۲ نکته در دقیقه ۹۰ توافق هسته ای

تسنیم: متن یادداشت اختصاصی تسنیم به قلم مهدی محمدی با عنوان «2 نکته در دقیقه 90 توافق هسته ای»به شرح ذیل است: مذاکرات هسته ای در نقطه پایان قرار دارد. همچنان که از ماه ها قبل پیش بینی می شد دو طرف در آستانه دست یابی به توافقی قرار دارند که ادعا می کنند دارای بهترین فرمولاسیون ممکن است. اکنون شاید از دقیقه 90 هم گذشته باشیم. اگرچه یکی دو اختلاف میان طرفین باقی مانده اما من تصور می کنم مواضع طرفین در شرایط فعلی بیش از آنکه واقعیت داشته باشد از جنس چانه زنی در وقت اضافه است؛ هر کدام از طرفین تصور می کند طرف مقابل بازی را که تا این حد پیش رفته به هم نخواهد زد و در نتیجه می توان در آخرین دقایق با سرسختی تاکتیکی امتیاز بیشتری گرفت. این اختلافات، مسائلی نیست که مذاکرات به خاطر آن شکست بخورد.

پیش از این در مقاله ای سوال های اساسی را که یک توافق نهایی باید به آن پاسخ بدهد فهرست کرده ام. معیارهای روشنی وجود دارد که مطلوبیت هرگونه توافق نهایی بر اساس آنها ارزیابی خواهد شد. چیزی به نام مطلوبیت پیشفرض وجود ندارد. پس از انتشار متن توافق، ضمائم آن و همچنین انتشار مشروح برخی از مهم ترین مقاطع مذاکرات است که می توان قضاوت کرد این توافق در نسبت با خطوط قرمز و در نسبت با یک توافق ایده آل، از چه درجه ای از مطلوبیت برقرار است. اما اکنون در شامگاه یک توافق احتمالی، دو نکته مهم وجود دارد که تذکر آنها اهمیت دارد. 1- نخست اینکه توافقی که اکنون درآستانه نهایی شدن است، همان توافق نهایی است. درست است که طرف ایرانی به دلایلی قابل فهم اصراردارد نام آن را تفاهم سیاسی بگذارد اما این بازی با کلمات چیزی را عوض نمی کند. توافقی که احتمالا یکی دو روز آینده در مقر سازمان ملل در ژنو امضا خواهد شد، همان توافق نهایی وعده داده شده در توافق ژنو است که تکلیف همه مسائل اصلی مورد اختلاف در برنامه هسته ای ایران مانند ظرفیت غنی سازی، تحریم ها، طول زمان گام نهایی، ذخیره مواد، تحقیق و توسعه، بازرسی ها، PMD، اراک و فردو را معین می کند. آن توافق الزام آوری که برای چندین سال جانشین حقوق و تکالیف ایران به عنوان یک عضو نرمال NPT خواهد شد، همان است که در روزهای آینده امضا می شود و آنچه پس از آن رخ خواهد داد، اگرچه بی اهمیت نیست، ولی ارزش مستقل و بنیادینی هم ندارد. تعهداتی که ایران در توافق مارس 2015 خواهد داد، از جنسی نیست که بتواند آن را در ماه های آینده پس بگیرد تا اگر شرایط و محیط بین المللی تغییر کرد، خواستار اصلاح آن شود. وقتی این توافق امضا شد، چانه زنی واقعی به پایان خواهد رسید و راهی بی کم و بیش بی بازگشت گشوده می شود که اصل آن انتخابی بوده ولی تبعات و نتایجش انتخابی نخواهد بود. 2- با این حال، روند توافق برخلاف آنچه ظاهرا نشان داده می شود همچنان دو یا چند مرحله ای است. ظاهرا توافق نهایی 6 پیوست مهم دارد که هیچ کدام از آنها نهایی نشده و روند نهایی کردن آنها موکول به ماه های آینده -تا ژوئیه- شده است. تفکیک توافق سیاسی یا توافق روی چارچوب، از توافق روی جزئیات مشخصه اصلی این فرآیند است و هیچ بازی دیپلماتیکی نمی تواند این موضوع را بپوشاند. به عنوان نمونه، احتمالا در توافق نهایی مقرر شده که ایران می تواند در طول زمان گام نهایی حدود 6000 سو غنی سازی کند ولی روشن نشده است که 10200 ماشین فعلی طی چه زمان بندی و چگونه تغییر شکل پیدا می کند تا خروجی آن به 6000 سو تقلیل پیدا کند؟ چه مقدار ماشین باقی می ماند و چه مقدار برچیده خواهد شد؟ ماشین هایی که برچیده می شود در تاسیسات باقی می ماند یا به مکانی دیگر منتقل می شود؟ اتصالات میان آبشارها چگونه تغییر خواهد کرد؟ و ده ها سوال دیگر که فقط ناظر به یکی از تعهدات ایران است. پاسخ همه این سوال ها در پیوست هایی داده خواهد شد که هنوز نهایی نشده است. سوال هایی مشابه نیز درباره موضوعات دیگر بویژه مسئله تحریم ها وجود دارد. این سوال ها به یک معنا بنیادین نیست چرا که مسائل اصلی در توافق سیاسی تعیین تکلیف شده ولی به معنایی دیگر بسیار مهم است چرا که به قول غربی ها شیطان در جزئیات است و کاملا محتمل است که طرف غربی پس از آنکه در یک توافق سیاسی ایران را به آنچه می خواهد متعهد کرد، در جزئیات انجام تعهدات خود سرباز زند یا آن را چنان پیچیده کند که عملا تفاونی با عمل نکرده نداشته باشد. عجله برای تفاهم سیاسی در حالی که جزئیات کاملا روشن نیست بدون شک بیشتر منشا سیاسی دارد تا مذاکراتی و در سالی که رییس جمهور در پیام آغازینش آن را سال انتخابات خوانده، حتی بیشتر باید آن را از منظر سیاست داخلی تحلیل کرد تا سیاست خارجی.