توسعه اقتصادی با رنگ و بوی نظامی

فارس: رسانه‌های پاکستان چندی پیش با انتشار خبری مبنی بر اینکه پاکستان از روسیه جنگنده سوخو دریافت می‌کند از گسترش مناسبات نظامی و دفاعی بین دو کشور خبر دادند. وزیر امور خارجه روسیه نیز این مطلب را تأیید کرد و گسترش مناسبات با پاکستان را به مفهوم رقابت با هند ندانست.

روسیه و پاکستان در سال های گذشته همواره روابط دوستانه و مبتنی بر همکاری سازنده در سطوح دوجانبه، منطقه‌ای و بین المللی داشته اند اما تحولات اخیر در مناسبات دو کشور که در سال گذشته به شکل لغو تحریم تسلیحاتی پاکستان توسط روسیه همراه بود؛ حکایت از گام های رو به جلوی پاکستان و روسیه در مسیر گسترش همکاری های دو طرف از جمله در بخش دفاعی و نظامی دارد.

تلاش برای ایجاد زمینه های جهش در مناسبات دفاعی مسکو و اسلام آباد از ماه های گذشته و به دنبال نهایی شدن پیش نویس قرارداد تحویل بالگردهای ام آی 35 میان پاکستان و روسیه و علاقه مندی «کرملین» برای مشارکت در بازارهای اقتصادی و انرژی پاکستانی ها آغاز شد و پس از آن، مقام های عالی دو کشور از تمایل برای احداث خط لوله و اجرای طرح های مشترک اقتصادی خبر دادند

اسلام‌آباد در گذشته یکی از متحدان استراتژیک واشنگتن بود اما در پی نارضایتی آمریکا از نحوه همکاری پاکستان در افغانستان و همچنین انتقادات دولت اسلام آباد از نحوه نگرش واشنگتن به جایگاه منطقه‌ای پاکستان باعث شد تا این کشور به سمت روسیه و چین گرایش پیدا کند.

سفر پی در پی و متقابل مقامات پاکستان به روسیه نشان داد که اسلام آباد درصدد است برای تقویت موقعیت نظامی و سیاسی خود در منطقه به ویژه در برابر دهلی‌نو روابط خود را با مسکو گسترش دهد.

جایگاه و نقش هند در توسعه روابط روسیه-پاکستان

به هر حال، رویکرد پاکستان به سمت توسعه همکاری با روسیه و در مقابل تلاش کشورهای غربی به ویژه آمریکا برای توسعه همکاری با هند باعث شکل‌گیری معادله جدیدی از قدرت در منطقه جنوب آسیا شده که افزایش رقابت‌‌های تسلیحاتی بین دو قدرت هسته‌ای این منطقه یعنی هند و پاکستان را به دنبال دارد.

کارشناسان عنوان می‌کنند، تنش میان قدرت‌های هسته‌ای منطقه سبب می‌شود وضعیتی پیش بیاید که کشورهای صادرکننده سلاح از آن سود ببرند و مردم منطقه جنوب آسیا که از شرایط نامناسب اقتصادی برخوردارند همچنان شاهد وخیم تر شدن وضعیت خود باشند.

برخی از کشورها تصمیم روسیه مبنی بر صادرات بالگرد به پاکستان را با وجود اعتراض رسمی هند، همزمان با خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، شاهد بزرگترین تغییرات منطقه‌ای تلقی می کنند.

گفتگوی روسیه و پاکستان در کلیت خود، چندان مبتنی بر همکاری در عرصه ی امنیتی نیست، بلکه این همکاری بیشتر نمایانگر تلاش مسکو به سوی بازار جنوب و نیاز پاکستان به همکار سرمایه گزار و توانا به داد و ستد بازرگانی است که ظرفیت های لازم را برای همکاری در عرصه های استراتژیک داشته باشد.

در دنیای امروز که رقابت دوشادوش همکاری به پیش می رود، اندیشه ورزی عمیق در مورد «همکاری استراتژیک» معنای چندانی ندارد و همه بالاخره منافع سودآور خود را در نظر می گیرند. به این ترتیب، توافق پوتین به سرمایه گذاری در عرصه های انرژی و صنایع فلزات پاکستان نتایج بیشتری در مقایسه با همکاری نظامی و دفاعی بین دو کشور خواهد داشت.

پاکستان میدان رقابت آمریکا و روسیه در یک دهه اخیر

با اطمینان می توان گفت که مداخله یک دهه پیش ایالات متحده در امور این منطقه، شرایطی را به وجود آورد که روسیه و پاکستان را به سوی همدیگر متمایل کرد.

همکاری پاکستان با امریکا در عملیات ضدتروریستی آن کشور که همراه با کمک های نظامی بود، چنان که اوضاع در مناطق قبایلی و در وزیرستان نشان داد، برای ثبات داخلی پاکستان فاجعه بار بود.

به همان نسبت که عملیات تامین ثبات نظامی-سیاسی در کشور افزایش می یابد، پاکستان تلاش می کند از سلاح های امریکایی فاصله بگیرد و به جای این تسلیحات، از گزینه های ارزانتر استفاده کند به همین دلیل به خرید سلاح از روسیه روی آورده است در مقابل مسکو نیز به منافع خود از بازار فروش سلاح می‌اندیشد و روابط خود با سایر کشورها از جمله هند را فدای گسترش مناسبات با پاکستان نخواهد کرد.

بالگردهای روسی که در میدان های افغانستان خود را تثبیت کرده اند، برای اجرای این منظور مطابقت دارند و احتمالاً در مبارزه علیه گروه تحریک طالبان پاکستان در مناطق کوهستانی موثر خواهند بود. در حال حاضر پاکستان از بالگردهای ضربتی امریکایی نوع "اچ یک کوبرا" علیه شبه‌نظامیان طالبان استفاده می کند و این بالگردها در ابتدا به منظور مقابله علیه تانک های زرهی هندی در شرایط جنگی و زمین‌های صاف از امریکا خریداری شده بودند. اما استفاده از این بالگردها در مناطق کوهستانی هزینه بردار است و به همین خاطر احتمالاً پاکستان تلاش می‌کند از جنگ‌افزارهای امریکایی که هزینه کلانی روی دست پاکستان می گذارند، صرف نظر کند.

پاکستان فقط در صورتی می تواند از جنگ‌افزارهای آمریکایی استفاده کند که از کمک‌های مالی این کشور نیز برخوردار شود.

پاکستان بهترین بازار فروش سلاح در منطقه است زیرا علاوه بر خود، تجهیزات نظامی کشورهای عربی را نیز تأمین می‌کند بنابراین فروش سلاح به این کشور به معنای فروش سلاح به تمام کشورهای عربی است.

در صورتی که روسیه صدور سلاح را به پاکستان آغاز کند، این امر توانایی پاکستان را در مقاومت علیه فشارهای امریکا در سطح استراتژیک افزایش خواهد داد. گذشته از این، روسیه می تواند برای مقابله با طالبان اطلاعات مفیدی در اختیار پاکستان قرار دهد.

از چندی پیش هند از اسرائیل و آمریکا سلاح خریداری می‌کند و کشور دیگری در منطقه نیست که روسیه به آن کشور سلاح صادر کند.

روسیه که بازار فروش سلاح به هند را از دست داده، آماده است تجهیزات نظامی به پاکستان بفروشد. این تجهیزات نظامی مخصوصاً شامل اقلامی می شود که هند خود تولید می کند و یا می تواند از آمریکا به دست بیاورد. این هم از اهمیت بسزایی برخوردار است که روسیه تلاش می کند پشتیبانی پاکستان را در امر تامین امنیت زیرساخت های انتقال انرژی در ساحه های ترانزیتی، مثلاً در شرق افغانستان به دست بیاورد.

بار دیگر اقدامات امریکا در جهت ساختن دهلیزهای ترانزیتی انتقال انرژی از آسیای مرکزی به هند (مثلاً خط لوله گاز ترکمنستان- افغانستان-پاکستان-هند) زمینه را برای نزدیک شدن روسیه و پاکستان مساعد کرد.

روسیه با پیشنهاد ساختن خط موازی نسبت به این پروژه ابراز علاقه کرده است. مسکو همچنان علاقمند به دست آوردن سهم در ساختن خط لوله گاز ایران-پاکستان-هند است و این طرح، قرار معلوم امریکا علیه آن قرار دارد. در صورتی که پاکستان امنیت خط لوله صلح را تضمین کند این طرح قابل اجرا است.

ابعاد اقتصادی موضوع برای پاکستان از اهمیت کمتری برخوردار نیست. با توجه به این که فعالیت های تروریستی در سینک کیانگ چین افزایش یافته و وضع امنیتی در داخل پاکستان به وخامت گراییده، چین با سخاوت گذشته نسبت به سرمایه گذاری در پاکستان برخورد نمی کند.

خطوط آهن پاکستان چنان فرسوده اند که این کشور در عمل ناگزیر شد از هند کمک بخواهد. اما از آن جا که صنایع هند شرایطی را پیش پای حکومت نواز شریف برای سرمایه گذاری در اقتصاد آن کشور می گذارد، نظامیان پاکستان در پی یافتن راه هایی هستند که به لحاظ سیاسی برای آن کشور کم هزینه تر تمام شوند و بتوانند عرصه های کلیدی اقتصاد کشور خود را که به سرمایه گذاری حجیم خارجی نیازمند است، بازسازی و حمایت کنند.

اگر اظهارات فرمانده ستاد مرکزی نیروهای مسلح پاکستان،راحیل شریف را در نظر بگیریم، نظامیان به خوبی درک می کنند که یک کشور بدون اقتصاد نمی تواند وجودش را تداوم بخشد.

نمایندگان ارتش پاکستان یکی دو بار از روسیه دیدار و تلاش کردند برای تقویت اقتصاد پاکستان از این کشور کمک بگیرند که بهره برداری از معدن ذغال سنگ و سرمایه‌گذاری در صنایع فولاد آن کشور که در حال رکود قرار دارد، بخشی از این تلاش می‌باشد.

برای روسیه این بازی می ارزد، زیرا روسیه می تواند از نفوذ خود در افغانستان و پاکستان استفاده کند و خود را به آبهای آزاد برساند.

در واقع، حتی در بندر گوادر که به عنوان "مروارید چین" تبلیغ می شود، این امکان وجود دارد که کارخانه گاز مایع ایجاد شود و از این نقطه انرژی با قیمت ارزانتر از گاز قطر به بندرهای مختلف از جمله هند صادر شود و روسیه نمی‌خواهد این بازار انرژی را از دست بدهد.

با شروع سال نو میلادی، پاکستان نیز به دنبال عادی‌سازی روابط از جمله روابط اقتصادی خود با قدرت‌های جهانی است. در همین راستا، اسلام‌آباد تصمیم گرفته است تا روابط اقتصادی خود را با روسیه و هند بهبود بخشد.