بازخوانی سوال‌های بی پاسخ درباره سقوط هواپیمای روسی بر فراز سینا

ایسنا: در روز سقوط هواپیما هوا بسیار خوب و همه چیز قابل رویت بود، سرعت سقوط آن قدر سریع بوده که خلبان نتوانسته برج مراقبت را از آخرین اختلال‌های احتمالی مطلع کند، خلبان حتی چند ثانیه هم فرصت اطلاع رسانی پیدا نمی‌کند. به نقل از برخی منابع در فرودگاه شرم‌الشیخ ساعتی پس از سقوط هواپیما این گونه ادعا شده است که خلبان درخواست فرود اضطراری کرده اما احتمال قوی‌تر آن است که هیچ پیامی از کابین خلبان به برج مراقبت ارسال نشده است.

محل سقوط هواپیما در کریدورهای پروازی نبوده است بلکه محل درگیری‌های نظامی بین گروه‌های تروریستی و از جمله امارت اسلامی سینا (که با داعش اعلام بیعت کرده است) با ارتش مصر بوده است.

این حادثه شبیه سقوط هواپیمای مالزیایی است که در منطقه درگیری بین اوکراین و نیروهای تحت حمایت روسیه سرنگون شد، حادثه‌ای که در اثر اصابت یک موشک زمین به هوا صورت گرفت که بعدها گروه تحقیق روسیه اعلام کرد این موشک توسط ارتش اوکراین شلیک شده اما طرفهای دیگر اعلام کردند که توسط شبه نظامیان مورد حمایت روسیه شلیک شده است.

از طرفی دیگر این حادثه با انفجار هواپیمای آمریکایی بر فراز لاکربی قابل مقایسه است که در نتیجه انفجار بمب در داخل هواپیما صورت گرفت و همه سرنشینان آن کشته شدند.

از آغاز سقوط هواپیما سه فرضیه روی میز کارشناسان امنیتی و امور فنی شرکتهای سازنده هواپیماها قرار گرفت:

1- اشکال فنی نادری که به سرعت باعث سقوط هواپیما شده است که گفته می‌شود در تاریخچه پروازهای هواپیماهای مسافربری احتمالی بسیار نادر اما ممکن است.

2- انفجاری در هواپیما رخ داده که به سرعت قطع ارتباط با برج مراقبت و سقوط هواپیما را در بر داشته است:

الف: انفجار ناشی از نقص فنی مثل این که مخزن سوخت هواپیما منفجر شده است. این نقص فنی هم می‌تواند به شکل عادی رخ داده و یا آن که دستکاری در سیستم هواپیما به شکل عمدی صورت گرفته باشد.

ب: انفجار بمبی در داخل هواپیما موجب سقوط هواپیما شده است.

3- موشکی به هواپیما اصابت کرده و موجب سقوط هواپیما شده است.

موضوع انفجار در حادثه سقوط (چه عمدی و چه فنی ) از همان آغاز احتمال قوی تر بود زیرا جنازه‌ها و اجزای تکه تکه شده هواپیما تا شعاع 13 کیلومتری پخش شده بود.

روس‌ها می‌گویند که هواپیما پیش از سقوط در ارتفاع 30 هزار پا بوده است جایی که موشکهای ضد هواپیمای دوش پرتاب به آنجا نمی‌رسد. این موضع فنی روس‌ها دلیلی برای عدم استفاده از موشک نیست بلکه نشانه‌ای بر این است که ممکن است عاملین سقوط از موشکهای پیشرفته تری استفاده کرده‌اند و اگر چنین فرضی باشد آنگاه این سوال پیش می‌آید که تروریستها این موشکها را از کجا گرفته‌اند؟ البته رد فرضیه اصابت موشک از نگاه روسها می‌تواند این فرضیه را نیز قوت ببخشد که احتمال انفجار بمب در هواپیما نیز وجود دارد.

احتمال نقص فنی هم از اول وارد بود زیرا هواپیما 18 سال کارکرد داشته و پیشتر نیز در همین شرکت روسی که از این نوع هواپیماها استفاده می‌کرده نقصهای فنی باعث تاخیر در پرواز بوده است اما از آغاز بررسی‌های فنی و امنیتی، نقص فنی دلیل و احتمال قوی در سقوط نبوده است.

واکنش خطوط هوایی کشورهایی مثل انگلیس، ترکیه، هلند و حتی روسیه پس از سقوط هواپیما موضوع تروریستی بودن حادثه آن هم از نوع شلیک موشک را تقویت می‌کرد زیرا پس از حادثه، این شرکتهای هواپیمایی و برخی دیگر شرکتها، مسیر پروازی خود را از فراز صحرای سینا تغییر دادند و یا آن که اصل پروازهای خود را به شرم الشیخ متوقف کردند. چرا این واکنش شرکتهای هواپیمایی سوال برانگیز بود؟ دلیل آن روشن بود و آن این که به دلیل نقص فنی و یا حتی انفجار بمب در داخل هواپیما هیچ ایرلاینی مسیر پروازی خود را تغییر نمی‌دهد اما این کشورها مسیر پروازی خود را تغییر دادند و یا متوقف کردند در حالی که فقط از انگلیس بیش از 12 هزار جهانگرد و توریست در این منطقه حضور داشتند و لازم بود تا به سرعت به کشورشان بازگردند، پس اتفاق مهم و غیرمنتظره‌ای رخ داده است که موجب این تصمیم از سوی ایرلاین‌ها شده است.

در بحث فنی، یکی از سایتهای خبری عکس‌هایی از دم این هواپیما منتشر کرده که نشان می‌دهد این بخش از هواپیما آسیب دیده بوده است و نشانه‌هایی مثل زنگ زدگی بر روی آن مشاهده می‌شود اما کارشناسان تاکید کردند تغییر رنگ یا زنگ زدگی نمی‌تواند عامل شکستگی یا جداشدگی دم هواپیما از بدنه باشد و این احتمال که از این ناحیه هواپیما دچار حادثه شده است را رد کرده‌اند.

در احتمالات موجود، حضور چهار اوکراینی در بین مسافران هواپیما نیز به عنوان یک شک و تردید نگریسته شد. براساس همین اطلاعات این هواپیما دارای چهار سرنشین اوکراینی بوده(دو مرد و دو زن) که برای اولین بار به شرم الشیخ رفته بودند. این احتمال بررسی شد که چه بسا آنها در انتقام از نقش روسیه در اوکراین اقدام به عملیات تخریبی احتمالی کرده‌اند، احتمالی که به سرعت از سوی مقامات و کارشناسان روسی و پس از بررسی‌های لازم رد شده است.

پس از سقوط هواپیما سه گروه کارشناسی فنی و امنیتی تشکیل شد. روسیه و مصر در کنار کارشناسان و مهندسان سازنده این هواپیما کارهای مقدماتی خویش را آغاز کردند.

منابع امنیتی و جاسوسی آمریکا اعلام کرده‌اند که مکالمات ضبط شده بین داعش در شهر الرقه سوریه با برخی مجموعه‌های تروریستی در سینا(امارت اسلامی سینا وابسته به داعش) دارند که نشان می‌دهد پس از حادثه، آنها سقوط هواپیما را به عنوان یک عملیات موفقیت آمیز به هم تبریک گفته‌اند. همین منابع تاکید کرده‌اند که سقوط هواپیما ناشی از انفجاری داخل هواپیما بوده است یعنی این که هواپیما پیش از پرواز از فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ بمب گذاری شده بوده است یا آن که شخصی با خود بمبی به داخل هواپیما برده و سپس آن را منفجر کرده است.

یک ماهواره آمریکایی در منطقه گزارش کرده است که چند ثانیه پیش از حادثه یک شی نورانی و حرارت زا در اطراف هواپیما مشاهده شده که می‌تواند نتیجه انفجار و یا اصابت موشک به هواپیما و سپس انفجار بوده باشد.

در برخی از اخبار آمده بود که حتی عوامل اطلاعاتی و امنیتی آمریکا پیشتر گوشزد کرده بودند که اقدام امنیتی خطرناکی ممکن است در منطقه روی دهد!

اما فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ کجاست و آیا بمب گذاری در هواپیما و یا عبور فردی با بمب از سالنهای فرودگاه می‌تواند به آسانی صورت گیرد؟

منطقه سیاحتی شرم الشیخ پیشتر نیز شاهد اقدامات تروریستی بوده است. در سال 2005 سه انفجار متوالی در شرم الشیخ جان 88 تن را گرفت و بیش از 200 مجروح برجای گذارد. مجموعه تروریستی "عبدالله عزام" وابسته به القاعده مسئولیت این عملیات را بر عهده گرفت(این همان گروه تروریستی است که سفارت و رایزنی فرهنگی ایران را در بیروت در دو عملیات جداگانه هدف قرار داده است). در نوامبر 1997 نیز انفجارات شرم الشیخ در منطقه تاریخی و سیاحتی الاقصر جان 58 جهانگرد را گرفت. در اکتبر 2004 نیز عملیات تروریستی 34 کشته و دهها زخمی برجای گذاشت. این عملیات تروریستی که همه آنها از سوی القاعده و یا مجموعه‌های وابسته به القاعده صورت گرفته موسسات امنیتی مصری را به شدت هوشیار کرده بود که هر زمان امکان اقدامات تروریستی جدید در این منطقه وجود دارد.

شرم الشیخ جایی است که تقریبا تمامی نشستهای بین‌المللی مصر و برخی دیگر کشورها در آن برگزار می‌شود. از سویی دیگر مسافران اسرائیلی که از طریق همین فرودگاه به منطقه سینا رفت و آمد می‌کنند باعث شده بود تا شرم الشیخ بالاترین تدابیر امنیتی را به خود ببیند. به همین دلیل شدیدترین تدابیر امنیتی در فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ اعمال می‌شود تا هیچ هواپیمایی هدف اقدامات تروریستی واقع نشود.

این روند امنیتی در منطقه شرم الشیخ باعث شده است تا این سوال پیش آید که اگر هواپیمای حامل مسافران روس هدف بمب گذاری در فرودگاه بین المللی شرم الشیخ قرار گرفته است پس عوامل آن چگونه توانسته‌اند از شدیدترین پستهای امنیتی فرودگاه و سالنهای ترانزیتی آن عبور کنند؟ همین امر از همان ساعت اولیه حادثه سقوط هواپیما باعث شد تا عوامل امنیتی فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ هرگونه قصور خود در اقدامات امنیتی را رد کرده و احتمال اصابت موشک به هواپیما را افزایش دهند.

با همه وجود احتمالات ترویستی بودن سقوط هواپیما، روس‌ها از اعلام چنین خبری تا کنون خودداری کردند. اما پیش از روسیه، مقامات انگلیسی و آمریکایی احتمال عمدی بودن سقوط و هدف قرار گرفتن آن توسط داعش را تقویت کردند.

آیا روسیه به دلیل عوامل داخلی نمی‌خواسته علت واقعی حادثه را بگوید؟ آیا اسنادی داشته که نمی‌خواسته آنها را در شرایط کنونی رو کند؟ آیا ماهواره‌های جاسوسی اسرائیل و آمریکا که در این منطقه به شدت فعالند می‌دانستند چه شده است و در مقابل درخواست مسکو برای ارائه اطلاعات خودداری کرده‌اند؟

غربی‌ها و به شکل خاص آمریکایی‌ها می‌گویند روسیه می‌توانست از واکنشهای این اقدام تروریستی، علیه این مجموعه‌ها در بسیج افکار عمومی مردم روسیه در اقدام نظامی در سوریه استفاده کند پس چرا این کار را نمی‌کند؟ از طرفی دیگر می‌گویند چون ابعاد تلفات حادثه سقوط سنگین است ممکن است پوتین نمی‌توانسته واکنشهای احتمالی را در داخل و در بین افکار عمومی روسیه جمع کند.

همه این برآوردهای کارشناسی می‌تواند درست باشد مگر آن که روس‌ها به این اعتقاد رسیده باشند که طرفی غیر از داعش (امارت اسلامی سینا) به عنوان متهم در کار بوده‌اند. شکی نیست که چنین اقدام تروریستی به مثابه شمشیر دو لبه‌ای است که می‌تواند به دولت روسیه و اعتبار سیاسی و اطلاعاتی‌اش در برخورد با داعش آسیب برساند چرا که با فرض صحت مسئولیت عملیات از سوی داعش، معنای آن این است که روسیه در کمتر از دو ماه از آغاز عملیات نظامی در سوریه متحمل بیشترین خسارت در صفوف شهروندان عادی‌اش شده است.

دغدغه‌های امنیتی و اطلاعاتی روسیه احتمالا فراتر از آن چیزی است که غربی‌ها می‌گویند. شاید اولین سوالی که برای روس‌ها پیش آمده این است که آیا داعش می‌تواند این کار تروریستی را مرتکب شود؟ آیا ممکن است طرف دیگری با نام داعش پشت این اقدام تروریستی بوده باشد؟ آیا ورود به فرودگاه بین‌المللی شرم الشیخ به این راحتی است؟

روس‌ها پیشتر اصابت هواپیما با موشکهای در اختیار داعش که توسط فرد و از روی کتف شلیک می‌شوند را رد کرده بودند، به اعتقاد آنها داعش موشک‌هایی ندارد که بتواند هدفی را در آسمان در ارتفاع 30 هزار پایی هدف قرار دهد، پس این سوال پیش می‌آید که آیا روسها گمان می‌کنند که طرفی دیگر با امکاناتی پیشرفته تر این هواپیما را در 100 کیلومتری فرودگاه شرم الشیخ در قلب سینا هدف قرار داده است؟ و اگر براستی امارت اسلامی سینا پشت این اقدام تروریستی است پس موشک مورد نظر را از کجا تهیه کرده‌اند و چه طرفی داعش را برای این هدف یاری رسانده است؟ آیا داعش یکماه پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در سوریه می‌توانسته چنین اقدامات تلافی جویانه‌ای را در سینا اجرا کند؟

در کنار این سوالات سوالات بیشمار دیگری روی میز روسها وجود دارد که اگر داعش دارای چنین توانایی در صحرای سینا بوده است پس چرا از این امکانات و توانایی در اطراف فرودگاه‌های لاذقیه، بیروت و دمشق استفاده نکرده است و چرا این عملیات در سینا رخ داده است؟

از همه خطرناکتر پاسخ به این سوال است که آیا جنگ هدف قرار دادن هواپیماهای مسافربری همچون دهه هفتاد و هشتاد میلادی بار دیگر کلید خورده است و اگر این مرز به شدت قرمز از میان برداشته شده است آیا باید شاهد اقدامات تلافی جویانه پس از سقوط این هواپیما بود؟ در همین راستا تعلیق سفر خطوط هواپیمایی غربی‌ها به شرم الشیخ و اتخاذ شدیدترین اقدامات امنیتی در فرودگاه قاهره این گمانه زنی را تقویت می‌کند که تشکیلات امنیتی غربی‌ها می‌دانند که چه سوالاتی روی میز روسها در قبال سقوط هواپیمای حامل مسافرین روسی وجود دارد.

هوای تحلیل‌های اطلاعاتی و امنیتی از سقوط هواپیمای روسی بر فراز سینا به شدت ابری است و هر روز احتمالات و سوالات زیادی روی میز قرار می‌گیرد. از همه مهمتر در میان این تحلیل‌ها این است چرا انگلیس و آمریکا اصرار دارند که فرضیه انفجار هواپیما با بمب کارگذاشته شده در هواپیما را توسط داعش تقویت کنند اما فرضیه شلیک موشک به هواپیما در ارتفاع 30 هزار پایی را رد می‌کنند؟ آیا آمریکا اطلاعات ماهواره‌ها و هواپیماهای آواکس خود در منطقه را در اختیار روس ها قرار داده‌اند؟ چرا اسرائیل که بیشترین ماهواره‌های جاسوسی و رد یابی‌های الکترونیک و شنودهای پرقدرت و امکانات رد یابی هواپیماها و ردیابی شلیک هرگونه موشکی در صحرای سینا و در مجاورت مرزهای فلسطین اشغالی با مصر و صحرای سینا را دارد تاکنون در خصوص این حادثه اعلام نظر جدی نکرده‌اند؟ آیا اسرائیل با توجه به در اختیاز داشتن سامانه ضد موشکی سپر آهنین نباید بیشترین اطلاعات را از این حادثه داشته باشد؟ این در حالی است که داعشی‌های سینا مدعی وجود فیلم ویدیویی هستند که نشان دهنده اصابت هواپیما با موشک است اما تاکنون از انتشار آن خودداری کرده‌اند.

اما با فرض بمب گذاری هواپیما در فرودگاه شرم الشیخ احتمالات دیگری هم به میدان تحلیل می‌آید.

شاخه نظامی اخوان المسلمین سوریه علیه روسیه اعلام جنگ کرده است و از همه مسلمانان در سوریه و خارج حتی در آسیای میانه خواسته است تا اهداف روسی را مورد هجوم قرار دهند. با آن که اخوان‌المسلمین مصر هرگونه اقدامات خشونت طلبانه و یا جنگ مسلحانه علیه نظام مصر و دولت سیسی را رد کرده و بر رفتار مدنی و سیاسی تاکید کرده است با این حال برخی از عناصر اخوان مصر بر اقدامات تلافی جویانه علیه دولت و ارتش مصر تاکید دارند. آیا پس از حمایت بی چون و چرای روسیه از دولت سیسی و دخالت نظامی روسیه در سوریه این امکان وجود دارد تا نیروهای وابسته به اخوان المسلمین مصر(نیروهای جدا شده از اخوان مصر و معتقد به عملیات نظامی) در ارتش و یا دستگاه‌های اطلاعاتی مصر در بمب گذاری هواپیما دست داشته باشند؟ و همین عوامل مسبب اصلی حادثه باشند؟ برخی اطلاعات حاکی از آن است که بمب مورد نظر در آخرین لحظات استقرار هواپیما در فرودگاه شرم الشیخ به هواپیما منتقل یا به آن در انتهای هواپیما نصب شده باشد. اگر چنین احتمال و فرضیه‌ای درست باشد معنایش آن است که عواملی در ساختار اداری یا امنیتی فرودگاه شرم‌الشیخ با تروریستها همکاری کرده‌اند. در چنین حالتی آیا داعش می‌تواند در این عملیات عامل اصلی باشد یا عوامل اصلی کسانی هستند که در تشکیلات امنیتی و نظامی فرودگاه شرم الشیخ نفوذ گسترده‌ای داشته‌اند؟

در میان همه فرضیه‌ها، احتمال سقوط با اصابت موشک می‌تواند از همه خطرناکتر با ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای باشد زیرا در چنین حالتی، امکان چنین اقدامی می‌تواند از سوی خیلی طرفهای حاضر در صحرای سینا باشد، در چنین حالتی داستان به نام داعش اما به کام دیگران است.

اعزام نیروهای کماندویی به سینا از طریق دریا یا از طریق زمینی یا از طریق اسرائیل برای چنین عملیاتی کاری بسیار ساده است. براساس اعلام منابع خبری، از طریق همین صحرای سینا گروه‌های سازماندهی شده حامی مقاومت توانسته‌اند گروه‌های مقاومت در نوار غزه را به موشکهای پیشرفته برای هدف قرار دادن اهداف اسرائیلی در پاسخ به حملات موشکی اسرائیل به غزه مجهز کنند، اگر چنین خبری درست باشد پس برای هدف قرار دادن هواپیمای روسی توسط طرفهای دیگر کاری به مراتب آسان تر جلوه می‌کند، طرفهایی که از دخالت مستقیم روسیه در سوریه به شدت متضرر شده و معادلاتشان به هم ریخته است. این سوال دایره‌ای وسیع پیدا می‌کند که خیلی‌ها از جمله برخی کشورهای غربی و عربی و حتی اسرائیل را نیز می‌تواند در برگیرد که خواستار تجدید نظر روسیه در سیاست‌هایش در سوریه هستند. شاید همین امر تا کنون باعث شده است تا روس‌ها با قاطعیت از اعلام نظر نهایی خودداری کرده‌اند.

در آخرین اظهار نظرها، ایمن المقدم، رییس کمیته مصری تحقیقات سقوط هواپیما روز گذشته اعلام کرده براساس اطلاعات به دست آمده از صندوق سیاه هواپیما در ثانیه‌های اخر پرواز هواپیما، صداهایی ضبط شده در داخل هواپیما شنیده شده که باید ماهیت و علل آن توسط کارشناسان فنی تحلیل و بررسی شود.

وی مدعی است که همه سناریوهای احتمالی سقوط مد نظر قرار گرفته اما تاکنون به نتیجه نهایی نرسیده‌ایم با آن که برخی گزارشات و تحلیل‌های رسانه‌ای کفه اقدام تروریستی را بر احتمالات دیگر ترجیح می‌دهند اما کمیته تحقیقات تاکنون به هیچیک از این تحلیل‌ها به شکل رسمی نرسیده است. وی اعلام نمود که لاشه‌های هواپیما تا شعاع 13 کیلومتری پخش شده است اما ما هنوز دلیل این وضعیت را نمی‌دانیم. وی بیان کرد که پنج مجموعه فرعی تحقیقاتی به منظور تحلیل همه احتمالات سقوط تشکیل شده است و نمایندگانی از روسیه، ایرلند، فرانسه و آلمان در کنار محققان مصری در این زمینه مشغول بررسی علل حادثه هستند.

در حقیقت ایمن المقدم هیچ چیز جدیدی به افکار عمومی ارائه نمی‌کند و هیچ معمایی را حل نمی‌کند و به هیچ یک از فرضیه‌های موجود پاسخ نمی‌دهد. دلیل آن دو چیز بیشتر نیست، یا آن که واقعا دلایل حادثه سقوط را نمی‌دانند و فقط تلاش کرده‌اند تا فضای بررسی‌ها را آرام کرده و شرایط را برای بازگشت آرام و بدون تشویش دهها هزار توریست اروپایی و روسی به کشورهایشان فراهم کنند و به شکلی، راه تحلیل‌های بیشتر در باره حادثه را ببندند تا کمیته تحقیقات به نتیجه نهایی برسد. دوم آن که آنها به حقایق قابل توجهی دست پیدا کرده‌اند اما نمی‌خواهند واقعیت امر را بر ملا کنند تا در این مسیر تحقیقات کامل شود و روسیه خود به بیان حقیقت بپردازد؛ چه آن که در نهایت این مسکو است که باید نتیجه تحقیقات نهایی را اعلام کند نه مصر.

وزیر خارجه مصر یک گام جلوتر از ایمن المقدم رفته است و از اساس وجود هرگونه فرضیه‌ای را در سقوط هواپیمای روسی در صحرای سینا را تا کسب اطلاعات دقیق تر رد می‌کند و تاکید می‌کند که مصر در عین حالی که کمک‌های لازم برای مبارزه با تروریسم را از برخی دولتها کسب نکرده است که هیچ گونه اطلاعاتی مبنی بر چگونگی سقوط هواپیما را از هیچ دولتی تاکنون به دست نیاورده است. وی در این اظهار نظر معنادار از ارزیابی و یا پاسخ به فرضیه‌های موجود امتناع می‌کند و در حقیقت بر تشکیک پیرامون علل حادثه می‌افزاید.