توسعه نامتوازن علت مهاجرت به کلانشهرها

روز گذشته عیسی فرهادی، فرماندار تهران اذعان کرد: آسیب‌های اجتماعی در تهران به دلیل مشکلات خاصی که سال‌های اخیر با افزایش مهاجرت‌ها شاهد آن بودیم، افزایش چشمگیری داشته است. افزایش آسیب‌های اجتماعی در کلانشهر تهران به‌دلیل مهاجرت‌های بی‌رویه سال‌های اخیر به پایتخت به ساختار نامتوازن توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ما برمی‌گردد. بدین معنا که ما توسعه‌ای را که باید در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در کشور ایجاد شود به شکل کاریکاتوری تبیین کردیم و از توسعه‌ای که باید به شکل فراگیر تمام این اقلیم را در بربگیرد، غفلت کردیم. در بحث توسعه نامتوازن باید گفت: در درجه اول در شهرهای کوچک و شهرستان‌ها فرصت‌های شغلی مناسب و رشد‌های علمی مساعد فراهم نیست و از سوی دیگر رفاه اجتماعی واقتصادی و کسب درآمدهای مناسب در شهرهای کوچک یا شرایطش فراهم نیست یا برای آن بسترسازی نشده است. این فضا انگیزه ایجاد می‌کند برای افزایش مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهرها. بنابراین وقتی این حجم گسترده افراد بدون برنامه‌ریزی قبلی وارد یک منطقه دیگر می‌شوند، به همراه خود مشکلات متعددی برای این شهرها ایجاد می‌کنند. از حاشیه‌نشینی و سکونت در اطراف مناطق مسکونی شهرهای بزرگ گرفته تا افزایش آمار جرم و جنایت و بزه اجتماعی آسیب‌هایی است که این افراد با خود به این شهرها می‌آورند. حاشیه‌نشینی از جهات مختلف دارای اهمیت و قابل تبیین است. این پدیده هم به لحاظ اجتماعی و هم فرهنگی و اقتصادی برای خود این افراد فقر، تنگناهای اقتصادی و شکاف اجتماعی را ایجاد می‌کند و هم برای شهرها و کلانشهری که به آن وارد می‌شوند فضای نامطلوب و مشکلات اجتماعی متعدد را به‌وجود می‌آورد. آسیب‌های اجتماعی و افزایش آمار دزدی و جنایت به‌دلیل فقر اقتصادی نتیجه غیرقابل پیشگیری این وضعیت است و برای اینکه جلوی معلول‌ها را بگیریم باید به علت به وجود آورنده این پدیده توجه کنیم. درحالی که علت اصلی افزایش آسیب‌های اجتماعی و بزهکاری در شهرهای بزرگ افزایش مهاجرت بی‌رویه و ساختارتوسعه نامتوازن شهرهای کوچک در مقایسه با کلانشهرهاست برای کاهش آسیب‌های اجتماعی باید به علت‌ها که همان پدیده مهاجرت است بپردازیم و برای اینکه به مهاجرت بی‌رویه به کلانشهرها و شهرهای بزرگ از شهرهای کوچک و شهرستان‌ها سر و سامان دهیم باید بتوانیم ساختار توسعه را در کل کشور و در کلانشهرها متوازن و زمینه‌ای ایجاد کنیم تا توزیع امکانات یک‌دست شود. اگر از افرادی که وارد شهرهای بزرگ و کلانشهرها می‌شوند نظرسنجی صورت بگیرد که دلیل مهاجرت شما چیست؟ اکثر آنها نداشتن فرصت شغلی و تحصیلی در شهرهای خود برای افزایش درآمد و بهره‌گیری از رفاه اجتماعی بالاتر را دلیل اصلی مهاجرت خود می‌دانند و در واقع این افراد برای کسب درآمد بیشترو زندگی بهتر و بهره‌گیری از رفاه اجتماعی بالاتر چاره‌ای جز گسیل شدن به سمت شهرهای بزرگ را نمی‌یابند درحالی که بی‌شک اکثر آنها از نظر مسکن و روابط خویشاوندی که در شهرهای خود داشته‌اند دچار مشکل هستند. در عرصه برنامه‌ریزی توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور باید شرایطی فراهم باشد که همه افراد فرصت‌های شغلی برابر و مساوی برای حضور در اجتماع در محل زیست بومی خود داشته باشند و از این نظر در تنگنا قرار نگیرند. ما در کشور خودمان به‌ویژه در طول ده سال گذشته از موضوع برنامه‌ریزی و اهتمام به توسعه یکدست و متوازن غافل شدیم و موضوع توسعه در دولت گذشته به‌طور کلی مورد غفلت واقع شد. اقداماتی نظیر پرداخت یارانه نیز نتوانست کمکی به پیشبرد اهداف فرآیند توسعه بکند. اینکه در سال‌های اخیر مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به کلانشهرها زیاد شده است به دلیل اقدامات نامناسبی بوده است که در دولت گذشته شکل گرفت. اگر ما به توسعه متوازن و مناسب در همه کشور نظر داشتیم و زمینه و بستر مناسب برای بهره‌گیری از امکانات زندگی در شهرهای کوچک را مانند کلانشهرها ایجاد می‌کردیم در سال‌های اخیر شاهد موج گسترده مهاجرت به کلانشهرها نبودیم. به‌عبارت دیگر اگر در دولت قبلی به‌جای پرداختن به اقدامات عوام‌پسندانه به بنگاه‌های اقتصادی و راه‌های کسب درآمد و رشد مالی در شهرهای کوچک می‌پرداختیم درحال حاضر مجبور نبودیم برای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در اثر مهاجرت به کلانشهرها برنامه‌ریزی کرده و بودجه صرف کنیم. در سال‌های گذشته هیچ‌کدام از پروژه‌های صنعتی کشور نتوانست رشد چشمگیر داشته باشد به نحوی که در سطح جهانی مطرح شود و در داخل درآمدزایی کند. این درحالی است که کارخانه‌ها و واحد‌های صنعتی که سابق بر این در کشور فعال بودند در این شرایط و با توجه به تنگناهای ایجادشده به لحاظ اقتصادی نتوانستند کار کنند و هرکدام به شکلی با اعلام ورشکستگی میدان را خالی کرده و نیروهای خود را تعدیل و کارخانه را تعطیل کردند. بخشی از این نیروی کاری که به این شکل کار و منبع درآمد برای ادامه زندگی و گذران آن را از دست دادند همان افرادی هستند که با امید یافتن شغل و امکانات به کلانشهرها وارد شدند و در آنجا به‌دلیل نیافتن شغل به مشاغلی نظیر دستفروشی و تکدی‌گری پرداختند بنابراین اقدام شایسته‌ای درمورد اصل توسعه در کشور ما صورت نگرفته و اگر صورت گرفته ناکافی بوده است.