چالش‌های جدید آب ایران چیست؟

تسنیم: برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی در اقصی نقاط کشور علاوه بر افت کمّی ذخایر دینامیک و استاتیک آب در سفره‌های زیرزمینی، موجب افت کیفی آب نیز شده است، چرا که با افزایش بی‌برنامه و کنترل نشده برداشت‌ها، میزان برداشت آب از مقدار تغذیه طبیعی سفره‌های آب کمتر بوده و فضای خالی ایجاد شده یا با نشست زمین پُر می‌شود و یا ورود رگه‌های آب شور به آب شیرین را در پی دارد. از سوی دیگر در برخی نقاط کشور، به‌دلیل رعایت نشدن حریم امن چاههای آب شرب با زمین‌های کشاورزی و چاههای جذبی فاضلاب شهری، نفوذ آلاینده‌ها و افزایش برخی از مواد را در آبی که از چاههای شرب برداشت می‌شود، شاهد هستیم. بیشترین تهدیدی که این روزها از ورود مواد آلاینده کیفیت منابع آبهای زیرزمینی کشور را تهدید می‌کند، افزایش سطح نیتریت و نیترات است. «حمید چیت‌چیان» وزیر نیرو اخیراً در این خصوص اظهار داشت: در برخی شهرها ناچار هستیم برای تصفیه آب از نیترات و نیتریت، هزینه بالایی را بپردازیم که این موارد به‌طور کامل توسط شرکت‌های ایرانی با بالاترین فناوری جهانی در حال انجام است. بررسی‌های تسنیم نشان می‌دهد مهمترین عوامل افزایش نیتریت و نیترات در منابع آبهای زیرزمینی کشور بدین شرح است: 1. عدم رعایت حریم بهداشتی منابع آب 2. برداشت بیش از حد ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی 3. راهیابی فاضلاب‌های خانگی به منابع آب زیرزمینی 4. راهیابی کودهای شیمیایی با پایه نیترات مورد استفاده در زمین‌های کشاورزی 5. نوع بافت زمین‌شناسی منطقه. از آنجایی که در حال حاضر بیش از 60 درصد از تأمین آب کشور از منابع زیرزمینی است، افزایش بیش از استاندارد موادی چون نیتریت و نیترات در منابع زیرزمینی، خطرات بسیاری برای مردم در پی دارد. «حمیدرضا جانباز» مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در این خصوص به تسنیم گفت: افزایش سطح نیترات در منابع زیرزمینی گاهی در برخی نقاط کشور مشاهده می‌شود و اطلاع از آن نیز به‌دلیل پایش مستمر کیفیت آب شرب محقق می‌شود. وی افزود: کیفیت آب شرب همواره اولویت اصلی وزارت نیرو است که با استفاده از آزمایشگاههای مجهز این کیفیت به‌صورت مداوم پایش می‌شود؛ در صورتی که در بخشی از آب استحصال شده از چاههای تأمین آب شرب، افزایش نیترات ببینیم، اگر سطح آن به‌میزانی باشد که با مخلوط کردن آب در مخازن پیش از ارسال به خطوط لوله مصرفی، سطح نیترات به زیر سطح استاندارد تعیین شده برسد، این اختلاط صورت می‌گیرد؛ اما اگر افزایش نیترات نامتعارف باشد، بلافاصله چاه آب مورد نظر از مدار بهره برداری خارج می‌شود. در بیشتر پهنه ایران، دفع فاضلاب شهری با استفاده از چاههای جذبی صورت می‌گیرد. اگرچه عمق این چاهها با چاهی که برای شرب استفاده می‌شود قابل قیاس نیست و به‌مراتب کمتر است؛ اما نفوذ نیترات و نیتریت از چاههای فاضلاب به منابع زیرزمینی آب، در صورت رعایت نشدن حریم و عدم جانمایی درست، صورت می‌گیرد. از سوی دیگر، حفر چاههای فلمن برای تأمین آب نزدیک زمین‌های کشاورزی، با ورود نیترات کودهای شیمیایی به منابع آب شرب همراه است. همچنین استفاده نامتعارف و کنترل نشده از کودهای شیمیایی، نفوذ مواد همراه در این کودها را به خاک و سپس منابع آبهای زیرزمینی به‌دنبال دارد. علاوه بر منابع زیرزمینی، ورود فاضلاب خام شهری و پساب‌های کشاورزی به منابع آب سطحی، افزایش موادی چون نیتریت و نیترات را در آبهای سطحی و جاری کشور نیز به‌دنبال داشته است. وزارت نیرو با هزینه‌های گزاف درصدد حذف نیترات و نیتریت از آب استحصال شده برای مصرف است؛ اما با ادامه روند خشکسالی‌ها و روند بی‌رویه مصرف که به‌تبع آن با کاهش بیش از پیش کمّیت آب شیرین در دسترس مواجه‌ایم؛ تا کجا وزارت نیرو از پس چالش افزایش نیتریت و نیترات در منابع آبی برخواهد آمد؟