پناهیان: عامل اصلی غضب، علاقه شدید انسان به دنیا است

6 عنصر از عناصر تشکیل دهنده غضب را نام بردیم که اگر کسی بخواهد غضب خودش را از بین ببرد روی آن 6 عنصر باید کار کند. در شرح عنصر اول ادامه می دهیم:

چطور علاقه به دنیا را کم کنیم؟

عامل اصلی غضب، علاقه شدید انسان به دنیا است و یا علاقه انسان به بدی ها و انسان نمی تواند ابرازش کند و عصبانی می شود. اگر علاقه های ما از جنس علاقه های معمول باشد عصبانی نمی شویم. علاقه به دنیا را چگونه باید از بین برد؟ یکی از راه های از بین بردن این علاقه این است که اجازه ندهیم اثرش در رفتارمان ظاهر شود. چطور علاقه به دنیا را کم کنیم؟ نباید به آن رو بدهیم. یکی از راه های از بین بردن علاقه این است که نگذاریم بروز کنند. اگر می خواهیم علاقه مان به امام حسین علیه السلام افزایش پیدا کند نوحه ها را باید جواب بدهیم. گریه مان گرفت ادامه بدهیم. حتی اگر گریه مان نگرفت تباکی کنیم. باید بگذاریم بروز پیدا کند. خود ائمه علیهم السلام ابراز می کردند.

آدم ها هر علاقه ای که در دلشان باشد اگر ابراز کنند تشدید می شود. اگر کینه در دلش باشد و ابراز کند تشدید می شود. حسادت داشته باشد و ابراز کند تشدید می شود. تجلی علاقه، آن علاقه را شدید می کند. غیر از اینکه غضب آثار شومی برای اطرافیان انسان دارد ریشه را تقویت می کند. اطرافیان آدم را منفعل می کند، خود انسان را لطمه می زند. وقتی هم که انسان عصبانیت خودش را بروز ندهد و خودخوری کند باز هم آسیب می زند. خود علاقه به دنیایی که عامل غضب است را تشدید می کند. ما می خواهیم ریشه های غضب خودمان را از بین ببریم. ریشه غضب، حب به دنیا است. یکی از راه هایش کنترل غضب است.

تمرین غضب نکردن

یک راه حلی را پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله برای امیرالمومنین علیه السلام بیان فرموده اند که در تحف العقول نقل شده است. می فرماید: «يَا عَلِيُّ لَا تَغْضَبْ فَإِذَا غَضِبْتَ فَاقْعُدْ وَ تَفَكَّرْ فِي قُدْرَةِ الرَّبِّ عَلَى الْعِبَادِ وَ حِلْمِهِ عَنْهُمْ وَ إِذَا قِيلَ لَكَ اتَّقِ اللَّهَ فَانْبِذْ غَضَبَكَ وَ رَاجِعْ حِلْمَك»1. علی جان غضب نکن. کلمه لاتغضب نشان می دهد غضب ارادی است. خیلی ها فکر می کنند غضب ارادی نیست. اگر انسان خودش را جمع کرد، همه چیزش ارادی می شود. خدا کائنات را حاضر است تحت اراده انسان بیاورد. وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله می فرمایند غضب نکن. یعنی دست خود انسان است می تواند غضب نکند.

در ادامه می فرمایند: وقتی غضب کردی بنشین و فکر کن. به دو موضوع فکر کن. یکی به قدرت پروردگار و یکی به حلم او فکر کن. وقتی فکر کنیم که خدا هم می تواند از ما عصبانی شود خودمان را جمع می کنیم. خوشا به حال کسی که آنقدر مشغول عیب خودش است که به عیب دیگران نمی رسد. امان از دست دین دارها. با ابزار دین بر سر مردم می زنند. خدا نکند خودش یک چیزی داشته باشد دیگران را راحت به جهنم می فرستد و بر آنها غضب می کند، خودت را ببین.

روایتی از امام رضا علیه السلام است که ایشان می فرمایند: 10 خصلت برای مومن است که یکی از یکی بالاتر است. دهمی از همه مهم تر است. می فرماید: همه را از خودش بهتر می داند. حتی اگر عیب دیگران را ببیند می گوید این عیبش آشکار است و من عیبم پنهان است. ریشه عصبانیت را این طور می سوزاند. بچه مذهبی ها تا خوب می شوند همه آدم بدها پیش چشمشان خوب می شود. آدم وقتی عصبی می شود کسی نمی تواند با او حرف بزند. فرمود: وقتی به تو گفتند اتقوالله به حلم خودت مراجعه کن.

یک روایت در مشکات الانوار از عیسی بن مریم علیه السلام نقل شده است. از ایشان پرسیدند: شدید ترین و سخت ترین و هولناک ترین چیز در عالم چیست؟ فرمود: بدترین چیز غضب الهی است. گفتند: چگونه از غضب خدا فرار کنیم؟ فرمودند: خودت غضب نکن. اگر گناه هم کردی خدا می بخشدت و می گوید این همیشه رحم کرده است. خیلی خدا طبق رفتار انسان با او رفتار می کند. این کلام حضرت که می فرمایند: « وَ تَفَكَّرْ فِي قُدْرَةِ اَلرَّبِّ» خیلی عمل کردن به آن سخت است. اولین کاری که غضب می کند این است که قدرت تفکر انسان را سلب می کند.

رابطۀ غضب و عقل

«من طبائع الجهّال التسرّع إلی الغضب فی کلّ حالٍ» از تبایع آدم های جاهل این است که در هر حالی غضبناک می شوند. آدم هایی که عقلشان کم است این وضعیت را دارند. امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ، وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ»2 شدت غضب موجب تغییر تفکر عقلانی انسان می شود. استدلال های خرابی را به ذهن ما می آورد و فهم انسان را متلاشی می کند. در جای دیگری می فرماید: قلب حکیم را نابود می کند. اگر بخواهد حکمت داشته باشد غضب را نابود می کند. امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کسی مالک غضب خودش نباشد مالک عقل خودش هم نیست.

درباره رابطه غضب و عقل یک روایت جالب دیگری است که امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید: «لا يُعرف الرأي إلا عند الغضب»3 رای شناخته نمی شود مگر هنگام غضب.

تکنیک

جاهایی که درجه غضب پایین تر است کنترل بیشتر است. وقتی کم غضب ناک شدی استغفار کن. از شیطان به خدا پناه ببر. به قدرت خدا فکر کن. کم غضب ناک شدی به علاقه خودت نگاه کن. مومن نشاطش دائمی است. برای اینکه بتوانیم هنگام غضب کردن تفکر کنیم باید از غضب های کم شروع کنیم. «من لم یخف الله فی القلیل لم یخفه فی الکثیر»4 کسی که در امور کوچک از گناه پرهیز نکند در امور بزرگ هم پرهیز نمی کند. شهوت بعضی وقت ها آدم را زمین می زند و خیلی از جاها هم عددی نیست. راه از بین بردن شهوت این است گناه هایی که نیاز نداری را انجام نده. یک جاهایی پرهیز کن.

راه حل دوم هم این است که وقتی که غضب ناک نیستی هم می توانی فکر کنی. نباید رها کنیم. بنشینیم با خودمان حرف بزنیم و خودمان را مذمت کنیم. امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر هر روز با خودت حرف نزنی، از ما نیستی. «حاسبوا قبل عن تحاسبوا»5.

یک روش دیگرش این است که قبل از غضب فکر کنیم. ما که می دانیم عصبی مزاج هستیم. غضب وقتی انجام می گیرد گناه بزرگی است. اگر خواستیم نفس خودمان را مذمت کنیم با خدا درد و دل کنیم. با او مناجات کنیم. حضرت آیت الله العظمی بروجردی6 از حرف های بی ربط بعضی از شاگردانشان عصبانی می شدند. دیدند ایشان روزه هستند پرسیدند. ایشان فرمودند: من نذر کرده بودم اگر دوباره عصبانی شدم روزه بگیرم.