زندگی کردن در کنار گسل‌ها را بیاموزیم
شایعه وقوع زلزله در شهر تبریز از جمله شایعاتی است که هر از گاهی بر سر زبان‌ها جاری شده و دست به دست و زبان به زبان می‌چرخد تا لرزه‌ای دوباره به جان شهر بیندازد.
وقوع زلزله‌ای مهیب در تبریز از آن دسته شایعاتی است که طی ماه‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست و زبان به زبان چرخید، شایعه‌ای که خبر از روی دادن زلزله‌ای مهیب آن‌هم نه در چندین ساعت آتی بلکه در چندین ماه آینده را می‌داد، پیش‌بینی زلزله‌ای که جامعه بشری در طول تاریخ به خود ندیده است و تمامی جوامع دانشگاهی و تحقیقاتی جهان تاکنون از کشف آن عاجز مانده‌اند.
پیش‌بینی زلزله، دغدغه‌ای که هیچ‌گاه به نتیجه قطعی نرسید
محمد حسن‌پور صدقی که دکترای ژئوفیزیک در شاخه زلزله‌شناسی دارد و استادیار دانشگاه تبریز است، از سابقه طولانی اقدامات دانشمندان و زلزله شناسان در تلاش برای پیش‌بینی زلزله می‌گوید: مسئله زلزله همواره جزو دغدغه‌های اصلی بشر بوده و دانشمندان زیادی نیز در پی کشف راه‌هایی برای پیش‌بینی زمان و مکان وقوع زمین‌لرزه بوده‌اند، مسئله‌ای که هم‌اکنون هم نتیجه‌ای از آن نگرفته‌اند.
استادیار دانشگاه تبریز از تلاش چندین ساله کشورهای بزرگی مانند روسیه، آمریکا، ژاپن و چین برای پیش‌بینی زمان و مکان زلزله سخن گفته و ادامه می‌دهد: هیچ‌کدام از این کشورها تابه‌حال باوجود داشتن امکانات بسیار قدرتمند درزمینهٔ زلزله‌شناسی نتوانسته‌اند به متدهای قطعی پیش‌بینی زلزله دست یابند.
تنها پیش‌بینی موفق زلزله در طول تاریخ
وی در خصوص تنها پیش‌بینی موفق تاریخ در خصوص حادثه زلزله می‌گوید: شاید تنها پیش‌بینی موفق را بتوان مربوط به سال ۱۹۷۵ میلادی در جریان زلزله ۷.۳ ریشتری هایچنگ چین دانست که دانشمندان تنها چندین ساعت قبل از زمین‌لرزه توانسته بودند احتمال وقوع آن را پیش‌بینی کنند.
این استاد دانشکده علوم طبیعی دانشگاه تبریز ادامه می‌دهد: البته تابه‌حال دانشمندان و حتی افراد غیرمتخصص نیز در طول تاریخ احتمال وقوع چند زلزله را داده‌اند که تنها در این مورد نادر، پیش‌بینی از طرف متخصصان درست بوده است که در اثر این پیش‌بینی، شهر از وجود سکنه خالی شد و میزان خسارت زمین‌لرزه و تلفات در این شهر به‌شدت کاهش یافت و دلیل موفقیت این پیش‌بینی نیز خصوصیات پیش‌نشانگری خاص این زلزله بوده که مشابه آن تاکنون تکرار نشده است.
حسن‌پور در خصوص دلایل اینکه هیچ زلزله‌ای قابل پیش‌بینی نیست، می‌گوید: هیچ دو زلزله‌ای ازنظر مکانیسم رخداد و پارامترهای پیش‌نشانگری شبیه یکدیگر نیستند به عبارتی هر زلزله در هر زمان و هر مکان با خصوصیات مختلفی روی می‌دهد و هیچ‌گاه نمی توان زلزله بم، رودبار و ارسباران را شبیه به یکدیگر دانست و این امر پیش‌بینی زلزله را با مشکل مواجه می‌کند.
زلزله‌های بزرگی که تبریز را لرزانده‌اند
وی بابیان اینکه تبریز در طول تاریخ زلزله‌های بسیار بزرگی را به خود دیده است، ادامه می‌دهد: در زلزله‌های سال ۱۰۴۲ و ۱۶۴۱ تبریز دچار آسیب‌های بالایی شده به‌طوری‌که می‌توان هم‌اکنون آثار این زمین‌لرزه‌ها را بر بدنه برخی بناهای تاریخی همچون مسجد استاد، شاگرد و بنای شنب غازان این شهر دید.
در اینکه تبریز مستعد وقوع زلزله است، هیچ شکی نیست و حتی اگر به جزئیات زمین‌لرزه‌های روزانه کشور توجه داشته باشیم به‌طور یقین چندین زمین‌لرزه یک یا دو ریشتری در این منطقه و مناطق همسایه اتفاق می‌افتد که البته این فعالیت‌ها کاملاً طبیعی است
استادیار دانشگاه تبریز ادامه می‌دهد: در اینکه تبریز مستعد وقوع زلزله است، هیچ شکی نیست و حتی اگر به جزئیات زمین‌لرزه‌های روزانه کشور توجه داشته باشیم به‌طور یقین چندین زمین‌لرزه یک یا دو ریشتری در این منطقه و مناطق همسایه اتفاق می‌افتد که البته این فعالیت‌ها کاملاً طبیعی است.
پیش‌بینی قطعی زلزله در هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست
وی ادامه می‌دهد: با توجه به وجود گسل‌های فعال در نزدیکی این شهر و اکثر شهرهای استان، همه مردم باید آمادگی لازم را به‌صورت دائم برای وقوع زلزله داشته باشند و نسبت به مقاوم‌سازی و رعایت استانداردهای مهندسی ساختمان، چیدمان داخلی منازل، دسترسی به راه‌های خروج از نقطه آسیب‌پذیر منزل و شناسایی مناطق امن در داخل خانه‌ها اقدامات کافی را انجام دهند.
حسن‌پور در خصوص شایعات مطرح‌شده درزمینهٔ وقوع زلزله در نقاط مختلف کشور می‌گوید: پیش‌بینی زمان وقوع زلزله نه‌تنها در تبریز بلکه در هیچ کجای دنیا فعلاً به‌طورقطع امکان‌پذیر نیست و به همین دلیل از تمامی مردم می‌خواهیم هیچ‌گاه تمرکزی بر روی این شایعات نکنند و تنها از طریق مراجع علمی تخصصی و رسانه‌های معتبر کشور این اخبار را پیگیر باشند.
یکسان نبودن پیش‌نشانگرهای زلزله، کار پیش‌بینی را سخت می‌کند
خسرو مقتضد آذر از دیگر اساتید صاحب‌نظر در بحث زلزله‌شناسی در دانشگاه تبریز است که با اشاره به تعریفی از علم زلزله‌شناسی می‌گوید: پیش‌بینی زلزله یکی از علوم زلزله‌شناسی است که به برآورد زمان و مکان وقوع زلزله و همچنین بزرگای آن با احتمال مشخص در زمان آینده می‌پردازد که یکی از راه‌های پیش‌بینی این حادثه، مطالعه پیش‌نشانگرهای زلزله است.
وی ادامه می‌دهد: اين نشانگرها می‌توانند از چند سال قبل از وقوع زلزله تا چند ثانيه پیش از آن خود را نشان دهند هرچند به دلیل برخی شرایط همه اين نشانگرها یکجا و به‌طور مشابه رخ نمی دهند و همین امر پیش‌بینی وقوع زلزله را به‌مراتب سخت می‌کند.
استادیار دانشکده عمران دانشگاه تبریز در خصوص تعدادی از این پیش‌نشانگرها می‌گوید: این پیش‌نشانگرها می‌توانند به شکل تغییرات دما و سطح آب‌های زیرزمینی، پیش‌لرزه‌های قبل از زلزله اصلی، نبود لرزه در مناطقی که قاعدتاً باید فعال باشند، پیش‌نشانگرهای هواشناسی همچون ابر زلزله و تغییرات دمای هوا و پیش‌نشانگرهای زیست‌شناختی همچون پدیده بال زدن پرندگان، خروج کرم‌های خاکی، زوزه سگ‌ها خود را نشان دهند.
وی ادامه می‌دهد: به دلیل وجود این تنوع در میان پیش‌نشانگرها و از طرف دیگر پیچیدگی‌های پدیده‌های زمین‌شناختی همچون زلزله، هم‌اکنون بشر از پیش‌بینی این پدیده ناتوان مانده است و هیچ‌کس نمی تواند ادعای پیش‌بینی زلزله آن‌هم از چندین ماه یا حتی چندین روز قبل را داشته باشد و نباید به برخی شایعات در این خصوص توجه کرد.
زندگی کردن در کنار گسل‌ها را بیاموزیم
مقتضد آذر می‌افزاید: حتی اگر اطلاعات کافی و درست هم در دست داشته باشیم و به فرض بتوانیم پیش‌بینی خوبی هم بکنیم این امر باوجود اینکه می‌تواند تلفات ناشی از یک زلزله مهیب را کاهش دهد اما بازهم کافی نیست.
این استاد دانشگاه تبریز، بابیان اینکه ما بایستی زندگی کردن در کنار گسل‌ها را بیاموزیم، می‌گوید: این امر نیازمند کاهش اثرات تخریبی گسل با ایجاد و تقویت زیرساخت‌ها در شهرها و مناطق حاشیه گسل است.
هرچند وقت یک‌بار شاهد شنیدن شایعاتی مشابه در بین مردم هستیم که شبکه‌های مجازی نیز فرصتی برای راحت‌تر پخش شدن این شایعات به وجود آورده‌اند
مدیرکل بحران استانداری آذربایجان شرقی نیز از برخی شایعات در بعضی بازه‌های زمانی انتقاد کرده و می‌گوید: هرچند وقت یک‌بار شاهد شنیدن شایعاتی مشابه در بین مردم هستیم که شبکه‌های مجازی نیز فرصتی برای راحت‌تر پخش شدن این شایعات به وجود آورده‌اند.
خلیل ساعی ادامه می‌دهد: اما از مردم انتظار داریم به همین سادگی شایعه وقوع زلزله و یا حادثه‌ای دیگر را باور نکنند چراکه این پیش‌بینی‌ها در هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست و اگر قرار بر اطلاع‌رسانی حادثه‌ای باشد، باید تنها از طریق رسانه‌های معتبر آن را پیگیر شد.
وی بابیان اینکه برای وقوع زلزله باید هرلحظه آمادگی کافی را داشته باشیم، می‌گوید: مردم باید این آمادگی را در خود ایجاد کنند، هرچند ستاد بحران در هرلحظه و ثانیه‌ای آمادگی لازم را برای مقابله با حادثه زلزله دارد اما این آمادگی بدون مدیریت خود مردم امکان‌پذیر نخواهد بود.
شایعه وقوع زلزله در طول ماه‌های اخیر، اولین و آخرین شایعه‌ای نبوده و نیست که خبر از زلزله‌ای مهیب در شهر تبریز در طول روزها و ماه‌های آتی را داده و لرزه‌ای به جان این شهر می‌اندازد.
شایعاتی که هرچند گاهی سر برآورده، بر سر زبان‌ها افتاده و سپس با واقع نشدن زلزله در موعد داده‌شده، از سر زبان‌ها می‌افتند و شاید روزی دیگر و شایعه‌ای دیگر که بازهم لرزه‌ای مضاعف به جان مردم شهر بیندازد.