«در حاشیه» اعتراض هایی که می شود، اعتراض هایی که نمی شود

گروه فرهنگی فردا. محمد مهدی شیخ صراف

1. سرزمین کهن یک سریال پرخرج تاریخی است. این اثر کمال تبریزی که در سالهای اخیر رکورد بیشترین فیلمها و سریال های توقیفی را به نام خودش ثبت کرده بلاخره توانست با اعمال اصلاحات و خرج دوباره از کیسه صدا وسیما برای اضافه کردن بخشهای جدید و برخی حذفیات روی آنتن برود. همه منتظر این سریال پر خرج و پر حاشیه بودند تا علت ماندن در محاق توقیف صدا و سیما را بدانند. با پخش چند قسمت مشخص شد سریال حرف خاصی برای گفتن ندارد اما آرام آرام صداهایی از جایی که کسی پیش بینی نمی کرد بر خاست. قوم لر و به خصوص بختیاری ها به یکی از شخصیت منفی سریال اعتراض داشتند و کار به تجمع اعتراض آمیز کشید. قضیه با شانتاژ منفی رسانه های حامی دولت که آن زمان به دنبال اهرم فشار بر عزت الله ضرغامی بودند رنگ دیگری گرفت. توضیحات منفعلانه صدا وسیما و کارگردان در خصوص اینکه تازه اول قصه است و این شخصیت در ادامه سریال آدم خوبی می شود اثر نکرد تا نمایش سریال متوقف شود و هنوز هیچ کس پاسخگوی حاشیه ها و هزینه هنگفت ساخت این سریال نیست.

2. صدا و سیما در اسفند ماه پخش تیزرهای فیلم سینمایی ایران برگر را متوقف کرد. گمانه زنی ها نشان می دهد رسانه ملی از واکنش احتمالی واهمه دارد و ترس از یک «سرزمین کهن» دیگر آنها را دست به عصا کرده است. ایران برگر یک فیلم طنز است که داستان آن در بستر جغرافیای لرستان اتفاق می افتد. فیلم ماجرای انتخابات محلی یک روستا را نشان می دهد که تمثیلی طنزگونه از وقایع سیاسی سالهای اخیر ایران است. سازنده فیلم مسعود جعفری جوزانی است که از قضا یک لر است و فیلم را با هزینه شخصی خود ساخته است. او از ابتدا اعلام کرد فیلم تماما با لهجه لری ساخته می شود و گفته است: «فیلم سازی که اهل لرستان است وقتی حرف می زند با افتخار با گویش خود حرف می زند.» جالب آنکه فیلم در جشنواره فجر سیمرغ بهترین چهره پردازی را دریافت کرد و نامزد 5 رشته دیگر هم شد. علاوه بر آن در زمره آثار برگزیده منتقدان جبهه رسانه ای سینمای انقلاب هم قرار گرفت. ایران برگر در اکران نوروزی 94 بدون تبلیغات تلویزیونی آغاز خوبی در فروش پیدا می کند و از بقیه فیلمها جلوتر است. فیلم حتی در شهرهای استان لرستان از جمله خرم آباد با استقبال گسترده اهالی روبرو می شود . پس از انتشار برخی مطالب در رسانه ها بلاخره رسانه ملی با احتیاط پخش تیزرها را آغاز می کند. فروش فیلم بهتر می شود، ایران برگر اولین فیلم میلیاردی 94 لقب می گیرد و با فاصله زمانی کوتاه به یک و نیم میلیارد فروش دست پیدا می کند. بدون هیچ اعتراضی و بدون هیچ حاشیه ای.

3. «پایتخت» سیروس مقدم سریال نوروزی سه سال رسانه ملی است. این سریال موفق داستان یک خانواده روستایی اهل مازندران است که شخصیت ها با لهجه آن دیار تکلم می کنند. با وجود تم طنز سریال هیچ اعتراض جدی به فیلم وجود ندارد، نمایندگان شمالی مجلس سر صحنه می روند و از آن تشکر می کنند. «پایتخت» حتی رضایت رهبر معظم انقلاب را در پی دارد و آن را «یک فیلم ایرانیِ کامل و درست » و «الگوی خوبی برای سریال سازی» می دانند. هم اکنون هم سری چهارم سریال برای پخش در ماه رمضان 94 در حال ساخت است.

4. مهران مدیری بلاخره به تلویزیون باز می گردد. در اخبار نام این مجموعه طنز شبکه سوم سیما «اتاق عمل» اعلام شده و داستان آن در یک بیمارستان می گذرد. مدیران رسانه ملی در مراحل مختلف ساخت بر داستان و فیلم نامه این سریال طنز نظارت داشته اند و بخشهای بسیاری از آن طی این نظارت سختگیرانه اصلاح می شود. حتی برای کاهش حساسیت ها نام سریال به «در حاشیه» تغییر می کند و طبیعتا کسی نمی تواند به سریالی که هنوز پخش نشده و کسی آن را ندیده واکنش نشان دهد اما مقام علی وزارت بهداشت با نامه ای به مدیران رسانه ملی علاوه بر گسترش حواشی، حساسیت ها را بیشتر می کند. پاسخ معاون سیما به نامه وزیر منطقی و قانع کننده به نظر می رسد. «در حاشیه» روی آنتن می رود و جزو پرمخاطب ترین برنامه های نورزی قرار می گیرد. در گذر 9 قسمت از سریال «در حاشیه» هنوز نکته جنجالی ندارد اما به نظر می رسد سازمان نظام پزشکی بیشتر علاقه مند جنجال است. دعوت غیر مستقیم به حضور پزشکان در تجمع اعتراض آمیز مقابل صدا و سیما در قالب یک نظر سنجی در سایت سازمان نظام پزشکی مسئله را وارد فاز جدیدی می کند. باید منتظر شد و ادامه سریال و ادامه واکنش نهادهای صنفی را به نظاره نشست.

5. در تحلیل رفتارهای جمعی نسبت به محصولات رسانه ای عوامل مهمی نقش دارند. یکی از آنها ظرفیت گروه های اجتماعی و دیگری نگاه منصفانه فیلمساز و مخاطب به مسائل است. مصداق های فوق نشان می دهد در چنین مواردی بیشترین حساسیت در مورد آثار رسانه ملی وجود دارد که حکایت از ظریب بالای نفوذ و مخاطب گسترده آن دارد. حقیقت دیگر اعتماد جامعه مخاطب به تولید کننده اثر است. مردم به فیلمسازی که همه چیز را به تمسخر می گیرد و آثار توقیفی زیاد در کارنامه دارد بی اعتماد هستند اما به همان اندازه به کسی که هم قوم آنهاست یا آثار مشابه و موفق دیگری در همین فضا ساخته اعتماد دارند. معمولا آنچه فضا را در چنین مواردی حاد می کند عملکرد و نحوه برخورد مدیران و نهادهای مسئول با اتفاق است. تجربه نشان داده در صورت دامن زدن مسئولان به افزایش حساسیت ها و همراهی برخی رسانه ها با انگیزه های سیاسی، مسائل ساده تبدیل به معضل جدی می شوند. اما آنچه بر همه عوامل مقدم است روح حاکم بر اثر تولید شده و زاویه برخورد آن با مسئله است. مهران مدیری و مدیران اکنون رسانه ملی تجربه های عملی موفقی در این مورد ثبت کرده اند که در موقعی با واکنش تند نمایندگان مستعفی تحصن کننده در مجلس ششم مواجه شده و در برهه دیگر با شکایت کارمندان اداره ثبت احوال فلان شهرستان؛ اما رضایت عامه مردم را در پی داشته که دستگاه های نظارتی مسئول نیز بر آن صحه گذاسته اند. به نظر می رسد در مورد اخیر وجه دیگر ماجرا یعنی سازمان و وزارت مربوطه به جای آرام کردن فضا و نقد منصفانه در مقابل یک سریال تلویزیونی، تحمل حتی یک طنز و نقد ساده را نیز ندارند و معلوم نیست با کدام انگیزه سعی دارند بدنه جامعه پزشک و پیراپزشک را به واسطه اهرم های موجود با خود همراه کنند. به هرحال باید منتظر شد و دید با ادامه سریال وزنه انصاف در کفه کدام طرف سنگین تر خواهد بود.