پالس مثبت ریاض به ظریف در آستانه سفر وزیر خارجه به کشورهای عربی

گروه بین الملل فردا - در آستانه سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به کشورهای عربی منطقه، دو روزنامه نگار مشهور عرب با نگارش مقالاتی - که به نظر سفارشی می رسند - پالس های مثبتی برای محمد جواد ظریف ارسال کرده و حتی تلویحا از وی تمجید کردند.

در دوره وزارت صالحی، ایران گام هایی برای حل مسائل بین المللی و منطقه ای خود برداشت که به چند جلسه مذاکره فوق محرمانه با آمریکا و جلسه با تعدادی از واسطه های کشورهای عربی منجر شد. اوج آن، دیدار بی واسطه وزیر خارجه جمهوری اسلامی با رئیس وقت ائتلاف بزرگ معارضان سوری (معاذ الخطیب) بود.

اما به عللی، اقدامات مذکور ناتمام ماند یا رها شد و فضای رسمی ایران در برابر غرب و کشورهای عربی رادیکال تر شد.

ظریف در ابتدای دوره وزارت خود ابتدا بازسازی روابط با غرب را در دستور کار قرار داد و اکنون برنامه های منطقه ای خود را کلید زده است.

بعد از بن بست نسبی راه حل نظامی در یمن و اذعان مقامات آل سعود برای ضرورت نیل به راه حل های سیاسی برای بحران های یمن و سوریه از سویی و تقویت رویکردهای همگرایانه میان مسکو و ریاض از سوی دیگر، باعث تقویت احتمال کاهش تنش میان تهران و ریاض شده است. هرچند نباید در این مورد خوش بینی افراطی نشان داد. با توجه به تنش های شدید فیمابین و وجود گره های ایدئولوژیک، روند تنش زدایی نمی تواند به سرعت صورت بگیرد؛ زیرا در داخل دو کشور گروه های نیرومندی وجود دارند که می توانند روند همگرایانه را با اقدامات خود مختل و حتی معکوس کنند.

اوباما در واکنش به انتقاد سران کشورهای عربی از توافق هسته ای با ایران گفت: «آن ها بروند مشکلشان را با ایران حل کنند. البته مشکل اصلی آنان ایران نیست؛ بلکه مشکل اصلی آنان در داخل کشورشان است!»

پس از آن، شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس از کری دعوت کرد تا انتقادات خود را به صورت مستقیم با وی در میان بگذارند. نتیجه این جلسات، تغییر نسبی رویکرد کشورهای عربی بود که از "انتقاد شدید بابت توافق هسته ای و امید به الغاء آن" به "تلاش برای تعریف و بازسازی خود متناسب با فضای جدید" تبدیل شد.

هم زمان با دو اتفاق فوق الذکر، تهران نیز انعطاف پذیری و ابتکار جالبی را نشان داد. امیر عبدالهیان، معاون امور خاورمیانه و آفریقای وزارت خارجه از طرح جدید ایران برای برون رفت از بحران سوریه خبر داد و هم زمان، دکتر محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان با نگارش یادداشتی از همسایگان و کشورهای منطقه دعوت کرد تا رویکردهای همدلانه و تعامل محور را بیش از پیش جدی بگیرند. ظریف در این یادداشت با استناد به روایت مشهور پیامبر (الجار ثم الدار) از آمادگی ایران برای تقویت رویکردهای همگرایانه خبر داد.

نمونه ای از جلسات و مذاکرات ظریف با سران کشورهای عربی منطقه

بالا: کویت

پایین: عمان

زمانی این یادداشت منتشر شد که نگرانی های اولیه کشورهای عربی از توافق هسته ای ایران نیز کاهش یافت. اعراب ابتدا فکر می کردند با اقدامات خرابکارانه یا رویکرد انتقادی نسبت به واشنگتن می توانند نظر واشنگتن نسبت به توافق هسته ای با ایران را تغییر دهند؛ اما پاسخ قاطع اوباما و سفر منطقه ای کری - که طی آن از اعراب خواست به صورت جدی همگرایی با ایران را در دستور کار قرار دهند - زمینه ای را مهیا کرد تا ریاض نیز در صدد کاهش اختلافات خود با ایران برآید.

مخالفان ایران در کشورهای عربی، به شدت نسبت به لبخندهای ظریف هشدار می دهند.

آن ها هشدار می دهند که نباید فریب این لبخند را خورد و درباره آن، کاریکاتورها و متن های طنز زیادی نوشته اند.

بعد از این اتفاقات، وزیر خارجه جوان آل سعود، عادل الجبیر به مسکو سفر کرد. عادل الحبیر، یکی از نزدیک ترین چهره ها به شاهزاده جوان و جاه طلب این کشور، محمد بن سلمان محسوب می شود. این دو در ابتدای دوران حکومت خود سوداگرانه به همگرایی با نئوکان ها روی آوردند؛ اما با مشاهده بن بست نسبی در یمن و سوریه و پیشنهادات وسوسه انگیز روسیه به صورت نسبی به سمت مسکو گرایش پیدا کردند. (در این رابطه ببینید: گرایش اولیه به سمت نئوکان ها: + و چرخش نسبی به سمت مسکو: + و + ) عادل الجبیر به مسکو پرواز کرد تا در مورد راه حل های بحران سوریه با مقامات روسیه مذاکره کند. همزمان سخنگوی غیر رسمی محمد بن سلمان و یک خبرنگار معروف عربی با نگارش یادداشت های جداگانه پالس های مثبت خود را به ایران ارسال کردند.

دیدار وزیر خارجه جوان سعودی (الجبیر) و یکی از نزدیک ترین افراد به محمد بن سلمان با وزیر خارجه روسیه (لاوروف)

موضوع اصلی این جلسه، مذاکره برای نیل به راه حل سیاسی در مورد بحران سوریه بود.

در گذشته، یکی از پیش شرط های ریاض - طبق ژنو یک - برای مذاکره بر سر سوریه، موافقت با کنار رفتن بشار اسد بود!

«داوود الشریان» که از او به عنوان سخنگوی غیررسمی محمد بن سلمان در رسانه های عربی نام می برند در یادداشتی اختصاصی برای روزنامه فرامنطقه ای «الحیات» چاپ لندن، از مقاله ظریف استقبال کرد. او در این یادداشت ابراز امیدواری کرد راهبرد پیشنهاد شده در این مقاله (الجار ثم الدار) در دستور کار همه کشورهای منطقه قرار گیرد تا بتوانند آینده مطمئن تری برای منطقه رقم بزنند. در عرف رایج رسانه های عربی، در این مواقع رفتارهایی که به ظن نویسندگان برخلاف راهبرد ذکر شده باشد، برجسته می شود و سیاستمدار مربوطه سرزنش می شود. اما داود الشریان نه تنها برخلاف رویه نامبرده موارد غیرسازنده را ذکر تکرد؛ بلکه زمانی که ابراز امیدواری کرد این رویه در دستور کار کشورهای منطقه قرار گیرد نیز کم ترین اشاره ای به ایران نکرد!

ظریف با نگارش یادداشتی به محوریت حدیث شریف نبوی «الجار ثم الدار» از کشورهای منطقه دعوت کرد فصل جدیدی از همکاری و همگرایی را کلید بزنند تا با تعامل بتوانند بر مشکلات اصلی منطقه غلبه کنند.

در بخشی از این مقاله، از ادبیاتی کاملا مشابه ادبیات ظریف استفاده شده است: «واقعیت این است که منطقه ما به شدت آشوبزده است. کشورهای مختلف را ببینید ... باید بپذیریم که این وضعیت آشوبزده برای همه ما زیانبار است؛ تفاوتی ندارد که در لبنان زندگی کنیم یا سعودی یا ایران! برای مهار این همه آشوب، ما گریزی از همگرایی و همکاری نداریم. نمی توان همسایه ای پرآشوب داشت، اما امنیت در مرزهای خود را تأمین کرد.»

داود الشریان

در برخی محافل او را سخنگوی غیررسمی محمد بن سلمان در دوره جدید می خوانند.

او در سال 2006 همزمان قائم مقام شبکه العربیه و مدیر مجموعه شبکه های ام بی سی در سعودی بود. با این حال، سعی کرد ظاهر یک روشنفکر و پرستیژ یک فرد میانه رو را از خود به نمایش بگذارد. بعدها در دهه فعلی سعی کرد چهره ای آکادمیک و نویسنده ای پژوهشگر اختیار کند و با کناره گیری از پست های قبلی، به کارشناس آکادمیک و استراتژیست شبکه های مختلف عربی تبدیل شد.

در دربار آل سعود، معمولا نسل دوم شاهزادگان، برای خود سخنگویان غیررسمی از میان روزنامه نگاران انتخاب می کنند. «خالد الدخیل» نخستین کسی بود که در این زمینه شهره شد؛ او را «سخنگوی غیررسمی بندر بن سلطان» می دانند.

«جمال خاشقجی» نیز به محمد بن نایف و بعدها محمد بن سلمان بسیار نزدیک بود.

اما در دو ماه اخیر و با فاصله گرفتن نسبی محمد بن نایف و محمد بن سلمان، «داود الشریان» به محمد بن سلمان نزدیک شده است و عده ای او را سخنگوی محمد بن سلمان می خوانند.

این یادداشت که با عنوان «موعظه محمد جواد ظریف» چند روز قبل در روزنامه الحیات چاپ شده بود، به سرعت مورد توجه رسانه های عربی منطقه قرار گرفت. یکی از خوانندگان العربیه در کامنتی برای این مقاله نوشت: «زمانی که تیتر این یادداشت را دیدم، احساس کردم نویسنده می خواهد موعظه ای برای ظریف بخواند و وجدان وی را مخاطب خود قرار دهد؛ اما هر چه سطور بیش تری خواندم احساس کردم این نویسنده است که تحت تأثیر موعظه وزیر خارجه ایران قرار گرفته است!» یک مخاطب دیگر در سایت المسقبل (وابسته به جناح مخالف حزب الله در لبنان) در کامنتی برای این مقاله نوشت: «باورم نمی شود! نویسنده نزدیک به دربار آل سعود این مقاله را نوشته است یا تحلیلگران وابسته به حزب الله در روزنامه السفیر و شبکه المنار؟ آیا معامله جدیدی در راه است؟ واقعا حسن روحانی را باید "هذا رجل المذاکره" دانست؟» اما شاید اوج این انتقادات از سوی حامیان جبهه النصره بیان شد. کاربری با عنوان «اموی نیوز» خطاب به نویسنده در توئیتر نوشت: «بیچاره ملتی که اسیر تحلیلگرانی است که با یک "لبخند" دل هایشان می لرزد. پشت لبخندهای ملیح ظریف می توان خون هایی را در سوریه دید که بی گناه روی زمین ریخته می شود. دور نیست زمانی که شما هم مانند او از "مبارزه با تروریسم" حرف بزنید و لبخندزنان در برابر دوربین دست در دست یکدیگر بگذارید.»

بعد از سفر کری به خاورمیانه و تأکید بر لزوم تعامل کشورهای عربی با ایران، فضای رسانه ای کشورهای عربی به سمت تشویق برای همکاری با ایران سوق پیدا کرده است.

تصویر فوق به روزنامه السفیر چاپ بیروت اختصاص دارد که مواضع محور مقاومت و محور المستقبل (متحد عربستان) را به صورت توأمان پوشش می دهد.

در تصویر این روزنامه، وزیر خارجه آل سعود در کنار وزرای خارجه آمریکا و روسیه قرار دارد و در تیتر نوشته شده:

توافق آمریکا و ایران، معادلات منطقه را موازنه می کند. ایران، حل بحران سوریه را تسهیل می کند ... یمن، نخستین آزمون است.

در مقابل این هجمه، تعدادی از کارشناسان و شهروندان عربی از رویکرد این نویسنده حمایت کردند. «دکتر احمد سلمان» از اساتید دانشگاه ریاض ذیل مقاله وی در سایت روزنامه الحیات - در بخشی از یک کامنت نسبتا بلند - نوشت: «مسائل و بحران های منطقه را ببینید! دیپلماسی ظریف واقعا عالی و در خور تحسین است. ایران به ابتکار ظریف، تنها محور منطقه ای است که از سویی اسرائیل و نتانیاهو را به هراس و دشمنی انداخته و از سوی دیگر همزمان می تواند دروازه های امید را به روی آمریکا و غرب باز کند. اگر دیپلمات های عرب خود را با فضای جدید هماهنگ نکنند، تنها وزن خود را از دست خواهند داد.» "جهاد الخازن" از کارشناسان برجسته مصری نیز نوشته است: «بی تردید زمان آن رسیده که کشورهای عربی "نقش آفرینی سازنده" را تجربه کنند. ایران و ترکیه این مسیر را زودتر کلید زده اند و ما نیز باید نقش خودمان را ایفا کنیم. نه تابع محض بشویم و نه دشمن محض! نه گروه های وابسته به خود را کامل رها کنیم؛ نه فراموش کنیم که قرار است آن ها وابسته به ما باشند نه ما متعهد به آن ها!!»

عبدالرحمن الراشد، مدیر سابق شبکه العربیه و سردبیر سابق روزنامه القدس العربی

او زمانی از سردبیری روزنامه القدس العربی استعفا داد که امتیاز این روزنامه از سوی شاهزادگان آل سعود خریداری شد.

عبدالرحمن راشد با استعفای خود وانمود کرد شخصیت کاملا مستقلی دارد. اما در بزنگاه های مختلف، یادداشت هایی را در روزنامه الشرق الاوسط چاپ می کند که کاملا سفارشی و هماهنگ با سیاست های ریاض به نظر می رسند!

در حالت عادی، عبدالرحمن الراشد یادداشت های خود را در روزنامه های مصری و سایت ایلاف منتشر می کند. او شخصیتی لیبرال دارد و علیرغم داشتن حلقه های رابط و اطلاعاتی قوی با گروه های تکفیری، به شدت با قرائت های تروریستی از اسلام مخالفت می کند.

درست بعد از پایان مذاکرات وزرای خارجه ریاض و مسکو و بعد از تأکید الجبیر بر لزوم کنار رفتن بشار اسد، او در یادداشتی با عنوان «روسیه و معامله (تسویق) بر سر بشار اسد» نوشت و ضمن تأیید ضمنی مواضع وزیر خارجه آل سعود پیشنهاد داد ریاض به تهران نزدیک شود.

و امروز «عبدالرحمن راشد» بعد از مذاکره وزرای خارجه مسکو و ریاض، ضمن یادداشتی - که قرائن، سفارشی بودن آن را ثابت می کند - ضمن استقبال از راهبرد همگرایی میان مسکو و ریاض می نویسد: «واقعیت این است که پیوند راهبردی و استراتژیک کنونی میان مسکو و تهران مستحکم تر از آن است که به راحتی بتوان آن را تضعیف کرد. کلید نزدیکی به مسکو و نیل به راه حل سیاسی برای بحران سوریه، نزدیکی به تهران است. ریاض باید به موازات افزایش همکاری با مسکو، روابط خود را با تهران ترمیم کند تا بتواند بر سر بحران هایی مانند سوریه به راه حل سیاسی دست پیدا کند.»

محمد بن سلمان در طرح های بلندپروازانه خود برای قبضه قدرت در دربار آل سعود، به صورت استراتژیک خواهان جلب نظر توأمان روسیه و آمریکاست و از سوی دیگر می خواهد مخالفت های قدرت های منطقه ای با خود را به حداقل ممکن برساند.

پیش بینی می شود محمد بن سلمان، علاوه بر شرایط جهانی با توجه به جاه طلبی و سودای خود برای قبضه قدرت نیز تمایل دارد منشی مسالمت جویانه و همگرایانه با خود را به ایران نشان دهد. {در این رابطه ببینید: قمار شاهزاده ماجراحو برای کنار زدن پادشاه و ولی عهد آل سعود } امروز اسماعیل ولد شیخ احمد، نماینده مخصوص سازمان ملل در امور یمن، بعد از گفت و گو با جنبش انصار الله در مسقط به ریاض رفت و باید دید محمد بن سلمان پالس مثبت جدیدی را ارسال می کند یا می خواهد به روند فعلی خود در قبال یمن ادامه دهد؟ عبد ربه منصور هادی در نخستین واکنش به سفر نماینده سازمان ملل، آن را غیرمفید دانسته بود!