با حالت خنثي همراه بوده‌اند. تاثير مضاعف انسو با همپيوندي IOD (دوقطبي اقيانوس هند) OID يا دوقطبي اقيانوس هند، رويداد آب و هوايي ديگري ا‌ست كه مشابه ال نينو در اقيانوس هند اتفاق مي‌افتد. در واقع اين رويداد به نام هند- نينو شناخته مي‌شود كه نوسان غيرعادي دماي آب سطح درياست كه بخش غربي اقيانوس هند به‌طور متناوب گرم‌تر و سپس سرد‌تر از بخش شرقي آن مي‌شود. گاهي اوقات رويدادهاي شاخص انسو با فاز‌هاي مختلف شاخص IOD همپيوند مي‌شوند. در اين حالت ميزان تاثير‌گذاري هر يك از رويدادهاي شاخص انسو روي مناطق تحت‌تاثير، تشديد خواهد شد. مثلا در هنگام بروز فاز گرم IOD به همراه ال‌نينو، ميزان همرفت در غرب اقيانوس هند و سواحل شرقي آفريقا نسبت به ال‌نينو منفرد افزايش زيادتري خواهد داشت. در نواحي شرق اقيانوس هند در منطقه قاره دريايي (اندونزي و استراليا) فرونشيني هوا تشديد خواهد شد. اين امر سبب افزايش فراتر از نرمال قدرت بادهاي شرقي سطحي در اقيانوس هند شده در نتيجه رطوبت اقيانوس هند و درياي سرخ در نقش تغذيه رطوبتي سامانه‌هاي مهاجر در خاورميانه يا در تكوين توده هواي كم فشار سوداني بيش از پيش ظاهر مي‌شود و بدين سان، دوره‌هاي مرطوب‌تري را در ايران و خاورميانه باعث مي‌شود.

ال نينو از نگاه كارشناسان

«ال نينو» قدرتمندترين چرخه‌ آب و هوايي ٦٥ سال گذشته تاثيرات عظيمي بر آب و هوا در سراسر جهان از جمله ايران خواهد داشت و به نظر مي‌رسد در حال گسترش به مراتب قوي‌تر از آنچه در سال ١٩٩٧ ميلادي رخ داد، باشد. (الجزيره)

ال نينو در حال شكل‌گيري در قوي‌ترين حالت خود از سال ١٩٥٠ ميلادي يعني زمان پيدايش آن تاكنون است. اين پديده طبيعي هر ٢ تا ٧ سال يك بار رخ مي‌دهد و تا ٦ الي ١٨ ماه ادامه دارد. (اداره ملي اقيانوس‌شناسي و هواشناسي امريكا) (NOAA)

ال نينو قوي‌تر از هميشه در راه است و تاثيرات عظيمي بر شرايط دمايي زمستان امسال در سراسر جهان خواهد داشت. نمودارهاي دمايي حاكي از آن است كه در فصل سرما شاهد جريان‌هاي برفي خواهيم بود. با اين حال، فركانس، تعداد و شدت اين سوانح طبيعي را نمي‌توان در زمانبندي فصلي تعيين كرد. (مايك هالپرت، معاون مركز پيش‌بيني آب و هوا امريكا)

در حالي كه پيش‌بيني دقيق ناپايداري‌ها و ناهنجاري‌هاي آب و هوايي پيش از فرا رسيدن فصل سرما بسيار دشوار است، آب و هواي غير‌معمول زمستان پيش‌رو در كشورهاي خاورميانه تعجب‌آور نخواهد بود. (عمر بادور، دانشمند سازمان WMO)

ال نينو عبارت است از يك رخداد كلان كه در اثر رها شدن انرژي انباشته در بزرگ‌ترين حوزه اقيانوسي جهان يعني جنوب اقيانوس آرام رخ مي‌دهد. نشان اين پديده تغيير جهت آب‌هاي سرد و گرم، همچنين بادهاي آن منطقه است. اين پديده، يكي از پيچيده‌ترين پديده‌هاي جهان است كه موجب مي‌شود مسگر شوشتري گردن زده شود، به جرمي كه آهنگر بلخي انجام داد. هر بار كه اين پديده شديد مي‌شود ميليون‌ها نفر بي‌خانمان شده و معيشت آنان مختل مي‌شود و با اين‌همه پيش‌بيني رفتار ال نينو در مدت كوتاه (شش ماهه) هم قابل پيش‌بيني نيست.

(اسماعيل كهرم، كارشناس محيط زيست در ايران)