فیلتر تلگرام از شایعه تا واقعیت

ایران: وزیر ارتباطات اعلام کرد هفته گذشته برای ۲۴ ساعت ۳ مسیر ارتباط اینترنتی ما قطع شده بود که باعث ایجاد اختلال در کل کشور شد و مسئولان تلگرام تصور کردند ایران اقدام به فیلتر تلگرام کرده است. البته ما چندین بار با این شبکه مکاتبه داشته‌ایم که اگر می‌خواهند در ایران فعالیت کنند باید صفحات غیر اخلاقی را مسدود کنند، درغیر این صورت هر تصمیمی را که مراجع ذیربط در این خصوص اتخاذ کنند اجرا خواهیم کرد.

پاول دوروف مؤسس تلگرام گفته است که مسئولان وزارت ارتباطات با ارسال ایمیل به وی خواستار سانسور یا دیدن پیام‌های کاربران این شبکه شده‌اند و وی این را نپذیرفته و اختلال‌های اخیر تلگرام به همین دلیل است؛ در عین حال مدیرعامل تلگرام هیچ سندی که چنین درخواستی از وی شده باشد ارائه نکرد.

سبحانی فر عضو کارگروه کمیته تعیین مصادیق مجرمانه: هنوز دعوتنامه‌ای برای تشکیل جلسه کمیته فیلترینگ به من ارسال نشده است، از این‌رو نمی‌توانم در این باره اظهار نظر کنم البته فکر نمی‌کنم این خبر صحت داشته باشد.

«صبح روز چهارشنبه جلسه کمیته فیلترینگ در محل دادستانی کل کشور برگزار خواهد شد؛ دستور ویژه این جلسه فیلترینگ اپلیکیشن «تلگرام» است.» این شایعه‌ای است که این روزها در اکثر رسانه‌ها بازتاب داشته است و بار دیگر کاربران این شبکه اجتماعی پرطرفدار را با این سؤال مواجه کرده است که آیا تلگرام در آستانه فیلتر شدن است؟

بحث فیلتر تلگرام مطرح نیست

با شنیدن این خبر نخستین سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که آیا اعضای کمیته تعیین مصادیق مجرمانه که مسئولیت فیلترینگ در کشور را بر عهده دارند از جزئیات جلسه صبح چهارشنبه آگاه هستند. رمضانعلی سبحانی فر عضو ارتباطات کمیسیون ویژه مجلس و عضو کارگروه کمیته تعیین مصادیق مجرمانه درباره خبر تشکیل جلسه کمیته فیلترینگ در روز چهارشنبه (فردا) و دستور جلسه فیلترینگ تلگرام در این کارگروه به «ایران» می‌گوید: هنوز دعوتنامه‌ای از سوی این کارگروه به من ارسال نشده است، از این‌رو نمی‌توانم در این باره اظهار نظر کنم البته فکر نمی‌کنم این خبر صحت داشته باشد.

وی درباره اینکه اگر کمیته فیلترینگ از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تشکیل شود و بخواهد به فیلترینگ تلگرام رأی دهید رأی شما چه خواهد بود نیز به «ایران» می‌گوید: اصلاً بحث فیلترینگ تلگرام مطرح نیست که بخواهم رأی بدهم یا ندهم.

وی در پاسخ به این سؤال نیز که خبرهای ضدو نقیضی درباره فیلترینگ تلگرام به گوش می‌رسد که نشان از چندگانگی موضع دست اندر‌کاران دارد می‌گوید: حاشیه‌ها همیشه وجود دارد و ما نباید به این حواشی توجه کرده و پاسخی به آن بدهیم، چرا که همین بحث‌ها حاشیه‌ها را ایجاد می‌کند.

گفتنی است در ادامه خبر برگزاری جلسه فیلترینگ تلگرام در محل دادستانی آمده بود که اعضای دولتی این کمیته با مسدود شدن این نرم افزار کاربردی مخالف هستند. در خصوص اینکه آیا این جلسه روز چهارشنبه برگزار خواهد شد یا نه، روزنامه ایران با دفتر دبیر کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تماس برقرار کرد تا صحت برگزاری این جلسه را از دبیر کمیته جویا شود، اما این ارتباط برقرار نشد. خبرگزاری فارس هم در خبری نوشت تلاش برای تماس با عبدالصمد خرم‌آبادی دبیر کارگروه فیلترینگ که مسئولیت سخنگویی این کارگروه را نیز برعهده دارد برای شفاف‌سازی درباره موضوع این کارگروه بی‌نتیجه ماند.

کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه که مسئولیت فیلترینگ را بر عهده دارند افراد زیر تشکیل می‌دهند: وزیر یا نماینده وزارتخانه‌های اطلاعات، آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، دادگستری، علوم، تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس سازمان‎ صدا و سیما و فرمانده نیروی انتظامی، یک نفر خبره در فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و یک نفر نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب کمیسیون حقوقی و قضایی و تأیید مجلس شورای اسلامی.

با توجه به ترکیب فوق، این نکته حائز اهمیت است که وزارت ارتباطات تنها یک رأی در این کمیته دارد. این در حالی است که این روزها با داغ شدن بحث فیلترینگ تلگرام، نوک پیکان حمله به سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شخص وزیر است. به صورتی که ادعا می‌شود وزارت ارتباطات به دنبال فیلتر این شبکه اجتماعی است تا آنجا که پاول دوروف مؤسس تلگرام مدعی شده است که مسئولان وزارت ارتباطات با ارسال ایمیل به وی خواستار سانسور یا دیدن پیام‌های کاربران این شبکه شده‌اند و وی این را نپذیرفته و اختلال‌های اخیر تلگرام به همین دلیل است؛ در عین حال مدیرعامل تلگرام هیچ سندی که چنین درخواستی از وی شده باشد ارائه نکرد.

محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به ادعای مدیر عامل تلگرام درباره درخواست ایران برای دراختیار گذاشتن ابزارهای جاسوسی ضمن رد این ادعا ازمکاتبه چندین‌باره وزارت ارتباطات ایران با مدیران تلگرام برای مسدود کردن کانال‌های غیر اخلاقی خبر داد.

وزیر ارتباطات در عین حال اعلام کرد «هفته گذشته برای ۲۴ ساعت ۳ مسیر ارتباط اینترنتی ما قطع شده بود که باعث ایجاد اختلال در کل کشور شد و مسئولان تلگرام تصور کردند ایران اقدام به فیلتر تلگرام کرده است. البته ما چندین بار با این شبکه مکاتبه داشته‌ایم که اگر می‌خواهند در ایران فعالیت کنند باید صفحات غیر اخلاقی را مسدود کنند، درغیر این صورت هر تصمیمی را که مراجع ذیربط در این خصوص اتخاذ کنند اجرا خواهیم کرد. بنابراین درخواست ما از این شبکه‌ها برای سالم‌سازی بوده و به هیچ عنوان به معنای جاسوسی نیست.»

تلگرام فراتر از یک شبکه اجتماعی

بازتاب فیلتر تلگرام همانند دیگر شبکه‌های اجتماعی نیست، چرا که تلگرام این روزها تبدیل به یک کانال خبری برای اکثر رسانه‌ها شده است تا آنجا که گفته می‌شود حتی صدا و سیما نیز در خلال برنامه‌های خود کاربران را به استفاده از این شبکه ترغیب می‌کند به عنوان نمونه در مجله خبری ساعت 19 بارها مجری برنامه، مخاطبان را به کانال رسمی مجله خبری خود در تلگرام فراخوانده است و این بدین معناست که رویکرد تلگرام با دیگر شبکه‌های اجتماعی همچون وایبر، لاین، وی چت و... بسیار متفاوت است. بنابراین زمزمه فیلتر آن می‌تواند بازتاب‌های گسترده‌ای در میان همه قشرها به وجود آورد یکی از این بازتاب‌ها را سایت عصر ایران انعکاس داده است مطلبی با عنوان 5 نکته درباره شایعه فیلترینگ تلگرام؛ در این مطلب آمده است که:

1 - حدود 20 میلیون ایرانی کاربر تلگرام هستند. اگر قائل به مردمسالاری باشیم - که قاعدتاً باید باشیم - همین تعداد اعضا، رفراندومی است مبنی بر اینکه مردم ایران، خواهان برقراری این وسیله ارتباطی هستند و هر گونه اقدامی خلاف این خواسته، بی‌هیچ تعارفی، اقدام علیه اکثریت و جمهوریت به شمار می‌رود.

2 - در شرایطی که رئیس جمهوری رسماً و صراحتاً و همسو با مردم می‌گوید که دسترسی مردم باید به شبکه‌های اجتماعی تسهیل شود، ایجاد اختلال در شبکه‌های مذکور و پرطرفدار‌ترین آنها یعنی تلگرام، هرگز حاوی پیام مناسب برای مردم نیست.

3 - قبل از تلگرام، اپلیکیشن‌های دیگری مانند وی چت و وایبر، فیلتر یا دچار کندی تعمدی شدند که از این اقدام چند نتیجه حاصل شد:

- میلیون‌ها نفر روی گوشی‌های خود، فیلتر شکن نصب کردند و بدین ترتیب دسترسی‌شان به سایت‌های ممنوع، تسهیل شد. این در حالی است که اگر وی چت فیلتر نمی‌شد، اساساً نیازی به نصب فیلتر شکن احساس نمی‌کردند.

- اتفاق دوم این بود که مردم، از بین اپلیکیشن‌های متعدد موجود، یکی دیگر را برگزیدند و ارتباطات خود را در جایی دیگر دنبال کردند.

- مردم بواسطه فیلترینگ، ناراحت و بدبین شدند و نیز رسانه‌های خارجی، توانستند سوژه‌ای برای تبلیغات ضد ایرانی‌شان بیابند. این سوژه را هم نه ضد انقلاب و اپوزیسیون که خود مسئولان در اختیار آنها قرار دادند.

بنابراین با توجه به سه پیامد فوق، می‌بینیم که تجربه‌های قبلی فیلترینگ، نه تنها نفعی نداشت، که سراسر زیان و خسران بود، هم برای مردم و هم برای نظام.

4 - تلگرام چه فیلتر شود و چه نشود، درگرفتن این بحث بین مردم که می‌خواهند آن را فیلتر کنند چون میلیون‌ها نفر عضو آن شده‌اند، نشانه خطرناکی است و باید مسئولانی که واقعاً دلسوز نظام و کشور هستند، بدان توجه ویژه داشته باشند که چرا این گزاره جا افتاده است - یا می‌خواهد جا بیفتد - که در جمهوری اسلامی نمی‌خواهند مردم در تعامل و پیوند با یکدیگر باشند؟ مگر جز این است که اصل نظام جمهوری اسلامی و بقای آن، با همین پیوندهای مردمی محقق شده است؟

***

با تمامی موارد ذکر شده توجه به این نکته ضروری است که محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به تازگی اعلام کرده است که به دنبال آخرین مکاتبه و اخطاری که از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به مسئولان تلگرام در خصوص مسدود کردن کانال‌های غیر اخلاقی صورت گرفت، مسئولان این شبکه اقدام به مسدود کردن کانال‌های غیر اخلاقی کرده‌اند و در عین حال گفته می‌شود از سه ماه پیش موضوع مسدودسازی تلگرام در کار گروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه مطرح بوده و دلیل اصلی آن نیز وجود روبات‌ها و کانال‌های غیراخلاقی ذکر شده است. اینک این سؤال مطرح می‌شود که چرا با حل مشکلی که بر سر راه شبکه اجتماعی تلگرام در کشور وجود داشت بار دیگر زمزمه فیلتر این شبکه به گوش می‌رسد، شبکه پرطرفداری که شخص وزیر ارتباطات کاربران آن را بیش از 15 میلیون نفر اعلام کرده است.