کتاب‌هایی برای مطالعه تاسوعا و عاشورای حسینی(ع)
همزمان با فرارسیدن ماه محرم و نزديك شدن به ايام سوگواری تاسوعا و عاشورای حسينی(ع)، اداره کل امور فرهنگی نهاد پوستر معرفی کتاب‌هایی را با مضامين عاشورايی منتشر کرد.
عنوان و توضیحات کوتاه مربوط به این کتاب ها عبارت است از:
شماس شامی/ نوشته مجید قیصری/ انتشارات افق/ ۱۵۹ صفحه
داستان اجازه ندارد تاریخ را تحریف كند، اما این امكان و ظرفیت را داراست كه تاریخ را از زاویه‌ای نو به روایت بنشیند، گویی كه آن را باز میآفریند. این كتاب نگاهی متفاوت به واقعه عاشوراست. شمّاس كلمه سریانی به معنای خادم كلیسا است و این داستان، ماجرای محققی سوری است که برحسب اتفاق کتابی قدیمی را در شهر حلب به دست می‌آورد. متن اصلی گزارشی كه محقق سوری آن را یافته به زبان لاتین است كه شخصی به نام یولیوس آن را نوشته است و در این گزارشِ مفصل به حوادث بعد از واقعه كربلا میپردازد.
نویسنده گزارش محافظ یا خادم مخصوصِ عالیجناب جالوت، نماینده وقت امپراتور روم بوده است. در بخشی از گزارش، حوادث مربوط به دربار بنیامیه و شهر شام در سال ۶۱ هجری قمری مطابق ۶۸۲ میلادی، بیان شده است. اگر خواننده تا انتها با داستان همراه شود متوجه می‌شود که داستان به صورتی معما‌گونه پیش می‌رود؛ این رمان به موضوع جابه‌جایی سفیران روم در شام میپردازد و اطلاعات پراكنده‌ای كه در منابع تاریخی وجود دارد در آن جمع شده است و نویسنده با استفاده از شخصیت روایت‌گر شمّاس سعی كرده آن‌ها را همانند نخ تسبیح به یكدیگر متصل كند نویسنده بارها درباره این کتاب تأكید كرده است که «شمّاس شامی» رمان است نه تاریخ.
تشنه‌لبان/ نوشته حمید گروگان/ انتشارات كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان/ ۳۲۰ صفحه
کتاب حاضر در واقع از کتاب‌های «مقتل» ویژه نوجوانان و مخاطبان عمومی به‌شمار می‌رود و در آن، وقایع کربلا و حماسه‌آفرینان عاشورا با ذکر نام و شیوه شهادت و شرح مطالب بیان شده است. همچنین شعرهایی متناسب با هر مطلب از شاعران مختلف نظیر حافظ انتخاب شده است. قالب، تصویرگری و جنس کاغذ کتاب، این مجموعه را از کتاب‌های موجود در این زمینه متمایز ساخته است؛ تصویرگری و صفحه‌آرایی چشمگیرِ این كتابِ منحصر به فرد، به گونه‌ای است كه نمونه‌ای زیبا و به یاد ماندنی از هنر گرافیك و تصویرسازی را به نمایش گذاشته است. تصویرگری كتاب تشنه‌لبان را هاجر سلیمی نمین و طراحی گرافیكی آن را كوروش پارسانژاد بر عهده داشته‌اند.
نویسنده با رجوع به معتبرترین منابع تاریخی عاشورا، حوادث این روز بزرگ را آن چنان با دقت و جز به جز روایت كرده كه خواننده خود را در گرماگرم نبرد اصحاب سالار شهیدان علیه‌السلام با سپاه كفر می یابد و از مشاهده دلاوری های شهیدان كربلا به وجد آمده و بر مصیبت وارد شده به خاندان گرامی پیامبر(ص) اشك می ریزد. مقتل بلند عاشورایی تشنه‌لبان پاسخی به نیاز جامعه، به ویژه نوجوانان برای خواندن یک اثر مناسب مذهبی است. در نگارش این کتاب، بیش از ۳۰ منبع استفاده شده است و تا‌جایی كه به منابع و مآخذ دسترسی داشته‌اند، تلاش شده به معرفی آن گروه از اصحاب عاشورا پرداخته شود كه از آنان، یافته‌هایی روشن، مستند و تقریباً خالی از ابهام در دست است. در انتهای كتاب نیز نَسَب‌نامه امام حسین(ع) ذكر شده است.
۱۰ قصه عاشورایی برای بچه‌ها/ نوشته فریبا كلهر/ انتشارات قدیانی/ ۱۲۷ صفحه
در این کتاب ده شخصیت تأثیرگذار در واقعه عاشورا، به عنوان محور این قصه‌ها انتخاب شده و برای مخاطبان کودک در گروه سنی «ج» با زبان ساده و ملموس و تصویرگری جذاب روایت شده است. در این قصه‌ها هیچ‌کدام از شخصیت‌ها نام حقیقی ندارند؛ هر شخصیت به صفتی معروف است که با همان صفت معرفی می‌شود. برای نمونه در این داستان‌ها منظور از مرد آزاد، امام حسین علیه‌السلام و منظور از مرد پارسا، امام سجاد علیه‌اسلام است. این فرم روایت داستان‌ها برای مخاطب کودک و نوجوان بدیع و جذاب است. این كتاب برگزیده پانزدهمین جشنواره كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان است.
«مسلم»، «حبیب»، «حر»، «زهیر»، «حضرت قاسم علیه‌السلام »، «حضرت علیاصغر علیه‌السلام »، «حضرت علیاكبر علیه‌السلام »، «حضرت زینب سلام الله علیها»، «حضرت ابوالفضل علیه‌السلام » و «حضرت علی بن الحسین علیه‌السلام» قهرمانانی هستند كه قصه آنان در این كتاب به زبانی زیبا و كودك‌پسند روایت شده است. در بخش پایانی هر داستان خلاصه‌ای از قصه با عنوان «قصه‌ای كه خواندی...» آمده كه به‌گونه‌ای مكمل داستان است.
ضیافت بلا: مقامات سلوکی در زیارت عاشورا/ نوشته سید محمدمهدی میرباقری/ انتشارات تمدن نوین/۲۳۳ صفحه
کتاب«ضیافت بلا» در دو فصل با عنوان‌های «سیر و سلوک متعارف» و«مقالات سلوکی از زیارت عاشورا» تنظیم شده و مباحثی مانند «عزم و تصمیم انتخاب معبود»، «محاسبه»، «توبه» و «رجوع الی‌الله»، «سلام به ولی خدا» و «علت عقب ماندن افراد مختلف از قافله عاشورا» را بررسی کرده است.
اثر حاضر، تنظیم متن سخنرانی حجت‌الاسلام محمدمهدی میرباقری درباره مقایسه ارکان و مراحل سیر و سلوک متعارف و سیر و سلوک با بلای معصومین(ع) است که در سال ۱۳۷۷ ارائه شد.
به نظر نویسنده کتاب «هدف از خلقت چیزی جز قرب و لقاء حضرت حق نیست، لذا شناخت راه وصول به این هدف بزرگ برای رسیدن به آن بسیار مهم و ضرورری است و برای رسیدن به این راه دو نوع مسیر پیش‌بینی و پیشنهاد شده است، راه نخست، راه بزرگان و علمای اخلاق و برخی کتاب‌های معرفت به استناد آیات و روایت است و راه دوم سلوک با شفاعت اولیای خدا و بلای آن‌هاست. اگر راه نخست را همچون عبادت در ایام عادی سال فرض کنیم، راه دوم به منزله شب قدر است و راهی کوتاه‌تر برای رسیدن به لقای پروردگار است، که دعاهایی مانند زیارت عاشورا این راه را هموارتر می‌کنند.»
این کتاب، تلاش دارد با نگاهی جدید به زیارت عاشورا، این دعا را راهی برای رسیدن به سلوک الی‌الله و نزدیک شدن به امامان معصوم(ع) معرفی کند.
جامه‌دران/ سروده سعید بیابانكی/ انتشارات فصل پنجم/ ۷۷ صفحه
این کتاب شامل ۳۵ قطعه از اشعار سعید بیابانکی است که بیشتر آن‌ها در قالب غزل است، اما ۲ مثنوی و ۳ چهارپاره نیز در میان آن‌ها وجود دارد. اشعار سعید بیابانکی با موضوعات مذهبی از جمله انتظار، مدح و منقبت معصومین(ع) كه پیش از این به صورت پراکنده در کتاب‌های «نیمی از خورشید»، «نه ترنجی نه اناری»، «سنگچین» و نیز در مطبوعات و دنیای مجازی منتشر شده بوده، در کتاب «جامه‌دران» گردآوری شده است. از عناوین این مجموعه شعر، می‌توان به «درنگ»، «علی»، «خوشه پروین»، «دو بیت اشک»، «زیارت»، «کوه»، «اسب‌های بی‌رکاب»، «نیمی از خورشید»، «عصر عاشورا»، «سپیدار»، «مشرق فردا»، «ای گنج نوشدارو» و... اشاره کرد.
قطعه‌ای از اشعار این مجموعه با عنوان «عصر عاشورا»:
لبانمان همه خشک‌اند و چشم‌ها چه ترند درون سینه من شعرها چه شعله‌ورند
نیامد آن سبویی عطش بنوشدمان هزار سال‌ها گذشته است و چشم‌ها به درند
چه رفته بر سر آن دست‌های آب‌آور که خیمه‌های عطش سوز تشنه خبرند
کجایی‌اند مگر این سران سرگردان؟ كه از تمام شهیدانِ روزگار سرند...
سلوک عاشورایی (دوره ده‌جلدی)/ نوشته حاج آقا مجتبی تهرانی/ مؤسسة فرهنگی و پژوهشی مصابیح‌الهدی
عالم عامل ربانی و مرجع بزرگوار، حضرت آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ایام محرم و صفر دهه نود، در جلسات اخلاق و معارف اسلامی خود به بررسی ابعاد گوناگون حركت و قیام امام حسین(ع) پرداخته‌اند كه متن این مباحث با عنوان «سلوك عاشورایی» منتشر شده است. مهم‌ترین ویژگی بی نظیر این مجموعه این است كه به بهترین روش نشان می دهد كه چگونه امام حسین(ع) با نهضت خود دین جدشان را زنده نگه‌داشته‌اند. منازل دهگانه این مجموعه عبارت‌اند از: تعاون و همیاری؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ هجرت و مهاجرت؛ دین و دین‌داری؛ استقامت و پایداری؛ حق و باطل؛ عزّت و ذلّت؛ غیرت دینی؛ بینش و نگرش؛ شرح خطبه منا.
در فرازی از جلد اول حاج آقا مجتبی می گوید: «یک وقت است که در دریا افتاده‌ای و خودت به چیزی متمسک می‌شوی و بیرون می‌آیی، اما یک وقت است که کسی دستت را می‌گیرد و بیرون می‌کشد، این قایق نجات است... یعنی نمی‌گوید دستت را به من بده بلکه خودش دست غریق را می‌گیرد و از ورطه هلاکت بیرون می‌کشد و حسین(ع) كشتی نجات است.
گزارشی مستند از حوادث بعد از كربلا/ نوشته محمد محمدیان/ انتشارات امیر كبیر/۱۶۰ صفحه
در این کتاب حوادث بعد از شهادت امام حسین (ع) تا ورود کاروان اسیران به کوفه و سپس شام و بازگشت آن‌ها به کربلا و پس از آن به مدینه در چهل بخش روایت می‌شود. سعى و تلاش در این مجموعه بر این بوده است كه مطالب ارائه شده مستند به كلام معصومین(ع) و یا افراد موثق و مورد اعتماد باشد و از كتاب‌هاى تاریخى معتبر كه نزد اهل فن پذیرفته هستند، استفاده شود و در عین‌حال از نقل مطالبى كه با محكمات و اصول اساسى مكتب اهل بیت(ع) منافات دارد، اجتناب شده است. نگاه اصلى در این كتاب نگاه اثباتى بوده است، بدین معنا كه تلاش شده، نقل هاى معتبر و مستند از حادثه عاشورا كه در میان آثار روایى و تاریخى ما وجود دارد ارائه شود، اما نگاه سلبى و بیان موارد غلط و غیر‌واقعى و دست گذاشتن بر موارد تحریف شده در آن نیامده است. اهتمام ویژه نویسنده بر استفاده از صحیح‌ترین و قطعیترین و بیخدشه‌ترین نقل‌ها و روایات تاریخی مهم‌ترین وجه تمایز كتاب با آثار مشابه است.
با کاروان حسینی (دوره دو جلدی)/ نوشته علی شاوی - محمد جعفر طبسی - عبدالحسین بینش/ انتشارات زمزم هدایت
نویسندگان این اثر ارزشمند، در این پیجویی تاریخی، درباره دوران امامت امام حسین(ع) و پس از آن تا هنگام بازگشت کاروان حسینی به مدینه به رهبری امام سجاد(ع) مطالعه ای تحلیلی و انتقادی انجام داده و کوشیده اند تا جنبههای ناشناخته و پنهان و نیز نكات ارزشمندی که تاکنون، چنان‌که باید، به آن پرداخته نشده و نیز حقایقی که در پس پرده های دروغ پنهان مانده و یا دروغ هایی که لباس حقیقت پوشیده اند را آشکار سازند و برای تحقق این مهم نگاهی تحلیلی و در نوع خود بدیع، كم‌نظیر، عمیق و مستند به تاریخ اسلام دارند، تحلیلی كه از زمان شكل‌گیری جبهه نفاق در مكه همزمان با دعوت علنی رسول مكرم(ص)، تا زمان ظهور منتقم خون حسین(ع) را در نظر دارد.
فراموشان؛ داستانی از واقعه كربلا/ نوشته داوود غفارزادگان/ انتشارات قدیانی/ ۹۶ صفحه
کتاب «فراموشان» در بردارنده شش روایت با عناوینی نظیر «روایت همسر زهیر بن قین»، «روایت یکی از سربازان حُر بن یزید ریاحی»، «روایت غلام عبیدالله بن زیاد» و... است. اگرچه روایت كتاب سرانجام همان حادثه عظیم كربلا را بازنمایی می‌کند و همه آن‌ها از همان واقعه کربلا سخن می‌گویند، ولی از زاویه و نظر خود و نه همچون مقاتل از زبان یک راوی دانای کل. این رویکرد، علاوه بر جان‌بخشی به شخصیت‌های فراموش‌شده تاریخ، به معنای نگاه به واقعه عاشورا از زاویه‌ای تاکنون دیده نشده است. جزئیات و ظرایفی از آن نقل شده که تاکنون برای مخاطب نوجوان ناشناس بوده است؛ بدین‌ترتیب، نویسنده توانسته به عنوان فرعی کتاب خود یعنی «داستانی از واقعه کربلا» دست پیدا کند؛ بدین معنا که هم از عناصر روایی داستان بهره جوید و هم واقعه کربلا را بیان کند. این نقل‌های متفاوت از زبان اشخاص مختلف با نسبت‌های متفاوت با شهدای كربلا احساساتی متفاوت را به خواننده منتقل می كنند كه كمتر در مقتل‌خوانی های مرسوم با آن مواجه شده و این از مهم‌ترین ویژگی های این كتاب است.
حماسه و عرفان/ نوشته آیت‌الله جوادی آملی/ مرکز نشر اسراء/ ۴۲۱ صفحه
در این كتاب، اصول و بنیان‌هایی از دو فضیلت انسانی «حماسه» و «عرفان»، شناسایی شده تا با تبیین جایگاه هر یک، زنگارهای باطلی که موجب دور نگهداشتن یکی از دیگری است زدوده شود چرا که اتحاد و ائتلاف این دو، مکمل یکدیگر است و معرفتی که با حماسه و خروش ضد مظاهر طاغوت و دشمنان راه حق همراه نباشد هرگز راه به جایی نخواهد برد. همچنان‌که حماسه و دشمن‌ستیزی بدون معرفت و شناخت نیز نه تنها نمی‌تواند سلحشور میدان رزم را به اوج قله سعادت رهنمون باشد بلکه به گواه تاریخ، چه‌بسا وی را به حضیض شقاوت نیز سوق دهد.
این کتاب در سه بخش سامان یافته است كه بخش نخستینِ آن هماهنگی آیین اسلام با فطرت نام دارد، در بخش دوم با عنوان فضیلتِ حماسه و عرفان، به موضوعاتی مانند معنای حماسه، معنای عرفان، فرق عارف با دیگران در عبادات، جمع بین حماسه و عرفان و... میپردازد و سِرّ هماهنگی عرفان و حماسه را بیان می کند.
بخش پایانی کتاب با عنوان عارفان حماسه‌ساز و حماسه‌سازان عارف، شامل پنج فصل است كه عبارت‌اند از: امیر عارفان و سرآمد حماسه‌سازان؛ سید مظلومان و پیشاهنگ شهیدان؛ مظاهر عرفان در حادثه عاشورا؛ جلوه‌های حماسی عاشورا؛ سید ساجدان و زینت عابدان.
حسین بن علی(ع)، امام شهدا/ نوشته مرضیه محمدزاده/ انتشارات مجتمع فرهنگی عاشورا/ ۸۵۶ صفحه
این كتاب دارای چهار فصل است كه در هریك، به زندگانی و نهضت امام حسین(ع) در ادوار تولد تا امامت، امامت تا شهادت و پس از شهادت ایشان اشاره شده است و در نهایت در فصل چهارم به تبیین مواریث علمی و احادیث و روایات رسیده از امام (ع) پرداخته است. مطالب و درون‌مایه كتاب مستند و با بهره‌گیری از منابع اصیل و درجه اول و همچنین منابع دوران معاصر در حوزه زندگانی و نهضت حسینی نگاشته شده است. نثر كتاب روان، رسا و امروزین است و نكات آموزنده و تحلیلی در كنار روایات تاریخی آمده است.
همچنین زندگی و شخصیت امام حسین(ع) و فلسفه قیام و پیام عاشورا و شهادت ایشان و نتایج آن بررسی شده است و در این رهگذر، اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی جامعه اسلامی در این دوران را تحلیل و ارزیابی كرده‌اند تا نشان دهند كه جامعه اسلامی دورمانده از تربیت حقیقی اسلامی بعد از رحلت نبی اكرم(صلیالله علیه و آله) چه مسائل و مصائبی را برای میراث ارزشمند آن حضرت یعنی دین و آل‌طاهرش(ع) ایجاد كرد.
شهیدان جاوید و دوزخیان جاوید/ نوشته مرضیه محمدزاده/ انتشارات بصیرت/ ۳۷۳ صفحه
بخش شهیدان جاوید:
این كتاب به بررسی شخصیت و نسب‌شناسی افرادی پرداخته که در قیام کربلا و راه یاری امام حسین(ع) به شهادت رسیدند. نویسنده اثر برای دستیابی به حقایق در این‌خصوص، به نقد علمی و تحقیق و پژوهش گسترده تاریخی و بررسی تطبیقی منابع مختلف و دست اول پرداخته و سعی كرده به سؤالاتی از این دست درباره یاران وفادار امام حسین(ع) پاسخ دهد: یاران امام(ع) چه كسانی بودند و تعداد آن‌ها چند نفر بوده است؟ تبار، قبیله و زادگاهشان كجا بوده است؟ چه ویژگی ها و خصوصیاتی داشتند و چگونه انتخاب شدند؟ در چه زمانی به امام(ع) پیوستند و در نهضت شكوهمند امام(ع) چه جایگاهی داشتند؟ نحوه و زمان شهادت آنان چگونه بود؟ پاسخ به این پرسش‌ها از دیرباز تاكنون دغدغه محققان و تاریخ‌نویسان و عموم علاقه‌مندان به امام حسین(ع) بوده است.
بخش دوزخیان جاوید:
معرفی جبهه باطل در واقعه عاشورا، برای به دست آوردن تحلیل جامعی از واقعه عاشورا و عبرت‌آموزی از سرنوشت ایشان ضروری است. در این پژوهش به ویژگی‌های قاتلان امام حسین(ع) از نظر تبار، قبیله، زادگاه، عاقبتشان و از همه مهم‌تر دلایلی كه باعث شد تا در جبهه باطل علیه حق چنین حضوری فعّال و محوری را داشته باشند پرداخته شده. كتاب در دوازده بخش نظام یافته كه عبارتند از: زندگی و سرانجام بنی امیه (ابوسفیان، معاویه و یزید)؛ والی كوفه، عبیدالله بن زیاد؛ امیر سپاه كوفه، عمربن سعد؛ فرماندهان سپاه اموی نظیر شبث‌بن ربعی، شمربن ذی الجوشن و...؛ فرماندهان طوایف و قبایل؛ قاتلان اصحاب و خاندان امام حسین (ع)؛ قاتلان امام حسین (ع)؛ كسانی كه در صحنه كربلا به‌طور مستقیم با آن حضرت جنگیدند و یا ضربه‌ای وارد ساختند، اسبی بر پیكر امام تازاندند، یا دست به غارت خیمه‌ها زدند و حاملین سرهای شهدا.