خاطرات سفیر ایران از نخست‌وزیری اربکان

باقری در ابتدای سخنانش با ابراز امیدواری نسبت به چاپ کتاب خاطرات خود در آینده‌ای نزدیک و اینکه بخش مهمی از آن را خاطرات مربوط به مرحوم اربکان تشکیل می دهد، به یادآوری تاریخچه‌ای از ورود و حضورش در ترکیه پرداخت و گفت: در آذرماه سال ۶۸ که وارد ترکیه شدم، جو غالب، جو حکومت لائیک‌ها بر افکار عمومی به‌ویژه روزنامه‌ها، رسانه‌ها و بخشی از اقشار مردم بود اما اکثریت مردم این کشور، مردمی مسلمان، معتقد و علاقمند به شعائر و مناسک اسلامی بودند. در حال حاضر نیز که در بعثة حج فعالیت دارم هر سال با حجاج ترکیه و مسئولانشان در مکه و مدینه ارتباط دارم و همچنان بر این باورم که مردم ترکیه مردمی متدین هستند. وی افزود: در دورانی که متأسفانه طولانی هم بوده، افراد لائیک، بر ترکیه حکومت داشتند. به‌عنوان مثال پیش از اخراج سفیر پیش از من یعنی جناب آقای «متکی»، وزیر خارجه سابق، به ترکیه اعزام شدم؛ شاید در دوران ژنرال «کنعان اورن». بعد از معرفی، مدت یکسال به من پذیرش نمی دادند. احیاناً به‌خاطر شناختی که از من در زمان حضورم در سفارتخانه‌های دیگر داشتند و اینکه دیدگاه‌های من با دیدگاه‌های رئیس‌جمهور وقت ترکیه تطابق نداشت، من را نمی‌پذیرفتند. سرانجام بعد از کنار رفتن آقای کنعان اورن و روی کار آمدن آقای «اوزال» توفیق پیدا کردم که وارد ترکیه و مشغول خدمت شوم و شاید اولین دیدارهای من در ترکیه با مرحوم اربکان بود زیرا به خوبی به یاد دارم که ایشان به عنوان رهبر حزب رفاه در میهمانی سفارت به‌مناسبت ۲۲ بهمن شرکت کرد. سفیر سابق ایران در ترکیه تأکید کرد: با توجه به دیدگاه‌های این فرزانه و صاحبنظر مسائل اسلامی، ما همکاری عمیق سیاسی را از ابتدای ورود به ترکیه آغاز و بر این اساس، جلسات مختلفی را در منزل ایشان برگزار کردیم. در این جلسات، پیرامون آینده همکاری ایران و ترکیه و نیز ارتباط اندیشمندان مسلمان ترک و ایرانی مذاکره و نیز عمل می‌کردیم؛ تا اینکه سرانجام ایشان با رأی اکثریت به مجلس راه پیدا کرد و موفق به تشکیل دولت شد. مرحوم اربکان چه در زمان ریاست حزب رفاه و چه در زمان نخست وزیری، رابطه بسیار گرم، صمیمی و فعالی با ایران داشتند و طی هفت سال در تمام مراسم افطار سفارت به مناسبت روز قدس شرکت کردند. رئیس بعثه مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در ادامه سخنانش تصریح کرد: سال پنجم و در واقع زمان پایان سفارت من بود که مرحوم اربکان به نخست وزیری رسید. از آن‌جا که یک سفیر در نهایت چهارسال در یک کشور می‌ماند، زمانی که سفیر جدید را معرفی کرده و به آقای اربکان نامه دادم، ایشان نامه را بایگانی کرد و وقتی آقای دکتر «ولایتی» به ترکیه آمد، ایشان گفت این سفیر باید بماند و به شوخی به ایشان گفت «اگر قرار بود این برود چرا ما آمدیم!». بدین ترتیب من دو سال دیگر در خدمت روابط ایران و ترکیه و نیز روابط کاری با مرحوم اربکان ماندم. آمریکایی‌ها می‌گویند توکلت‌ علی‌الله؛ چرا ترک‌ها نمی‌گویند! وی یادآور شد: مرحوم اربکان دیدگاه‌های عجیبی داشت و اسلام مترقی، اسلام پیشرفته و مسلمانان پیشرو همیشه از کلام و بیان این مرد شنیده می‌شد. به شدت ضد آمریکا و ضد اسرائیل بود. در بیشتر سخنرانی‌ها چه در سفارت و چه بیرون، دلار آمریکایی را نشان می‌داد و می‌گفت «آمریکایی‌ها می‌گویند ما به خدا اعتقاد و به او توکل داریم. مسلمانان ترکیه! چرا شما از توکل، اعتقاد و باور به خدا گریزانید؟! چرا فرهنگ لائیسم شما را این‌قدر از دین جدا کرده است؟». بارها دیدم که مرحوم اربکان با اشاره به جملة روی دلار که ما به خدا اعتقاد داریم، می‌گفت «آنها (آمریکایی‌ها) می‌گویند توکلت علی‌الله. چرا ما مسلمانان نمی‌گوییم؟! آنها روی دلارشان می‌نویسند؛ نمی‌گویند ما لائیک هستیم؛ آن‌وقت شما می‌گویید لائیک هستیم؟! نه! شما مسلمان و پایبندید». ایشان خیلی جدی این اعتقادات را دنبال می‌کرد. همچنین در مورد رژیم صهیونیستی با قوّت حرف می‌زد و استدلال می‌کرد. علاقة فراوانی به انقلاب و جمهوری اسلامی ایران داشت. به امام راحل نیز بسیار علاقمند بود و بعد از رحلت، همیشه از ایشان با عنوان «رهبر جهانی» و نیز «رهبر مسلمانان جهان یاد می‌کرد. نسبت به مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) نیز بسیار با احترام یاد می‌کرد؛ حتی اواخر عمر نیز سفری به تهران انجام داد و خدمت حضرت آقا رسید. چنین شخصیتی، دولت تشکیل داد و طبیعی است که چه نظامی‌ها و لائیک‌های معاند از چپ و راست ترکیه آن روز و چه آمریکایی‌ها، اسرائیلی‌ها و برخی اروپایی‌ها شخصیتی مثل اربکان را نپذیرند. اربکان؛ مبتکر گروه «دی هشت» محمدرضا باقری در بخش دیگری از سخنانش، از همت والای مرحوم اربکان در زمینه ایجاد اتحاد اسلامی یاد و تصریح کرد: مرحوم اربکان بارها پیرامون بازار مشترک اسلامی، سخن گفته و ایده می‌داد و اصلاً ایشان مبتکر گروه «دی هشت» بود. مرحوم اربکان اولین‌ بار درباره گروه دی هشت با من صحبت کرد یعنی پیش از نخست وزیری و رسما از من خواست تا با مقامات ایران صحبت کنم. ایشان معتقد بود کشورهای مسلمان دنیا باید بازار مشترک تشکیل داده و اتحادیه درست کنند، زیرا کاری از سازمان کنفرانس اسلامی یا «اکو»(سازمان همکاری‌های اقتصادی) برنمی‌آید. سپس در میان این هشت کشور، از نیجریه با عنوان کشوری مهم و قوی در غرب آفریقا، صاحب نفت و فرهنگ غنی یاد می‌کرد و در میان کشورهای آسیایی از بنگلادش. ایشان بر این باور بود که بنگلادش، مرکز فرهنگی شبه قاره با مسلمانانی شایسته و امکانات بسیار است و همین کشوری که ما آن را به‌عنوان یک کشور ضعیف می‌شناسیم، مهم‌ترین کنف دنیا و نیز ریسندگی قابل‌توجهی دارد و صادرات لباسشان به آمریکا و اروپا مشهور است. بی‌کفایتی دولتمردان و تحقق نیافتن اندیشه‌های اربکان در «دی هشت» وی افزود: مرحوم اربکان، هشت کشور را از میان کشورهایی برگزید که دارای نفت، نیروی انسانی و نیز موقعیت جغرافیایی قابل توجه هستند و وابستگی آن‌ها به دیگر کشورها بسیار کم‌تر است. برای مثال، عربستانی‌ها امکانات زیادی دارند اما وابسته‌اند؛ ژاپن نیز امکانات زیادی دارد اما مرحوم اربکان دنبال کشورهای اسلامی بود.گرچه اندیشه‌های ایشان درباره «دی هشت» به‌دلیل بی کفایتی دولت‌های بعد تحقق نیافت و آنان در اجرای منویات مرحوم اربکان ناتوان بودند. به‌طوری که آخرین اجلاس «دی هشت» در سال ۲۰۱۲ در پاکستان بوده و پس از آن دیگر تشکیل نشده است. باقری در بخش دیگری از سخنانش، به دوستان و افراد نزدیک به اربکان اشاره کرد که آنان، خود نیز از افراد برجسته در عرصة سیاسی ترکیه بودند و باقری از آنان با عنوان مجاهد، فرهیخته و شخصیت مطلع یاد کرد: «نورالدین شیرین» و «لطفی دوغان». ضمن اینکه به گفتة وی خود مرحوم اربکان، شخصیتی صاحب‌نظر در مسائل اسلام، سیاست و اجتماعیات و دارای دکترای تانک‌سازی بود. شخصیت علمی دانشگاه‌های آلمان و در عین حال یک سیاستمدارن برجسته، یک متدین فرهیخته و یک صاحب‌نظر در مسائل اسلامی. انعقاد قرارداد ۲۵ میلیون دلاری گاز ایران و ترکیه در دوران اربکان انعقاد قرارداد مهم نفتی بین ایران و ترکیه در زمان نخست‌وزیری اربکان، از دیگر موضوعات مورد اشاره سفیر سابق کشورمان در ترکیه بود. قراردادی ۲۵ میلیون دلاری که به گفتة وی، تا آن زمان بی‌سابقه بود و امروز مسئولین دو کشور سعی در توسعة همکاری در این زمینه دارند. نکتة قابل تأمل در این قرارداد، خودداری وزیر انرژی دولت وقت (از حزب راه راست) از امضای قرار داد به دلیل وجود کلمة «بسم‌الله الرحمن‌الرحیم» در بالای قرارداد، بود. در حالی‌که وزیر دولت اربکان حاضر به امضای قرارداد بدون بسم‌الله نشد! وی همچنین ضمن یادآوری این نکته که «عبدالله گل» و «طیب اردوغان» هر دو از شاگردان اربکان بودند و در زمان نخست‌وزیری اربکان ارتباط نزدیکی بین گل و سفارت ایران وجود داشت، گفت: مرحوم اربکان بسیار از این دو رنجید و از آنان گله داشت. شاید به این دلیل راه او را در پیش نگرفتند و البته در قضایای اخیر مربوط به داعش هم خیلی اشتباه کردند. من در مصاحبه‌ای گفتم که «از شاگردان اربکان جز این انتظار می‌رفت!» ما در مورد قضایای، سوریه، عراق و ترکیه، عملکرد غیر صحیح این دولت را نمی‌پسندیم. اردوغان و گل؛ شاگردان ناخلف معاون بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در تکمیل این مطلب یعنی ناخرسندی مرحوم اربکان از دو شاگرد قدیمی، به بیان خاطره‌ای در این زمینه پرداخت و گفت: برای شرکت در یک همایش که با حضور کشورهای همسایه برگزار می‌شد، به عنوان نماینده ایران به استانبول رفته بودم. در این همایش عبدالله گل نیز حضور داشت و سخنرانی کرد. پس از ملاقات با «محمد کارامان»(قهرمان) مسئول دفتر مرحوم اربکان، گفت‌و گوی تلفنی با مرحوم اربکان انجام داده و به ایشان گفتم که «نزد شاگردان و دوستان شما در هتل هستیم»؛ ایشان جملة تأمل‌برانگیزی گفتند:«دوستان من. شاگردان من. حبه‌های انگور من که شراب شدند!» تا پیش از آن تصور می‌کردم رابطة اربکان با گل و اردوغان، رابطة تنظیم‌شده و سیاسی است اما آن روز فهمیدم که فاصله بین اربکان و اردوغان، فاصله‌ای حقیقی است. قائله سینجان و توقف روند اسلام‌گرایی در ترکیه باقری همچنین بخش پایانی سخنان خود را به واقعه «سینجان» اختصاص داد که مربوط به مراسم بزرگداشت روز جهانی قدس در ترکیه بود. روند موسوم به ۲۸ فوریه در پی برگزاری نمایشی در منطقه سینجان آنکارا توسط گروهی از اسلامگرایان و دوستداران مردم فلسطین، با پرتاب نمایشی سنگ به سوی نظامیان رژیم صهیونیستی شروع شد که نظامیان ترکیه روابط تنگاتنگی با آنان برقرار کرده بودند. فردای آن روز تانک‌های ارتش در منطقة سینجان به حرکت درآمدند و شماری از برگزارکنندگان این مراسم را بازداشت کردند. متعاقب آن، شورای امنیت ملی ترکیه که در آن زمان در کنترل نظامیان بود در ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ تشکیل جلسه داد که بر اساس آن، دولت قاونی «نجم‌الدین اربکان» نخست وزیر اسلام‌‌گرای ترکیه وادار به استعفا شد. حزب اسلام‌گرای رفاه به رهبری اربکان منحل و عملیات گسترده‌ای در بخش دولتی،آموزشی و دانشگاه‌های این کشور برای پاک‌سازی آنچه واپس‌گرایی و ارتجاع نامیده می‌شد، آغاز شد! وی تأکید کرد: تا پیش از ورود من به ترکیه، مراسم روز قدس در این کشور برگزار نمی‌شد اما تا زمان اخراج من، راه‌پیمایی روز قدس در هفده شهر ترکیه برپا می‌شد. در زمان واقعه سینجان، مراسم سخنرانی و نیز اجرای تئاتر در مورد اسرائیل بود. در حین این مراسم، دولت تانک به خیابان آورد! این در حالی‌است که سخنرانی‌های سال‌های قبل تندتر بود. تا جایی‌که دوستان سفارت به من تذکر دادند که چرا سخنرانی این‌قدر نرم بود؟! این نبود مگر اینکه اربکان نخست وزیر بود. قائلة سینجان با هدف خانه‌نشین کردن اربکان و نیز تعطیلی برنامه‌های ایشان در «دی هشت» و نیز اجتماع مسلمانان در مکه و مدینه و همچنین برنامه‌های ایشان در جهت اسلامی‌کردن ترکیه انجام شد. محمدرضا باقری، سفیر سابق ایران در ترکیه، در پایان از همت والای مرحوم اربکان در بسیج مردمی و نهادینه‌کردن نهادهای فرهنگی در ترکیه و اروپا گفت و ابراز امیدواری کرد راه، مشی و دیدگاه‌های مر‌حوم اربکان سرمشق جوانان مسلمان به‌ویژه مسلمانان ترکیه بوده و بتوانیم شاهد حضور اربکان‌های متعددی در عرصه کشورهای اسلامی باشیم؛ چرا که خداوند آیه‌ای را نسخ نمی‌کند: «مَا نَنسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَيْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا...»(۲/۱۰۶) و انشاءالله بهتر از اربکان را در ترکیه و جهان اسلام خواهیم داشت.