90درصدسرطان‌ها ناشی ازعوامل محیطی است
محیط یکی از تاثیرگذارترین عوامل موثر بر سلامتی انسان و خطر بروز سرطان است. وا‍ژه "محیط" علاوه بر جنگل‌ها، اقیانوس‌ها یا کوه‌ها، شامل هر چیزی که خارج از بدن باشد و وارد بدن شده و با آن مواجهه پیدا کند نیز می‌شود. عوامل محیطی که روزانه همه ما با آن مواجه هستیم مانند هوایی که تنفس می‌کنیم، آبی که می‌نوشیم، غذایی که می‌خوریم و به طور کلی نحوه زندگی‌ای که انتخاب کرده‌ایم همگی می‌توانند عامل سرطان‌زا باشند.
ایسنا: میزان بروز سرطان در کشورهای مختلف متفاوت است و همچنین میزان بروز در افراد که از کشوری به کشور دیگر مهاجرت می‌کنند تغییر می‌کند. به عبارتی عوامل محیطی به قدری تاثیرگذارهستند که حتی افراد مهاجر، فارغ از موضوع ژنتیک و وراثت خویش، همانند سایر مردم آن کشور، در معرض عوامل سرطان‌زای موجود در محیط زندگی جدید قرار می‌گیرند که تاییدی بر آثار محیط است. به عبارتی گر چه در رشد سرطان در بدن تغییرات ژنتیکی نقش دارند ولی اغلب عوامل محیطی آغازگر این تغییرات در ایجاد سرطان هستند.
ساختار ژنتیکی هر فرد در روند زندگی، در مواجهه مداوم با عوامل محیطی مانند مواجهه‌های شغلی، آلودگی هوا، نور خورشید واشعه رادیواکتیو است. این عوامل ممکن است منجر به تغییرات ژنتیکی و بر هم زدن تعادل و توازن در روند عادی رشد سلول‌ها شوند.
اهمیت عوامل محیطی در ایجاد سرطان چیست؟به طور کلی عوامل ایجاد کننده سرطان را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: عوامل مرتبط با شیوه زندگی و عوامل محیطی. هرچند عوامل مختلف شیوه زندگی نیز از طریق محیط وارد زندگی ما می‌شوند (مانند سیگار، الکل و تغذیه نامناسب) ولی وقتی از عوامل محیطی صحبت می‌کنیم، منظور عواملی هستند که مستقل از شیوه زندگی ما، به بدن آسیب می‌رسانند مانند آلودگی هوا. به طور کلی سهم عوامل مختلف شیوه زندگی در ایجاد سرطان نسبت به عوامل محیطی خیلی بیشتر است. ارتباط دو سوم سرطان‌ها با عوامل محیطی
با این نگاه تقریبا تمام عوامل سرطان‌زا به جز زمینه ژنتیکی، از طریق محیط وارد بدن می‌شوند، به طور متوسط دو سوم موارد سرطان با برخی از عوامل محیطی مانند تنباکو، الکل، غذا، قرار گرفتن در معرض تابش اشعه، ویروس‌ها و مواد موجود در هوا، آب و خاک مرتبط هستند. البته بسیاری از آنها مربوط به انتخاب‌های شیوه زندگی بوده و قابل تغییر و تعدیل هستند. مثلا حدود یک چهارم مرگ و میرهای ناشی از سرطان با حذف مصرف محصولات تنباکو قابل پیشگیری هستند و یا با انتخاب‌های تغذیه‌ای می‌توان از بسیاری از مرگ‌های زود هنگام ناشی از سرطان پیشگیری کرد. رژیم غذایی سالم کم کالری شامل غلات کامل، میوه‌جات و سبزیجات است و باید از مصرف مقادیر زیاد غذاهای چرب،گوشت قرمز، پر نمک یا نمک سود شده اجتناب شود.
پیشگیری و درمان برخی از عوامل عفونی و ویروس‌ها مانند ویروس پاپیلومای انسانی، هپاتیت B و C، ویروس ابشتین‌بار و هلیکو باکتری پیلوری که از عوامل خطرزا برای ابتلا به سرطان هستند نیز اهمیت زیادی دارد. گرچه رابطه مواجهه با عوامل محیطی و خطر بروز سرطان تایید شده است، اما هنوز به درستی نمی‌دانیم چرا از بین دو نفر که مواجهه‌های محیطی مشابهی دارند، یکی مبتلا به سرطان می‌شود و دیگری مبتلا نمی‌شود. اما به نظر می‌رسد عوامل فردی در این مساله دخالت دارند و ارتباط پیچیده‌ای بین آنها حاکم است.
احتمال ایجاد سرطان در یک فرد در واکنش به عوامل زیستی محیطی ویژه به مدت زمان و تعداد دفعات قرار گرفتن در معرض ماده‌ای خاص و همچنین عوامل دیگر مانند عوامل ژنتیکی، رژیم غذایی، سبک زندگی،سلامتی، سن و جنسیت نیز بستگی دارد. مواجهه‌های شغلی و سرطان
بسیاری از عوامل خطرزای محیطی سرطان برای اولین بار در محیط کار کشف شده‌اند زیرا افرادی که مشاغل خاص دارند در مقایسه با عموم مردم تحت تاثیر مواجهه زیاد با مواد شیمیایی هستند. طیف وسیعی از مواد شیمیایی که بعضی افراد در صنایع و مشاغل و در محیط کار خود با آن سرو کار دارند، احتمال ابتلا به سرطان را در آنها افزایش می‌دهد. از جمله این مواد بنزن،تار،ارسنیک،کادمیوم، کرومیوم و چندین ماده دیگر است.
- بنزن: به عنوان حل شونده در بسیاری از صنایع از جمله پتروشیمی کاربرد دارد و همچنین در آلودگی‌های هوای شهری و در دود سیگار وجود دارد. تماس طولانی مدت با بنزن خطر ابتلا به لوسمی را افزایش می‌دهد.
- تار: مجموع ذراتی‌ست که در اثر اشتعال سیگار معلق شده و به ریه وارد می‌شود. این ذرات به صورت ماده چسبنده قهوه‌ای رنگی در انگشتان، دندان و ریه افراد سیگاری رسوب می‌کند.
- آرسنیک: به عنوان یک ماده نگهدارنده در صنایع چوب کاربرد دارد، البته در دود سیگار نیز موجود است. این ماده بعد از ورود به بدن، هرگز دفع نمی‌شود و با تخریب DNA و ممانعت از ترمیم آن، یک ماده سرطان‌زا محسوب می‌شود.
- کادمیوم: در صنایع باطری‌سازی کاربرد و در سیگار هم وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد میزان کادمیوم در افراد سیگاری دو برابر افراد غیر سیگاری است. این ماده علاوه بر سرطان‌زایی بر کلیه و عروق هم تاثیر مخرب دارد.
- کرومیوم: در صنایع آلیاژ‌سازی و رنگ‌سازی کاربرد دارد. در دود سیگار نیز موجود بوده و با سرطان ریه مرتبط است.
- بوتادین: در صنایع لاستیک سازی کاربرد داشته و سرطانزاست.
- دنیتروزآمین: در آب‌های آلوده به آلودگی‌های صنعتی، کودهای کشاورزی نیتراته و به عنوان ماده نگهدارنده در صنایع کالباس‌سازی یافت می‌شود، سرطان‌زا بوده و در دود سیگار نیز موجود است.
- سیلیس: در صنایع شیشه‌سازی و ذغال سنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای پیشگیری از آثار سرطان‌زایی مواد شیمیایی در منزل یا محیط کار لازم است از تماس بدن با مواد شیمیایی اجتناب شده و محیط دارای تهویه مناسب باشد. همچنین لازم است سطوح کاری، عاری از گرد و غبار یا مواد شیمیایی بوده و از ماسک محافظ مناسب استفاده شود. مقصران اصلی آلودگی هوا چیست؟
دود ناشی از فعالیت کارخانه‌ها، خودروها و سیستم گرمایش موجب انباشته شدن مواد سرطان‌زا در هوا شده که عامل اصلی آلودگی هوا در شهرهای صنعتی است. افراد و گروه‌های در معرض خطر مانند کودکان، افراد مسن، زنان باردار به دلیل اینکه مصونیت بدنشان پایین است بیشتر در معرض آلودگی هوا هستند. آلاینده‌هایی مانند دی‌اکسید گوگرد، دی‌اکسید نیتروژن، مونوکسید کربن و ازن از مقصرین اصلی در آلودگی اتمسفر شهری هستند و تحقیقات رابطه آلودگی هوا با سرطان‌های ریه، خون و پوست را اثبات کرده‌اند. نکته مهم آن است که آلودگی هوا جزء عوامل سرطان‌زای قابل پیشگیری است و تلاش در این زمینه لازم است. بروز سرطان؛ از نور خورشید تا استفاده از سالن‌های برنزه!
بنابر اعلام دفتر آموزش و ارتقاء سلامت وزارت بهداشت، نور خورشید یکی از مهمترین عوامل بالقوه سرطانزاست و سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به دلیل آثار مضر نور خورشید مبتلا به سرطان پوست می‌شوند. به عبارتی اگرچه نور آفتاب تا حدی برای سلامتی مفید است، اما مواجهه زیاد با نور آفتاب خصوصا در زمان کودکی عامل ویژه و مهمی در افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست است. نور خورشید دارای سه طیف است که عبارتند از: طیف نور مرئی که همان رنگین کمان دوست داشتنی و هفت رنگ است. البته در حاشیه دو طرف رنگین کمان، امواج مادون قرمز و ماوراء بنفش قرار می‌گیرند که در طیف نامرئی اشعه خورشید هستند.
البته امواج مادون قرمز در ابزارهای تکنولوژیک، مثلا در موبایل نیز کاربرد دارد که تا کنون خطری از این امواج شناخته نشده است. امواج ماوراء بنفش با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شوند؛ اما این امواج موجب آفتاب سوختگی، آسیب چشم (آب مروارید)، آسیب سد دفاعی پوست و سرطان پوست می‌شود. نوعی از این امواج به نام UVA در سالن‌های برنزه کردن پوست نیز استفاده می‌شود که تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد کسانیکه از این سالن‌ها استفاده می‌کنند در معرض انواع سرطان پوست قرار دارند. بین ساعات 10 صبح تا 4 بعد از ظهر از نور آفتاب اجتناب کنید
امواج دیگری به نام UVB موجود در نور خورشید در ساعات اوج تابش (10 صبح تا 4 عصر) شدت بیشتری دارد. این اشعه بر لایه‌های سطحی پوست اثر گذاشته و عامل اصلی قرمزی و آفتاب سوختگی است. این اشعه به لایه‌های عمقی نفوذ نمی‌کند، اما دارای آثار سریع و حاد است. در شرایط برفی و یخی اثرات UVB دو برابر می‌شود و شدت سوختگی افزایش می‌یابد. البته علاوه بر آفتاب سوختگی آثار سرطان‌زایی این موج نیز اثبات شده است. بنابراین لازم است که در صورت امکان بین ساعات 10 صبح تا 4 بعد‌از‌ظهر از نور آفتاب اجتناب شده، بدن را پوشانده و از کرم‌های ضد آفتاب استفاده شود. توصیه می‌شود که از تخت‌های برنزه کننده یا انواع دیگر مواجهه‌های مصنوعی با اشعه فرابنفش خودداری شود. رادیولوژی در هنگام بارداری ممنوع
اشعه رادیو اکتیو شامل پرتوهای کیهانی، گاز رادون، ذرات ناشی از بمب‌های هسته‌ای یا آزمایشات هسته‌ای روی زمین و عکس‌برداری تشخیصی است. همه انسان‌ها در معرض تشعشع یونیزان ناشی از پرتوهای کیهانی که از فضا وارد اتمسفر زمین می‌شوند قرار دارند. این تشعشعات ممکن است مسئول درصد بسیار کمی حدود یک درصد از کل میزان خطر ابتلا به سرطان باشد. تماس طولانی مدت با این اشعه خطر ابتلا به لوسمی (یکی از انواع سرطان خون) را افزایش می‌دهد. به طور مثال میزان ابتلا به لوسمی در ژاپنی‌هایی که در پایان جنگ جهانی دوم با انفجار بمب اتم مواجه شدند، افزایش پیدا کرد. گرچه مقدار اشعه حین عکس‌های رادیولوژی تشخیصی کم است و نمی‌تواند موجب بروز سرطان شود ولی مواجه با اشعه ایکس در حین دوران بارداری ممنوع است؛ چراکه خطر لوسمی در کودک را افزایش می‌دهد.
گاز رادون: نوعی ماده رادیواکتیو است که به طور طبیعی در برخی نواحی زمین مثلا در جنوب غربی انگلیس وجود دارد و خطر ابتلا به سرطان خون و ریه را افزایش می‌دهد.
به گزارش ایسنا، آگاهی از مواجهه‌های محیطی سرطان‌زا و به حداقل رساندن مواجهه با عوامل خطرزای قابل اجتناب اقدامی احتیاط آمیز و عاقلانه است. به طور کلی کمتر از ده درصد سرطان‌ها عامل ژنتیکی داشته و بیش از 90 درصد منشا محیطی و شیوه زندگی دارند که پس از ورود عامل خارجی به بدن باعث تخریب ژنی می‌شوند. بنابراین انتخاب‌های خوب مانند اجتناب از دخانیات، عدم مصرف الکل و انتخاب‌های تغذیه‌ای صحیح کمک می‌کند تا تقریبا نیمی از مرگ و میرهای ناشی از سرطان قابل پیشگیری شود.
به طور کلی دو راهکار مهم برای کاهش بروز سرطان وجود دارد یکی کنترل عوامل خطر با شیوه زندگی ناسالم و کنترل عوامل خطر مرتبط با محیط. در هر کدام از این دو مورد هر سه ضلع (مردم، سیاستگذار خارج از حوزه سلامت و سیاستگذار حوزه سلامت) ایفای نقش می‌کنند. اما در حوزه کنترل عوامل خطر محیطی، سیاستگذار خارج از حوزه سلامت نقش پر رنگ‌تری دارد. در هر دو مورد سیاستگذار حوزه سلامت یعنی وزارت بهداشت عمدتا نقش واسط را بازی می‌کند. خود مراقبتی؛ کلید پیشگیری از سرطان
در خصوص اصلاح شیوه زندگی، سازمان بهداشت جهانی به اصلاح شیوه زندگی برای چهار عامل خطر الکل،سیگار، رژیم غذایی ناسالم و فعالیت بدنی ناکافی تاکید دارد. واضح است که مهمترین راهبرد برای کنترل این چهار عامل خطر، خودمراقبتی است که مثلا می‌تواند از راه رسانه‌های عمومی و یا آموزش‌های فردی و گروهی خود مراقبتی به ویژه در سطح شبکه‌های بهداشتی درمانی به صورت مستمر ادامه یابد. در کنترل عوامل خطر محیطی نقش سیاستگذار خارج از حوزه سلامت بیش از سایر ذینفعان است و می‌تواند از طریق ایفای نقش فعال برای تولید محصولاتی که برای سلامتی مردم زیان کمتری دارند (مثلا تولید سوخت سالم، تولید خودری سالم، توسعه حمل ونقل عمومی سالم و در دسترس و...) اجرایی شود. از طرف دیگر درست است که مردم به اندازه سیاستگذارن در کنترل این عوامل ایفای نقش نمی‌کنند ولی با رعایت اصول خودمراقبتی و کاهش تولید مواد خطرزای محیطی مانند کاهش استفاده از خودروی شخصی، بی تاثیر هم نیستند.