تراژدی منا، مشروعیت آل‌سعود را خدشه‌دار کرد

تسنیم: «ادوراد کاریگان» حقوقدان و وکیل حقوق بشر بین‌المللی در کانادا با اشاره به فاجعه کشته شدن حجاج در منا گفت: خاندان سعودی، به عنوان بخشی از مشروعیت و پرستیژ خود در جهان اسلام، پادشاهی خود را به عنوان محافظان مقدس‌ترین حرم‌ها می‌نمایانند. آن‌ها نمی‌خواهند کنترل این مراسم سالیانه اسلامی را از دست بدهند. با این حال، یک تراژدی همچون این واقعه می‌تواند به شدت به تصویر آن‌ها صدمه بزند و مشروعیت آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. در ادامه متن این گفتگو ارائه شده است:

تسنیم: طی سه روز گذشته، بسیاری از کشورها و سازمان‌ها و شخصیت‌های اسلامی، عربستان سعودی را به خاطر بی‌کفایتی و نابخردی در سازماندهی مراسم حج مورد انتقاد قرار دادند، واقعه‌ای که اولین تراژدی از نوع خود نبود. به نظر شما چنین مراسم سالانه بزرگی چگونه باید مدیریت شود؟ به نظر شما آیا نبایستی شورایی متشکل از چندین کشور مسلمان به جای عربستان سعودی تشکیل شود، زیرا مکه تنها میراثی از آنِ سعودی‌ها نیست بلکه همچنین از آنِ تمام جهان اسلام است؟

کاریگان: واضح است که کاری باید انجام می‌شد. اینکه ملک سلمان دستور انجام تحقیقاتی در مورد این فاجعه را داده است، خوب است. دستکم 769 نفر گه شامل 136 ایرانی است، کشته شده‌اند. همچنین دستکم 934 زائر مجروح شده‌اند. بسیاری همچنان مفقود بوده و بنابراین تلفات می‌تواند بسیار بیشتر باشد. همچنین همین اواخر شاهد سقوط یک جرثقیل بودیم که به مرگ 109 تن و مجروحیت بسیاری منجر شد. متأسفانه تراژدی‌های اخیر تنها آخرین موارد از یک فهرست بلندبالا از تراژدی‌ها هستند.

2004: 364 زائر بر اثر برخورد در کناره پل جمرات در منا کشته شده‌اند.

1997: 340 زائر بر اثر آتشی که بر اثر وزش باد به تمام نقاط استقرار چادرها در منا سرایت کرد، کشته شدند.

13394: 270 زائر بر اثر اذحام در هنگام انجام مناسک رمی جمرات کشته شدند.

1990: 1426 زائر، اکثرا آسیایی، بر اثر اذحام بش از حد در یک تونل منتهی به شهر مکه، کشته شدند.

1987: 402 نفر طی سرکوب تظاهرات ضدآمریکایی حجاج ایرانی کشته شدند.

به عقیده من، باید یک کمیته چند ملیتی اسلامی وجود داشته باشد که بیش از 2 میلیون تن از افرادی که هر سال حج به جای می‌آورند را مدیریت کند. با این حال، سعودی‌ها خودرا را به عنوان «متولیان» مکه و مدینه و دو مسجد مقدس جهان اسلام، مسجد الحرام در مکه، که محل انجام مراسم حج است، و مسجد النبی در مدینه، که محل به خاکسپاری پیامبر اسلام است، می‌دانند.

پیش از سعودی‌ها، این هاشمی‌ها بودند که تا زمانی که توسط بن‌سعود کنار زده شدند، متولیان مکه و مدینه بودند. خاندان سعودی، به عنوان بخشی از مشروعیت و پرستیژ خود در جهان اسلام، پادشاهی خود را به عنوان محافظان مقدس‌ترین حرم‌ها می‌شناسند. آن‌ها خواهان از دست دادن کنترل این مراسم سالیانه اسلامی مهم نیستند. با این حال، یک تراژدی همچون این می‌تواند به شدت به تصویر آن‌ها صدمه بزند و مشروعیت آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. مشخص است که باید کاری انجام شود. باید به قربانیان و خانواده‌های آن‌ها خسارت پرداخت شود. با این حال، در این شک وجود دارد که آیا سعودی‌ها اجازه می‌دهند که خودشان در عربستان سعودی تحت پیگرد قضایی قرار بگیرند. از آن‌جا که عربستان سعودی عضو دیوان کیفری بین‌المللی نیست، مجالی برای رجوع کردن به این دادگاه وجود ندارد، در این صورت تنها دادستان این دیوان است که می‌تواند پرونده اتهامی را طرح کند. به عقیده من امکان پیگرد جزایی وجود ندارد، بلکه تنها می‌توان پیگرد مدنی کرد. امکان ارائه یک دادخواست به دیوان کیفری بین‌المللی وجود دارد اما این امر تنها یک اقدام نمادین خواهد بود زیرا دیوان کیفری بین‌المللی صلاحیت قانونی در مورد موضوعات کیفری ندارد و نمی‌تواند قضاوت‌های مدنی را اعمال کند.

در بیت‌المقدس، مسیحیان کاتولیک و ارتدوکس تاریخ‌های متفاوتی برای گرامیداشت مهمترین رخدادهای مذهبی خود دارند که باعث توزیع زائران و کاهش فشار بر اماکن مذهبی می‌شود. شاید لازم باشد که برخی افکار و ایده‌های خلاقانه را در حج پیاده شوند؟

تسنیم: آیا شما باور دارید که عربستان سعودی دیگر قادر به مدیریت و تأمین ایمنی و امنیت جمعیت دو میلیونی حجاج را در این مراسم که همه شرایط و مقتضیات آن از پیش شناخته شده است، ندارد؟

کاریگان: مشخص است که تعداد زائران طی سال‌های گذشته به شدت افزایش یافته است. سعودی‌ها برخی کارهای عمده را برای بهبود اوضاع انجام داده‌اند، اما مشکلات همچنان باقی هستند. 9 سال پیش منطقه جمرات شاهد توسعه و ساخت و ساز بود که حرکت را در نقطه‌ انسدادی که پیشتر تراژدی‌های متعددی در آن رخ داده بود را بهبود بخشید. این پل جدید (در جمرات) می‌تواند طی هر ساعت و در طول 950 متری خود پذیرای 300 هزار زائر باشد. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که کاروان سلطنتی سعودی در ناحیه (نزدیکی محل وقوع حادثه) وجود داشته و ترافیک آن که منحرف شده بود باعث تجمع و اذحام مرگ‌آور در منا شده است. این گزارش باید از سوی مقامات مستقل به خوبی مورد بررسی و تحقیق قرار بگیرد. گرمای شدید نیز ممکن است دخیل بوده باشد.

تسنیم: براساس گزارش‌ها، افراد مسئول منصوب شده از سوی دولت سعودی برای مراسم حج امسال به خوبی آموزش ندیده و فاقد مهارت‌های ضروری برای راهبری چنین مراسم عظیمی هستند. شما فکر نمی‌کنید که چنین ناکامی اساسا به علت استفاده دولت سعودی از نیروهای مجرب و به خوبی آموزش دیده خود در جنگ با کشورهای همسایه است؟

کاریگان: من فکر می کنم که حمله سعودی‌ها به یمن یک عامل دخیل بود. بسیاری از نیروهای سعودی در نبرد علیه یمن مشارکت دارند. این جنگ تعداد قابل توجهی از نیروی انسانی آن‌ها را به کار گرفته است و فقدان نیروی انسانی آموزش دیده و با تجربه قطعا می‌تواند یک عامل نقش‌آفرین در این فاجعه باشد.