انگیزه علامه مجلسی از نگارش «بحار الانوار»

فارس: محمدباقر بن محمدتقی بن مقصود علی مجلسی معروف به علامه مجلسی در سال 1037 هجری مساوی عدد ابجد جمله «جامع کتاب بحارالانوار» در اصفهان متولد شد. در سالروز بزرگداشت علامه (30 مرداد) مروری بر کتاب ارزشمند علامه «بحارالانوار» خواهیم داشت: بحارالانوار الجامعة لدرراخبار الائمة الاطهار» در یکصد و ده جلد با مقدمه‌های مرحوم آیت الله ربانی شیرازی و پاورقی‌های مرحوم علامه طباطبایی منتشر شده است. پیرامون این اثر کتاب‌های زیادی نگاشته شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ای از آموزه‌ها و تعالیم شیعی است، بیش از سی سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این زمینه یاری کرده‌اند. بحارالانوار به تعبیر بزرگان نخستین دایرة‌المعارف تشیع در جهان است ، اگر مراد از دایرة‌المعارف مجموعه‌ای اطلاعات منسجم پیرامون موضوع واحدی باشد نسبت دایرة‌المعارف دادن به بحارالانوار نیاز به استدلال هم ندارد. می‌گویند خود علامه در مقدمه بحار فرموده که من احادیث را بدون دقت و بررسی و برای حفظ از فنا جمع آوری کرده‌ام تا آیندگان، خود در آن بیندیشید و سره از ناسره جدا کنند! علامه بحار را ابتدا در بیست و پنج مجلد بزرگ نوشت آنگاه جلد پانزده را دو بخش و در دو مجلد قرار داد از این رو مجلدات بحار به 26 جزء رسید. بحار دارای 44 کتاب و 2489 باب است. محتوای جزئی بحار در مواردی این چنین تقسیم می‌شود: 1) علم، عالمان و اقسام و اصناف آنان - 2) توحید، نبوت، معاد، ائمه و اصحاب پیامبر و یاران آنان 3) حوادث پس از پیامبر واخبار خلفا - 4) طبیعت و ماورای طبیعت، 5) ایمان، کفر و اخلاقیات - 6) مواعظ (خداوند، پیامبراکرم (ص)، ائمه (ع)، بلوهر و بوذاسف (بودا) - 7) فضایل و آداب قرائت قرآن و... - 8) زکات و صدقه و سایر اعمال عبادی - 9) زیارت و آداب آن -10) روایات فقهی و عقد و ایقاعات و سایر ابواب فقه - 11) اجازات فقهای شیعه. مجلسی در مقدمه بحارالانوار انگیزهٔ خود را از تألیف بحارالانوار چنین ذکر می‌کند: سبب تألیف کتاب این است که من در دانش آموزی در انواع علوم حریص بودم و بعد از سپری کردن بخشی از عمر در دانش‌های گوناگون و اندیشیدن به ثمرات و غایات این علوم دریافتم که علم، تنها از چشمه وحی و روایات اهل بیت(ع) حاصل می‌شود و در آخرت تنها این دانش سودمند است. از این رو به اخبار و روایات معصومین(ع) پرداخته‌ام. او همچنین درصدد منابعی بوده است که در معرض فراموشی قرار داشتند و از این رو، به سراغ کتاب‌هایی رفته که در گذر زمان و به علت توجه زیاد به کتب اربعه، مهجور مانده بود و یا به علت غرض ورزی فاسدان، بی‌توجهی جاهلان و وجود مخالفان اهل بیت(ع) در حال نابودی بوده‌اند. مجلسی برای تألیف این کتاب، بسیاری از شاگردانش را به شهرها و کشورهای مختلف فرستاد تا کتب و نسخه‌های موجود روایی را پیدا کنند.برای مثال او گزارش داده حتی برای به دست آوردن کتاب مدینة العلم شیخ صدوق که تصور می‌شد در یمن وجود دارد، گروهی را با هدایای فراوان به سوی حاکم آنجا فرستاد تا کتاب را به دست آورد. در تألیف بحار، بعضی از شاگردان مجلسی شامل میرزا عبدالله افندی، میر محمدصالح خاتون آبادی، ملا عبدالله بن نورالدین بحرینی، سید نعمت الله جزایری و آمنه خاتون خواهر علامه مجلسی با او همکاری کردند. آقا بزرگ تهرانی می‌گوید: «بحارالانوار کتاب جامعی است که دربرگیرنده اخبار اهل بیت «ع» است. تحقیقات دقیقی که بهتر از آن یافت نمی‌شود و باید گفت مانند این کتاب نه قبلاً نوشته شده است و نه در آینده نوشته خواهد شد.» *علامه طباطبایی و بحارالانوار برخی شاگردان علامه طباطبایی درباره توجه ویژه وی به بحارالانوار چنین گفته‌اند: علاقه استاد به حدیث وصف ناپذیر بود. وی یادآور می‌شد که معارف اسلام بیش‌تر در قرآن و در آیات مکی و احادیث خاندان رسالت است. وی هنگام نوشتن کتاب گران سنگ تفسیر المیزان، یک دوره بحارالانوار را مطالعه و بررسی کرد و با یادداشت احادیث نخبه و پرمغز و عمیق عرفانی آن، در تألیفات خود از آن‌ها بهره جست. وی در طول سال‌های تدریس در حوزه علمیه قم، در حدود 10 ـ 11 سال، مجلدات ده گانه اول بحار را در شب‌های پنج شنبه و جمعه تدریس می‌کرد. *منابع: مجلسی، بحارالانوار اعیان الشیعه، امین‌ زندگینامه علامه مجلسی، مهدوی علامه طباطبائی و مجلسی و حدیث عقل و نقل، سید محمد خامنه‌ای.