تاریخ شش هزار ساله مرند در بوته فراموشی+عکس
سوالی که مدیران اداره كل ميراث فرهنگی و صنايع دستی آذربایجان شرقی از پاسخ دادن به آن عاجزند این است که چرا آنها درخصوص شهر تاریخی مرند که قدمت و پیشینه تاریخی شش هزار ساله دارد، غافل هستند.
اين شهر كهن حداقل با شش دین و آئین الهی همچون قوم رس، آئین میترائیستی، حضرت نوح، زرتشتیان، مسیحیان و اسلام در ارتباط نزدیک بوده و از این دین و آئین‌ها نشانه‌های چندی را در دل خود حفظ کرده است، البته اگر سازمان میراث فرهنگی به خواب خود در خصوص وضعیت میراث فرهنگی و تاریخی شهرهایی چون مرند ادامه دهد و از این بازمانده‌ها حفاظت نکند، چه‌بسا فردا دیگر این آثار را نداشته باشیم و انگشت افسوس و ندامت بگزیم.
ميراث فرهنگی مرند به حال خود رهاشده است
جهت روشن شدن این موضوع پای صحبت‌های میر هدایت سید مرندی پژوهشگر تاریخ و مرند شناس می‌نشینیم که می‌گوید: آن‌طوری که از کشفیات محققان و نوشته‌هایشان برمی‌آید، مرند حداقل عمری شش‌هزارساله و در این عمر دیرپای خود، حداقل با شش دین و آئین الهی سروکار مستقیم داشته است و از این ادیان آثاری را به زمان ما به یادگار و امانت آورده که اگر دیر بجنبیم، فردایی برای این آثار متصور نخواهیم بود.
وی همچنین می‌گوید: کول تپه هائی مثل گرگر، مزگید، مرکید و کول تپه بزرگ منطقه یعنی آتشکده‌ی مانداگارانا را از زمان زرتشتیان در شمال و قلعه‌های باستانی مثل یال دیر، باری، گرگر، آلاکی و سان سارود را در شهر مرند داریم.
این مورخ معتقد است: از زمان میترائیستی مهرابه های سنت استپانوس و موجومبار که هر دو کلیسا شده‌اند و از هر دو مهم‌تر مهرابه بامسما و دوازده اتاقی (به‌عنوان دوازده ماه) در چهار مجموعه سه واحدی (به‌عنوان فصول سال) در بلندترین نقطۀ رشته‌کوه میشوو یعنی در بلندای سه هزار و ۱۵۵ متری قله علی علمداری در مرند قرار دارند که البته طبق نوشته جان راسل هینلز در کتاب شناخت اساطیر ایران، نام این مهرابه (ال اهلمدار) آمده است که در محاوره ترکی منطقه علی علمداری شده و حال به‌عنوان یک زیارتگاه اسلامی توسط علی الهی‌های منطقه موردتوجه و بازدید قرار می‌گیرد.
مرندی که نویسنده چندین کتاب در رابطه با تاریخ مرند است، ضمن اشاره به قدمت تاریخی این شهر می‌گوید: محل دفن همسر مؤمنه حضرت نوح (ع) عموره مسجد پیربالا(مسجد بازار) است و در حوزه مذهب شیعه نیز، قدیمی‌ترین ساختمان سالم و مسجد شمال عرب کشور یعنی مسجد جامع مرند طبق کتیبه‌های موجود عمری حداقل یک هزارساله دارد که در مرکز شهر با یک کتیبه گچ‌بری کم‌نظیر از زمان ابوسعید بهادر خان مغول قرارگرفته، مسجدی که آثار آجرکاری ده‌ها صلیب، صلیب شکسته (سواستیکا)، ستاره داوود و ستاره سه پر چرخان را در معماری خود جای‌داده است.
این مورخ مرندی با انتقاد از عملکرد سازمان میراث فرهنگی باوجوداین آثار غنی که متأسفانه به حال خود رهاشده چنین می‌افزاید: من به‌عنوان یک تاریخ خوان از میراث فرهنگی آذربایجان شرقی گله‌دارم چراکه چند سال قبل من در زیر بقعه پیر خموش سایتی باستانی با قدمت حداقل سه‌هزارساله را پیدا کردم و به میراث فرهنگی استان گزارش داده‌ام اما تا آنها اقدامی در این خصوص انجام دهند، این آثار توسط اداره‌ای در زیر هزاران تن بتن مدفون شد.
وی همچنین ادامه می‌دهد: میراث فرهنگی حدود ۲۰ سال قبل از تخریب عمدی باقیمانده قصر آلاکی که با دست‌کم ۷۰۰ سال قدمت شاهکاری بود از تلفیق آجر و کاشی، بی‌تفاوت گذشت و حالا خود نیز چهار سال قبل در یک کار غیرعلمی خاک آوار شدۀ محافظ طبیعی محوطۀ قصر یا کاروانسرا را برداشت و آجرها و سنگ‌های پوسیده را بدون محافظ و یا بازسازی و حداقل کاه‌گل مالی، در زیر برف و سرما بامان خود رها کرد.
مرندی در رابطه با مسجد جامع شهر مرند نیز چنین اظهارنظر می‌کند که از این مسجد جامع یک هزارساله که قدیمی‌ترین بنای سالم شمال غرب کشور محسوب می‌شود و یکی از ستون‌های آن بیش از یک هزار سال عمر دارد و اجازه دادند این بنای تاریخی عظیم در محوطه داخلی یک حسینیه قرار گیرد، مسجدی که دارای محراب گچ‌بری ایلخانی کم‌نظیری است.
این محقق می‌گوید: میراث فرهنگی در سال‌های ۸۵ تا ۸۷ زحمات زیادی برای ترمیم و بازسازی چهره مسجد کشید ولی وقتی نوبت بازسازی و حفاظت کاری محراب که ستون‌هایش از دیوار جداشده و در حال ریزش است و نیز سر در مسجد، رسید، عملیات مرمت را نیمه‌تمام به حال خود رها کردند.
وی همچنین در این خصوص می‌افزاید: اگر خدای‌ناکرده این محراب فروبریزد و همانند سردر آلاکی از دیده‌ها غیب شود، ما برای آیندگان چه جوابی خواهیم داشت؟ آیا جای شرمندگی نیست که آیندگان بگویند مغول در ایران محراب کم‌نظیری ساخت ولی میراث فرهنگی نتوانست از آن حفاظت کنند.
ضرورت راه‌اندازی اداره ميراث فرهنگي در مرند
نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص وضعیت میراث فرهنگی و تاریخی شهرستان مرند می‌گوید: شهر مرند دارای تاریخی چند هزارساله است که متأسفانه مسئولان امر هیچ توجهی به میراث تاریخی و فرهنگی این شهرستان ندارند، مرندی که در صورت توجه می‌تواند در ایجاد اشتغال در حوزه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی منطقه نقش بسزایی داشته باشد.
محمدحسن نژاد ادامه می‌دهد: وجود اداره میراث فرهنگی در شهرستان مرند بسیار ضروری است چراکه شناخت دقیق تاریخ مرند نیازمند کاوش و بررسی است، صنایع‌دستی مرند نیازمند حمایت مسئولان امر می‌باشد چراکه صنایع‌دستی مانند سبدبافی کشکسرای و فرش مرند می‌توانند به‌عنوان یک نشان تجاری به ثبت رسیده و به دیگر کشورها صادر شوند.
وی در رابطه با کاروانسرای عباسی مرند می‌گوید: وجود این کاروانسرا در بهترین موقعیت ارتباطی و آب و هوایی منطقه می‌تواند در جذب گردشگر نقش بسیار زیادی داشته باشد و سازمان میراث فرهنگی بر اساس توافق‌نامه‌ای این کاروانسرا را به مدت چند سال به شهرداری مرند جهت راه‌اندازی، واگذار کرده است که هنوز متأسفانه از این کاروانسرا بهره‌برداری نمی‌شود.
و نماینده مردم مرند و جلفا نائب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان شد: متأسفانه سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی استان هیچ‌گونه همکاری لازم برای شناساندن تاریخ چندین هزارساله مرند نمی‌کند.
بله سخن از مرند است، شهری باستانی که با عمر دیرپای شش‌هزارساله‌اش فاقد آثار و نمادهای درخور این تاریخ و قدمت است که بتوان به یک جهانگرد و یا ایران‌گرد ارائه داد چراکه هرچه دارد یا در بوتۀ فراموشی گرفتارشده و به‌تدریج توسط عوامل طبیعی مثل باد، برف و باران از بین رفته و یا توسط عوامل انسانی، سود جویان و غارتگران آثار زیرخاکی به یغما می‌رود اما با همه این تفاسیر باز متوليان میراث فرهنگی استان در خواب هستند و ميراث شش‌هزارساله مرند دارد خاك می‌خورد، متولیانی که گویی تنها از حوزه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری تنها عنوان و سمت آن را به ارث برده‌اند و تکلیفی در خصوص رسیدگی به اوضاع نابسامان این حوزه در چند سال اخیر بر خود احساس نمی‌کنند.